Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

нинг ҳам шўрлигини оширади. Шўрхок ерларга қурилган иншоот 
пойдеворлари, ер ости конструкциялари ва йўл курилишида иш­
латилган ашёлар туз таъсирида чидамлилигини йўқотади. Шўрхок 
ерларда курилган бино пойдеворларининг 0 ,3 —0 ,5 м баланддикда- 
ги юзаси оқ туз билан қопланган бўлади. Ер остида шўр намлик 
ёки сув пойдеворнинг ғоваклари бўйлаб юқорига кўтарилади ва 
сув буғланиб ўрнида туз қолади. Ғовакларни тўлғизган туз иссиқ 
шароитда кристалланади ва ҳажми кенгайиб ашё капилляр ва ғовак- 
ларида зўриқиш ҳосил қилади. Натижада, бетон, ғишт ёки тош 
тузилишининг бузилишига олиб келади. Шундай шўрхок ерларда 
йўллар курилишида ишлатиладиган ашё ва конструкциялар ердаги 
тузнинг микдорига, тупроқнинг турларига ва икдим шароитига 
қараб танланади.
Шунингдек, йўл курилиш лойиҳасини тузишда ушбу йўлдан 
бир кунда транспорт қатновининг сони ҳам катта аҳамиятга эга. 
Агар бир кунда автомобил қатнови 200 дан 1000 тагача бўлса, 
йўлни 4-тоифа талаблари билан лойиҳалаш керак бўлади. Автомо­
бил қатнови 200 дан кам бўлса, йўл конструкцияси 5-тоифага кура 
қурилиши керак. Чўл ҳудуддаридан ўтадиган йўлдан унумли фой­
даланиш лозим. Баъзан, йўл юзасида қум уюмлари ҳосил бўлиб, 
транспорт қатновини тўхатиб қўйиши мумкин.
Чўлларда қумли кўчиш: кўп қум кўчадиган, кам қум кўчадиган
Ўзбекистон йўл қурилишибоп ашёпар
447

---

ва қум кўчмайдиган гуруҳларга бўлинади. Қумнинг кўчиш даражаси 
унинг йўл юзасида 100 метр масофада ёйилиши билан ўлчанади.
Ўзбекистон ҳудудида чўл майдонлари бўйлаб автомобил йўл- 
ларини қуриш лойиҳасида қуйидаги махсус ишлар ҳисобга олини- 
ши керак: