Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

лимер пардалар, резиналар табиий шароитда хиралашади, мўртла- 
шади ва ниҳоят эскириб, ишлатишга яроқсиз бўлади.
Курилиш ашёларининг энг муҳим хоссаларидан бири улар тар­
кибидаги бошқа моддалар ёки қаттиқ жисмлар хоссаларига мос
о=
2 .18-расм.
Ўзгармас деформацияда релаксация 
кучланиши.
57

---

бўлишлигидир. Ҳар хил таркибдаги ашёларнинг ўзаро мустаҳкам ёпи- 
шишини таъминлаш, шунингдек, уларни ўзаро яхлит бир бутун 
конструкция сифатида ишлатишга имкон яратиш учун уларнинг 
ўзаро физик-кимёвий хоссалари бир-бирига тўғри келиши керак. М а­
салан, мосланувчанлик боғловчи билан тўлдиргичларнинг ўзаро осон 
аралашуви, уларнинг мустаҳкам ёпишиши ёки биргаликда эриши, 
зарарли боғланиш жараёни бўлмаслиги ҳар хил ашёларнинг бир- 
бирига ўзаро мослигини билдиради. Ш унингдек, физик-механик 
хоссаларига кўра ашёларни чўзганда, сиққанда ёки қиздирганда зар- 
рачалараро кучланиш ҳам ўзаро мос бўлса, конструкциянинг яхлит 
бир бутун \олатдаги мувозанатини таъминлайди.
Ашёларнинг ўз атрофидаги моддалар билан кимёвий бирика 
олиш қобилияти унинг кимёвий хоссаларини ифодалайди. Айрим 
ашёларнинг ички тузилишида кимёвий боғланиш фаоллиги сусай- 
маган бўлади. Ашёдаги моддаларнинг бирикиши оқибатида унинг 
хоссалари ўзгаради. Бу жараён ашёда қуйидаги кўрсаткичларнинг 
ўзгариши натижасида содир бўлади.
Майдалик даражаси. 
Кўпчилик қурилиш ашёлари — гипс, це­
мент, пигмент ва ҳоказолар майдаланган ҳолатда бўлади. Уларнинг 
майдалик даражаси 1 грамм ашёнинг ҳар бир заррачасини ўзаро бир 
қатор терганда қанча юзага ёйилиши билан характерланади. Ашёлар­