Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Нефт битумлари
Йўл қурилишида энг кўп ишлатиладиган боғловчи модда — 
нефт битумларидир. Табиий битумга нисбатан нефт битумларининг 
баҳоси 5—6 баробар арзон. Битумнинг сифати ер остидан олинади­
ган нефт хоссасига боғлиқ. Кўп смолали, кам парафинли ва асфальт- 
смола модданинг микдори 20 %дан кам бўлмаган нефтдан юқори 
маркали битумлар олинади.
Оғир нефт деб аталувчи бундай нефтнинг қуюкдиги ва зичлиги 
катта бўлади. Ўзбекистон нефтни қайта ишлаш заводларида асосан 
маҳаллий хом ашё — смолали ёки кам смолали енгил нефтлар 
ишлатилади. Бундай нефтда асфальт-смола кам бўлади, аммо уни |! 
қайта ишлатганда тиниқ нефт маҳсулотлар (керосин, бензин ва 
ҳ.к.) олиш кўпаяди (16.1-расм). 
i'
Йўлбоп нефт битумларини олишнинг асосан икки усули мавжуд:
400

---

-
6
16.1-расм.
Нефтни қайта ишлаш ва битум ишлаб чиқаришнинг технологик
схемаси:
I
—
иссиқликни бошқариш пульти; 
2— 
қиздириш 
ўчоғи; J —
ректификация (тозалаш) 
қоэони; 
4—
вакуум ускуна; 5— деасфальт ускунаси; 
6—
ёғни
селектив тозалаш; / — нефт; / / — мазут; / / / —
гудрон; 
IV — 
асфальтни деасфальтлаш; 
V— 
иссиқ дистилляторлар; 
VI— ё ғ 
дистиллятори; 
V II— ё ғ
рафинати; 
V III— 
экстракт; 
IX — 
иккинчи ёғ дистиллятори; Л'— и ккинчи ёғ рафинати;
X I—
экстракт қолдиғи.
— тиниқ нефт маҳсулотлари олингандан кейин қолган икки­
ламчи маҳсулотни қайта ишлаб, яъни оксидлаб олиш;
— нефтни қайта ишлаганда қолган иккиламчи маҳсулот (қол- 
диқ битум).
Шу билан бирга, йўл қурилишбоп битумни хоэугаган хоссада 
ишлаб чиқариш учун ҳар хил қуюқликдаги нефт маҳсулотларини 
аралаштириб (компаундлаш) суюк, битумлар олинади.
Нефт битумлари кимёвий таркиби бўйича бир-биридан кам фарқ 
қилади. Унинг таркибида асосан углерод (72—81 %) ва водород 
(14% гача) бор. Булардан ташқари, битумда кислород, олтингу­
гурт ва қисман бошқа моддалар ҳам учрайди. Олтингугурт микдори
4—6 %дан ортмайди. Битумларнинг сифати ясогян