Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги

К ескинликнинг юмш аш и ва у н и н г истнқболларн
Кейинги йилларда “совуқ у р у ш 'д ан чикиб кетиш. АҚШ ва СССР 
ўртасида муносабатларни яхш илаш борасида бир катор тадбирлар 
ўтказилган эди.
50- йилларда СССР қуролларни қисқартириш таклиф и билан 
чикди ва бу хакда НАТО давлатларига таклиф киритган эди. Л е­
кин Та рода бу таклиф қуру к таш викот сифатида кабул килинди. 
Чунки СССРнинг ўзи хам худудида қуролларнинг назорат остида 
қисқартирилиш ига карш и эди. Ш ундай бўлса-да, ядро қуроллари 
синовларини чеклаш бўйича маълум бир ю туқлар қўлга киритилди.
Кариб инкирозидан кейин, СССР ва АҚШ давлатлари Ядро хавф- 
сизлигини таъминлаш бўйича икки томонлама битимга келдилар. 
Хусусан, 1963 йилда АҚШ . СССР ва Буюк Британия давлатлари
350

---

ўртасида су в, атм осфера ва ерда ядро синовларини ўтказмаслик 
тўгрисида Ш артнома имзоланди. Раҳбариятдаги ўзгариш лар, Вьет­
нам уруш и ва “совук у р у ш 'д а н чикиб кетиш имкониятларини 
сусайтирса-да, бирок С СС Рнинг ж аҳонда баркарорлик сиёсати- 
ни қўллаб-кувватлаш ига, Ғарбий Европа давлатлари билан савдо- 
иқтисодий алокаларни ривожлантириш га, НАТО ва, энг аввало, 
АҚШ билан муносабатлари яхш иланиш ига монелик килмасди.
1970 йилда М осква ва Вашингтон ўртасида тўгридан-тўғри алока 
ўрнатилди. Ядро куролларини таркатмаслик тўғрисида Ш артнома 
имзоланди. 1972 йилда А Қ Ш ва СССР стратегик қуролларни чеклаш 
(С Қ Ч -1 ) тўгрисида Ш артнома имзоладилар.
Ядро куролининг гинчлик максадида саклаб қолиниш и ҳакида 
ran борарди. СССР ва АҚШ ракетага карши мудофаа тизим ининг 
кисқартирилиш и тўғрисида карор кабул қилдилар. Бу қарор катта 
аҳамиятга эга бўлиб, янги куролланиш пойгасининг олдини оларди. 
1972 йилда СССР ва АҚШ ўзаро мунрсабатлар тўғрисида Ш артнома 
имзоладилар. Бу Ш артнома ядро уруш ига йўл кўймаслик сиёсати- 
ни олга сурди. Улар ўзаро ҳурмат ва миллий манфаатларни ҳисобга 
олиш тўғрисида келиш иб олдилар. Ҳар кандай келиш мовчилик 
м улокот ёрдамида ҳал килиниши кўзда тутилганди. Бироқ ўзаро ке- 
лиш увлар ва тинчлик ш артномалари икки давлатнинг куролланиш 
бўйича реж аларини тўхтата олмади. Ракеталар ишлаб чиқариш, янги 
куроллар турларини яратиш давом этарди. Л екин хар икки давлат 
хам бу сохада бир-биридан устунликка эриш а олмади.
1979 йилда стратегик куролларни кискартириш бўйича 2 та шарт­
нома имзоланди. Икки буюк давлат ўртасида муносабатларнинг юм- 
шаши Европада кескинлик дараж асини анча пасайтирди. Бирок Ев­
ропа сиёсатининг энг мураккаб масалаларидан бири Германиянинг 
2 та давлатга: ГДР ва ГФ Рга бўлинганлиги эди. Улар бир-бирини тан 
олмас, карама-қарш и блокларга аъзо эди. Ф акат 1955 йилга келиб 
С ССР ва ГФ Р ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганди.
ГДР ва ГФР муаммосининг энг оғриқли нуктаси бу Берлин шахри 
м уаммоси эди. Ш аркий Берлин ГДР пойтахти деб эълон қилинган, 
лекин Гарбий Берлиннинг статуей белгиланмаган эди. СССР ва ГДР 
уни маълум бир давлат тузилмаси сифатида кабул киларди.
Ш аркий Берлин аҳолиси коммунистик режимдан норози бўлиб. 
Гарбий Берлин оркали ГФ Рга кочиб кетардилар. 1950 й илдан то 1958 
йилгача 1 млн га яқин олмонлар ГДРни тарк этганди. Қочоқларни 
камайтириш учун 1961 йилда СССР ёрдами билан шахарни иккига
351

---

бўлувчи бетон девор қуриб битказилди. Бу воқеа ГФР ва ГДР муно- 
сабатларини кескинлаш тириб юборди.
1971 йилда Совет Иттифоқи, АҚШ , Буюк Британия ва Ф ран­
ция давлатлари Ғарбий Берлин бўйича Келишув имзоладилар. Унга 
мувофиқ, Гарбий Берлин ўз С енатига эга бўлган ва ГФ Рнинг тар- 
кибий қисми бўлмаган алоҳида шаҳар деб тан олинди. 1972 йилда 
ГФР ва ГДР ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилди ва БМ Г 
аъзолигига қабул қилинди. Келиш увлар Европада шу вақтга қадар 
мавжуд бўлган зиддиятларга барҳам берди. Европада хавфсизлик ва 
ҳамкорлик бўйича Кенгаш ўтказиш учун ш ароит туғилди.
Бу Кенгаш 1975 йилда Х ельсиикида ўтказилиб, 35 та давлат унинг 
сўнгги Актига имзо қўйишди. Ш у тари қа Е Х Ҳ К тузи лди . Умумевро- 
па Кенгашининг сўнгги Акти Ғарбий ва Ш аркий Европа давлатлари 
мажбуриятларини белгилаб берди. Европа давлатлари. СССР. АҚШ , 
Канада бир-бирини хурмат қилиш, инсон ҳуқуклари. суверенитет, 
ўзаро хамкорлик. хавфсизлик масалалари бўйича келиш иб олдилар.