Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги


йилги “Қ изил май” ва Д е Голлнинг кетиши



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet42/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

1968 йилги “Қ изил май” ва Д е Голлнинг кетиши
1968 йил баҳоридан талабалар харакати кўтарилди. Улар давлат- 
м онополистик капитализм хукмронлигига қарш и маориф, олий таъ- 
лим тизиминини реформа килиб, демократлаш тириш ни, жумладан, 
олий ўқув юртини бош кариш да талабаларнинг ҳам қатнаш иш ларини 
талаб килдилар. Парижда талабалар маш ғулотларни тўхтатиб, ўқув 
муассасаларини эгалладилар. Полиция билан тўқнаш увлар юз бер­
ди ва анчагина талабалар қамоққа олинди. Бу кенг халк оммасини 
норози килди. 1968 йил 13 майда коммунистлар таш аббуси билан 
иш чиларнинг иш таш лаш лари бош ланди. Қиска вакт ичида жуда 
кенг миқёсдаги умумий иш таш лаш га 9 миллион киши қатнашди. 
Деҳқонлар харакати хам бош ланиб кетди. 24 майда деҳқоилар 
хукуматнинг қи ш лоқхўж ал и кси ёсати га карши миллий кураш куни- 
ни ўтказдилар. Бу харакат олдида коммунистлар бордилар. Улар де­
мократик бирлик, халқ хукуматининг тузилиш ини талаб килдилар. 
Де Голл хукумати 1968 йил 30 майда Ф ранция фукаролар уруш и ара- 
фасида турибди деб, вазиятни фавқулодда вазият деб атади ва М ил­
лий М ажлисни таркатиб, янги сайловлар ўтказадиган бўлди. Ш у би­
лан, барча иш чилар си н ф и н и н гб аъ зи талаб лари н и кондириш га маж ­
бур бўлди. Иш ҳақи ўрта хисобда 14%. пенсия 15 -2 0 % га ош ирилди. 
Касаба ую ш малар хуку кин и кафолатлайдиган қонун чиқариш ни 
ваъда килди. Талабаларнинг ҳам талаблари қисман қондирилди.
1968 йил май-июн воқеалари уруш дан сўнгги энг йирик вокеалар 
бўлиб, V республикани ларзага солди. Де Голл 1969 йил баҳорида 
халқ хўж алигини корпоратив рухда ислох килиш реж асини олдин- 
га сурди. Шу максадда ўз-ўзини бош қариш маҳаллий органлари- 
ни кайта куриш , С енатнинг хукукларини чеклаш тўгрисида қонун 
лойиҳасини тавсия қилди. Бу реж абўйи ча референдум ўтказаж агини, 
агар маъкулланмаса. П резидент лавозимидан истеъфога чиқажагини
160


билдирди. Ҳукумат суд ва ўнг оппозиция гирдобида қолди. К ўпгина 
ўнг кучлар ўз таъсирининг пасайиб қолишидан таш виш га туш ган 
эдилар. 1969 йил 27 апрель референдум ида овоз берганларнинг 52% 
и Д е Голл қонун лойиқаларига қарш и овоз берди. Генерал Д е Голл 
дархол истеъфога чикди ва бир ярим йилдан кейин вафот этди. 1969 
йил и ю н ой и н и н гўзи д а янги П резидентсайловлари бўлиб ўтди. ЮНР 
галаба килди (бу партия 1971 йилда “ Республикани ҳимоя килиш де- 
мократлар иттифоки” - ЮДР партияси номини олди). Бу партиянинг 
номзоди, собиқ Бош Вазир Ж. Помпидо П резидент килиб сайлан­
ди. 1969 йил августида хукумат “ Иктиеодиётни согломлаш тириш
реж аси”ни кабул килди. Бунда экспортни кўпайтириш , француз 
ускуналарини сотиб олувчи хориж ий харидорларга кредит бериш 
кўзда тутилди.
М амлакат иқтисоди согломлаш мади. Саноатнинг ўсиши се- 
кинлаш ди: 1970 йилда 7% га (1969 йилда 12%), 1971 йилда 6% га 
ўсди. Қ иш лоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш 1970 
йилда 2,7% га, 1971 йилда 2 -2,5% га ўсди. Ушбу секинлаш иш нинг 
сабаби истеъмол туш кунлиги ҳам да капиталистик дунёдаги валю- 
та-молия инқирознинг кескинлаш уви эди. Чет элга чиқарилган 
капитал ўрнини тўлдириш учун четдан капитал келтириш айрим 
саноат тарм окларини чет эл капиталига карам килиб қўйди. Ш у 
боисдан хукумат четдан спекулятив капиталиииг кўп кириб кели­
шига йўл қўймаслик ва ўз молия позициясини сақлаш учун сано­
ат тарм оқларига ўз капиталини сарфлаш . мамлакат рақобат кучини 
орттириш ва экспортни кўпайтириш га уринди. Ишлаб чикариш, 
капитал концентрацияси ва марказлаш уви ж араёни давом этди. Мо­
лиявий экспорт Ф ранция фойдасига ош а бош лади ва бош ка капита­
листик ривож ланаётган мамлакатларда унинг роли бирм унча ошди. 
Таш қи савдода деф ицит қисқарди ва ахвол бу ерда хам бирмунча 
яхш илаиди.
Ф ранция таш ки сиёсатда Европа ва халқаро муаммоларни хал 
қилиш да, халкаро кескинликни юмш атиш масалаларида ўзининг 
мустакил сиёсатини юргизди. Ф ранция НАТОнинг аъзоси бўлиб 
қолган холда, унинг харбий органларида қатнаш мади. А ммо 11АГО- 
нинг аъзоси бўлган давлатлар билан ўзаро харбий алоқада бўлди. 
Хавфсизлик ва хамкорлик масалалари бўйича У мумевропа Кен- 
гаш ини тезда тайёрлаш ва чақириш фикрига қўш илди. А Қ Ш ва 
бош қа Гарбий давлатларнинг шундай Кенгаш га тахм иний шартлар 
қўйиш ларини маъқулламади. Гарбий Берлин масаласида тўрт то-
161


монламали битим тарафдори бўлди. С СС Рнинг беш бую к давлат- 
нинг ядро куролсизланиш и таклифини куллаб-кувватлади.
Ҳ индихитойдаги уруш, Я кип Ш аркдаги низо, НАТО. Европа му- 
аммолари, валю та-молия масалалари бўйича Ф ранция билан АҚШ
ўртасида ж иддий карама-карш илик давом этди.
Ф ранция ва ГФР муносабатлари 1963 йилги Ш артнома доирасида 
давом этди. ГФ Рнинг СССР ва Польша билан имзолаган Ш артнома- 
ларини маъкуллади. Помпиду ГФР ва СССР Ш артномасини Европа 
хавфсизлигини таъм инлаш га қўш илган катта хисса деди.
Ф ранция ва Англия муносабатларида бирмунча ўзгариш лар юз 
берди. Ф ранция Хукумати Англиянинг “Умумий бозор’Т а кабул 
қи л и ниш ини муҳокама қилиш га рози бўлди. Икки ўртада сиёсий ва 
бош ка алоқалар жонланди.
Ф ранция Я кин Ш арк м асаласини Х авф сизлик совети н ин г 1967 
йил 22 ноябр карори асосида тинч йўл билан, Ф аластии масала­
сини одил ҳал этиш тарафдори бўлди. Ф ранция Исроилга курол 
ч икарм ад и . И сроил бую ртм а ки лган 50. та харб и й са м о л ётн и
ю б о р м ад и . Я ки н Ш арк м а сал ас и д а А Қ Ш н и н г бир то м о н л ам а 
хар ак ати га сал б и й карад и. А раб м ам л акатлар и б илан си ёси й
ал о к а л ар , и кти сод и й ва и л м и й -те х н и к а в и й х ам корл и к ри вож лан - 
д и. Ж азоир Х укум ати С ахрои Кабирдаги Ф ранция нефть компани- 
ялари фойдасидан Ж азоирга аж ратиладиган улуш ни кўпайтириш и, 
кейин бу компаниялар фаолияти устидан назорат ўрнатиш и Ф ранция 
ва Ж азоир муноеабатларини ёмонлаш тирди. Ф ранция Хиндихитой- 
да харбий интервенцияни тўхтатиш ни, масалани музокаралар йўли 
билан хал килиш ни. халкларга ўз такдирларини ўзи хал килиш 
хукукини беришни талаб қилди. А Қ Ш нинг Камбоджа ва Л аосга 
килган агрессиясига. В ДРнинг хаводан бомбардимон килиниш ига 
норозилик билдирди. П окистон ва Хиндистон мож аросида Покистон 
сиёсатини айблади. П окистонга курол ю бориш ни тўхтатди. Бангла­
деш халкининг адолатли талабларини қўллаб-қувватлади. 1970 йил 
июлда хукумат делегацияси биринчи марта ХХРда бўлди. Ў заро рас- 
мий таш рифлар йўлга кўйилди.
Ф ранциянинг Африка мамлакатлари билан фаол алокалари давом 
этди. Ф ранция М иср ва И рок билан муноеабатларини яхш илади. За- 
монавий “М ираж” типидаги 100 та кирувчи самолёт Л ивияга сотил- 
ди.
Ф ранциянинг Европа социалистик давлатлари, шу жумладан, 
СССР билан алокалари янада ривожланди. Ж. Помпидунииг 1970
162


йил октябрида С СС Рга килган таш рифи. Л, И. Бреж невнинг 1971 
йил октябрида Ф ранцияга килган ташрифи жуда катта аҳамиятга эга 
бўлди. Бу визитларда сиёсий, иктисодий, илм ий-техника ва маданий 
ҳамкорликни кенгайтириш тўгрисида С овет-Ф ранц и я Протоколи ва 
Д екларацияси (1970 йил) хам да “СССР билан Ф ранция ўртасидаги 
хамкорлик приициплари тугри си да'’ги хуж ж ат ва иктисодий. техни­
кавий ва саноат хамкорлигини ривож лантириш тугрисида 10 йилга 
мулжаллаиган Битим (1971 й.) имзоланди. 1971 йил ию лида Москва- 
да иктисодий ва илмий-техника хамкорлик буйича совет-француз 
комиссиясининг навбатдаги сесеияси бўлиб ўтди.
Де Голлсиз голлизм
Янги П резидент ўз ўтмиш дош и тутган сиёсий йўлни сақлади. 
М ам лакатнинг иктисодий ривожланиш и изчил характерда бўлмай, 
илм ий-техника инқилоби ютукларини жорий этиш да давом этар, 
аммо пулнинг кадрсизланиш и ва иш сизлик кучаймоқда эди. Ташки 
сиёсат илгаригидек мустакил характер касб этган бўлиб, америкача 
зўравоиликка карши қаратилган эди. Ф ранцуз-совет муносабатлари 
муваффақиятли ривожланди, совет рахбарлари билан олий дараж а- 
даги учраш увлар мунтазам давом этиб, анъанага айлана борди.
Голлчилар ам алга ош ирган кайта таш кил этиш натижалари- 
дан бири сиёсий партияларнинг қисқартирилган ва “давлатвозлик 
йўтали’'нинг тугатилганлиги бўлди. Ҳ окимият учун кураш омма­
вий голлчилар партияси - Республикани химоя килиш демократлар 
иттифоқи (Ю ДР) бош чилигида ўнглар ва коммунист хамда социа- 
листлардан иборат сўллар ўртасида борарди. Сўллар биргаликдаги 
харакат дасчу рини ишлаб чиқиш га муваффақ бўлиш ди: унга кўра. 
агар сайловда голиб чиқилса, П арламентни Х алқ бирлиги хукумати 
бош қариш и керак эди. 1971 йили Ф ранция С оциалистик Партия­
си (Ф С П ) рахбарлигига сайлов бўлиб ўтди; кўпчиликни ҳайратда 
қолдиргаи ҳолда Ф. М иттеран галаба қилди. Бошқа сўл таш килот 
ва касаба ую ш м аларининг қўллаб-қувватлаш и натижасида 1972 
йилнинг ию нида дастур имзоланди. П арламентга ўтказилган би­
ринчи сайловдаёк (1973 й.) ун га тарафдор бўлиб 10 миллион киши 
овоз берди. Бирок сайлов қонуни ўнгларнинг М иллий Йигилишда 
кўпчилик ўринларни эгаллаш ини таъминлади. 1969-1973 йилларда 
Ялпи ички махсулот йилига 5,7% ни, мехнат унумдорлиги 5,2% ни, 
асосий капитал кўпайиш и 4,9% ни таш кил этди.
163


1974 йилнинг баҳорида Ж. Помпиду вафог этди. Президент сайловларида 
унглар номзоди - В. Жискар д ' Эстен ва сўллар номзоди - социалистик пар­
тия биринчи котиби Ф. Миттеран уртасида кураш бошланди. Унча 
кўп бўлмаган овозлар сони устунлиги билан Валери Ж искар д ’ 
Эстен галаба килди, у Бош Вазир лавозимига республикани куллаб- 
қувватлаш бирлаш маси (Ю ДР) раҳбари Ж ак Ш иракни тайинлади. 
У ларнинг қараш ларида тўла якдиллик йўк эди. П резидент голлизм- 
дан узоклаш ди, Ш ирак эса садоқатли голлчи сифатида олдинги 
йўлдан кайтиш га тўскинлик килди.
1974 йилда Ф ранция ни, бош ка ривожланган мамлакатлар катори, 
иктисодий бўҳрон камраб олди: иш лаб чикариш кискарди, иш сизлар 
сони кўпайди, пул кадрсизланиш и ва аҳоли турмуш дараж асининг 
пасайиш и ҳамма жойда ёйилди. Иш чилар харакати кучайди, халкда 
янгиланиш ларга интилиш иштиёки ош ди. Ў нгларнинг бош карувни 
уддалаши чўзилди, уларнинг етакчилари Д е Гол л дек катта обрў- 
эътиборга эга эмаслиги билиниб колди.
4- 
Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish