£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Oliy va o‘rta maxsus ta‘lim Sovetlarning xalq ta’limi sohasida yuritgan siyosatining

 

muhim yo’nalishlaridan biri, bu oliy va o’rta maxsus ta’lim tizimini shakllantirish hamda 

rivojlantirish  edi.  Har  qanday  tuzumda  bo’lgani  singari,  sovet  hokimiyati  ham  yangi 

tuzum  g’oyalari  va  ideallari  ruhida  tarbiyalangan,  unga  sadoqat  bilan  xizmat  qiladigan 

ko’plab yuqori malakali, o’qimishli kadrlarga o’tkir ehtiyoj sezardi, albatta.

 

Shu  o’rinda  ta’kidlash  joizki,  Turkistonda  oliy  ta’limni  tashkil  etish  g’oyasini, 

dastavval, o’lkaning ilg’or jadid namoyadalari ilgari surganlar. Xususan, ular tashabbusi 

bilan  1918  yil  mayida  Toshkentda  ilk  bor  milliy  universitet  ochilib,  u  ilmga  chanqoq 

ko’plab  mahalliy  yoshlarni o’z bag’riga  olgan edi. Biroq har  narsada o’zini ko’rsatishga 

intilgan sovetlar yurtparvar jadidlar tashabbusini bo’g’ib, 1920 yil sentyabrida Toshkentda 

Turkiston  Davlat  Universiteti  tashkil  etdilar.  Keyinchalik  O’rta  Osiyo  Universiteti 

maqomini olgan bu oliygoh o’lkada oliy ta’limni rivojlantirish, yuqori mutaxassis kadrlar 

tayyorlash  o’chog’i  bo’ldi.  Biroq  bu  o’quv  dargohi  professor-o’qituvchilarining  mutloq 

tarkibi  evropalik  millat  vakillaridan  iborat  edi.  Shu  bois  unda  o’qitish  rus  tilida  olib 

borilardi. Bu esa mahalliy millat  yoshlari uchun jiddiy qiyinchiliklar tug’dirardi. Shuning 

uchun  ham  universitet  talabalari  safida  ularning  salmog’i  juda  ozchilikni  tashkil  etardi. 

Keyinroq 30-yillarda bu bosh oliy o’quv yurti negizida ko’plab turli xil yo’nalishlardagi 

Oliy  o’quv  yurtlari,  jumladan,  politexnika,  moliya-iqtisod,  tibbiyot,  qishloq  xo’jalik, 

to’qimachilik  institutlari,  Samarqand  davlat  universiteti  va  boshqalar  tashkil  etildi. 

Shuningdek,  bu  davrda  yuqori  malakali  pedagogik  kadrlarga  talab  o’sib  borganligidan, 

Buxoro,  Samarqand,  Toshkent,  Nukus,  Xiva,  Urganch,  Farg’ona  va  Namangan  singari 

shaharlarda pedagogika va o’qituvchilar tayyorlash institutlari tashkil etildi. Natijada 1932 

yilga kelib respublikadagi jami oliy o’quv yurtlari soni 31 taga etdi. Ulardagi talabalar 

soni 12,2  ming nafarni tashkil etardi. Talabalarning soni 1937  yilda  15,5  mingga, 1941 

yilda esa 18 mingtaga etdi.

 

O’zbekistonning  bu  davrdagi  ta’lim  tizimida  o’rta  maxsus  ta’lim  o’quv  yurtlari 

faoliyati ham alohida o’rin egallaydi.   20- yillarda Respublikada 6 ta qishloq xo’jalik

 

247

 

---

texnikumi,  1  ta  tibbiyot  texnikumi,  16  ta hunar-texnika  maktabi  tashkil  qilindi.  Ularda 

6800  nafar  yoshlar  o’qidi.  Shuningdek,  shu  vaqtda  5  ta  pedagogika  texnikumi,  2  ta 

pedagogika  bilim  yurti,  bitta  xotin-qizlar  bilim  yurti  mavjud  bo’lib,  ular  orqali  ko’plab 

bilimli,  malakali  pedagog  kadrlar  tayyorlandi.  XX  asr  40-yillari  boshlariga  kelib 

O’zbekistonda  maxsus  bilim  yurtlari soni  92 taga etgan  bo’lib, ularda 12,6  ming  nafar 

yoshlar ta’lim olmoqda edi.