£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

ZIROATCHI

 

 

Kalon (Hiroj) hosilning 

1/10 qismi

 

 

 

 

 

 

CHORVADOR

 

 

Qopchur har 100 bosh 

chorvadan bir bosh mol

 

 

 

 

Shulen har bir podadan 

ikki yashar qo’y va 1000 

bosh otdan bir bosh biya

 

 

 

 

 

 

HUNARMAND

 

 

Targ’u ishlab chiqarilgan

 

yoki sotilgan molning

 

1/30 ulushi

 

 

 

 

 

 

SAVDOGAR

 

 

 

 

 

 

Boj 1/40 ulushi

 

Bundan tashqari aholi turli-tuman to’lovlar berishga majbur etilgan. Masalan, aholi 

savdo  yo’llaridagi  bekatlar  (yomlar)  uchun  go’sht,  un,  guruch,  ot-ulov  berishga  ham 

majbur etilgan. Bosib olingan mamlakat hunarmandlari «din tugun» deb atalgan maxsus 

o’lpon to’lab turganlar.

 

Mo’g’ullarning Movarounnahr hududini bosib olib, shib-shiydom etib, talon-taroj 

qilishi, so’ngra mahalliy aholini haddan ziyod soliq, o’lpon va to’lovlar yo’li bilan zulm-

asoratga  duchor  etishi,  pirovard  oqibatda  xalqning  ko’tarilishiga,  o’z  erki,  mustaqilligi 

uchun  qalqishiga  sabab  bo’ladi.  1238  yilda  Buxoro  yaqinidagi  Torob  qishlog’ida 

boshlangan  oddiy  g’alvir  yasovchi  hunarmand  Mahmud  Torobiy  boshchiligidagi  xalq 

qo’zg’oloni shu tariqa yuz bergan edi. Kelgindi mo’g’ul zodagonlarining mahalliy yuqori 

tabaqa  vakillari  bilan  til  biriktirib,  bechorahol  xalqni  talab,  boylik  orttirayotganligi, 

shohona ayshu ishrat qurayotganligi, oddiy   fuqaroning turmushi tobora nochorlashib

 

126

 

---

boryotganligi Mahmud va uning maslakdoshlarini g’azabga keltiradi va qo’lga qurol olib 

mo’g’ullar  zulmini  ag’darib  tashlash  uchun  kurashga  undaydi.  Uning  tevaragiga  ming-

minglab  alamzada  oddiy  mehnat  kishilari  to’planishadi.  Buxoro  atrofidagi  qishloqlar 

aholisi  bilan  ko’payib  borgan  qo’zg’olonchilar  Buxoroga  kelib,  mo’g’ul  amaldorlarini, 

shuningdek, mahalliy zodagonlar, sadrlarni engib, shaharni egallaydilar. Buxoro sadrlari 

Mahmud Torobiy hokimiyatini tan olib, uni xalifa deb e’lon qilishga majbur bo’ladilar.

 

Mahmud Torobiy Buxoroni egallagach, hukmron kuchlar hokimiyatini cheklaydi 

va  oddiy  xalq  manfaatlarini  ko’zlaydigan  bir  qator  tadbirlar  o’tkazadi.  Qo’zg’olonchilar 

zarbidan  Karmanaga  qochgan  mo’g’ul  bosqoqlari  va  mahalliy  amaldorlar  qo’zg’olonni 

bostirish uchun yangidan katta kuch to’playdilar va Buxoroga yurish boshlaydilar. Ammo 

bu  davrga  kelib  katta  kuchga  aylangan  qo’zg’olonchilarning  qo’li  baland  keladi.  10 

mingdan  ziyod  mo’g’ul  askarlari  qirib  tashlanadi.  Qo’zg’olonchilar  mo’g’ullar 

Karmanagacha  quvib  boradilar.  Biroq,  mana  shu  hal  qiluvchi  olishuvda  qo’zg’olon 

rahnamolari  -  Mahmud  Torobiy  va  Shamsiddin  Mahbubiylar  halok  bo’ladi.  Tez  orada 

qo’zg’olonga qarshi yuborilgan Eldiz No’yon va Chekan Qurchi boshchiligidagi mo’g’ul 

qo’shinlari  Karmani  yaqinidagi  Malik  rabotida  qo’zg’olonni  bostiradi.  Bu  jangu  jadal 

to’qnashuvda  20  mingdan  ziyod  qo’zg’olonchilar  halok  bo’ladi.  Garchi  bu  xalq 

qo’zg’oloni  mag’lub  etilsa-da,  biroq  u  Movarounnahr  erksevar  xalqining  ozodlik  va 

mustaqillik  yo’lidagi mardonavor kurashi, qat’iyatini to’la namoyon etdi. Ayni chog’da 

Torobiy  qo’zg’oloni  mo’g’ul  hukmdorlariga  mahalliy  xalq  bilan  munosabatlarini  qayta 

ko’rib  chiqish,  siyosiy  va  taktik  yo’llarni  o’zgartirish  uchun  muhim  saboq  bo’ldi. 

Mahalliy  xalq  orasida  ancha  obro’sizlanib  qolgan  Mahmud  Yalavochning  mo’g’ul 

hukmdorlari  tomonidan Movarounnahrdan  olinib,  Pekinga hokim  etib  tayinlanishi, uning 

o’rni  katta  o’g’li  Mas’udbekka  berilishi  ham  qo’zg’olonning  muhim  saboqlaridan  biri 

bo’ldi.