£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

3. XIII-XIV asrning birinchi yarmida O‘rta Osiyo xalqlarining madaniy hayoti

 

Bosqinchi  yovlar  azaldan  yuqori  tsivilizatsiya  o’chog’i  sanalgan,  ulug’ 

ajdodlarimiz aql-zakovati va donishmandligi bilan yaratilgan yuksak moddiy va ma’naviy 

madaniyat,  betakror  obidalar,  asori-atiqalar  makoni  bo’lgan  bu  azim  yurtni  qanchalik 

xonavayron  etmasinlar,  biroq  xalq  irodasini,  uning  buyuk  bunyodkorlik,  ijodkorlik 

salohiyatini so’ndira olmadilar. Aksincha, bu yurtning mag’rur va erksevar kishilari, bir 

tomondan,  muqaddas  Vatan  tuyg’usini  dillariga  mustahkam  jo  aylab,  ozodlik  va 

mustaqillik yo’lida jonbozlik bilan kurash olib borgan bo’lsalar, ikkinchi tomondan esa, 

ular asriy xalq an’analari, udumlariga sodiq qolib, yaratuvchilik ishlari bilan mashg’ul 

bo’lganlar. Zero, o’lmas xalq dahosi bu davrda ham yangi-yangi salohiyatli ijodkorlar 

avlodini  etishtira  borgan.  Shu  boisdan  sahroyi  mo’g’ullar  xarobazorga  aylantirgan 

kultepalar o’rnida ko’p o’tmay yangidan ko’rkam shaharlar, me’morchilik obidalari qad 

rostlab, hayot yana yangidan izga tushib bordi. Mahalliy xalq orasidan etishib chiqqan 

ajoyib me’morlar, naqqoshu-hunarmandlar sa’y-harakati, mahorati bilan betakror moddiy 

madaniyat namunalari yaratilib, bundan o’lka hayoti o’zgacha fayzu manzara kasb etib 

bordi.  Bu  davrda  bunyod  etilib,  gavjum  savdo-sotiq,  hunarmandchilik  markazlariga 

aylana borgan Andijon, Qarshi, Urganch, qaytadan ta’mirlanib chiroy ochgan, oldingi 

mavqeini tiklagan Samarqand, Buxoro, Shosh, Termiz singari shaharlar, ularning o’ziga 

xos  me’morchilik  qiyofasi  shundan  dalolat  beradi.  Ko’hna  Urganchda qad ko’targan, 

balandligi  62  metrli  ulug’vor  minora  XIII  asr  arxitekturasining  noyob  yodgorligi 

hisoblanadi.  Samarqanddagi  Shohizinda  majmui,  Buxorodagi  Bayonqulixon,  Ko’hna 

Urganchdagi  Najmiddin  Kubro,  To’rabekxonim,  Muhammad  Bashar  maqbaralari, 

Xo’janddagi  Tubaxon  maqbarasi  va  shu  singarilar  XIV  asrning  nodir  me’moriy 

yodgorliklari sirasiga kiradi.

 

Xalq amaliy san’ati, kulolchilik namunalari, sirli naqshinkor sopolli idishlar, shu 

jumladan, ko’zalar, chinni buyumlar, uy-ro’zg’or ashyolari, binolar peshtoqiga bitilgan, 

san’at darajasidagi nastalik bitiklari - bular O’rta Osiyo moddiy madaniyatining XIII-XIV 

asrlarda  ham  rivojlanishda  davom  etganligidan  shahodat  beradi.  Bu  davrda  ilm-fan, 

ayniqsa  tarixshunoslik  rivojida  ham  muayyan  yutuqlar  qo’lga  kiritildi.  Tarixshunos 

Juvaniyning «Tarixi jahongusha» /Jbhon fotihi tarixi/, Rashididinning «Jomeut-tavorix» 

/«Yilnomalar majmuasi»/ asarlari mo’g’ullar istilosi va hukmronligi davri tarixini chuqur 

o’rganishda qimmatli manbalardan hisoblanadi.

 

Shuningdek, o’lkada badiiy adabiyot sohasi ham anchayin ravnaq topdi.

 

>  Jaloliddin Rumiy (1207-1273) («Masnaviyi ma’naviy») 

>  Muslihiddin Sa’diy Sheroziy (1219-1293) («Guliston»,