£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

XIV BOB. IKKINChI JAHON URUShI YILLARIDA O‘ZBEK XALQINING 

FAShIZM USTIDAN QOZONILGAN G‘ALABAGA QO‘ShGAN HISSASI

 

Tayanch  so‘z  va  iboralar:  Fashizm.  Urushni  keltirib  chiqargan  sabablar. 

O’zbekistondagi  safarbarlik.  Urush  yillarida  sanoat.  Qishloq  xo’jaligi.  Fan. 

Maorif.  Madaniyat.  Baynalmilallik  yordami.  O’zbekistonlik  jangchilarning 

jasoratlari. Xotira va qadrlash kuni.

 

1. O‘zbekistonnning urush girdobiga tortilishi, moddiy va ma‘naviy kuchlarning

 

frontga safarbar etilishi

 

O‘zbekistonning urush girdobiga tortilishi    1939 yil 1 sentyabrda Fashistlar

 

Germaniyasi qo’shinlarining Polshaga bostirib kirishi bilan ikkinchi jahon urushi 

boshlanib ketdi.

 

Ikkinchi  jahon  urushini  yirik  davlatlar  o’rtasidagi  ixtiloflar,  agressiv  davlatlar  -

fashistlar  Germaniyasi,  fashistlar  Italiyasi  va  militaristik  Yaponiya  boshladilar.  Ular 

orasida Germaniya fashistlari uyushtiruvchi, etakchi rol o’ynadi.

 

Fashistlar  bloki  davlatlari  tomonidan  olib  berilgan  urush  bosqinchilik,  adolatsizlik 

urush  edi.  Fashizmga  qarshi  urushgan  davlatlar  adolat  uchun  kurashdilar.  Agressiya 

qurboni bo’lgan mamlakatlarda vatanparvar kuchlar, xalq tomonidan qarshilik ko’rsatish 

harakati boshlangach, urushning ozodlik xarakteri yanada ko’chaydi.

 

Angliya  va  Frantsiya  hukmron  doiralari  birinchi  jahon  urushida  qo’lga  kiritgan 

hududlarni  o’z  tasarrufida  saqlab  qolishga,  Gitler  qo’shinlarini  Sharqqa,  Sovet  Ittifoqi 

tomon yo’naltirishga intildilar.

 

Sovet  davlatining  tashqi  siyosati  fashistlar  Germaniyasini  Angliya  va  Frantsiyaga 

qarshi qo’yishga va ularning harbiy kuchlari zaiflashgan paytda zarba berishga qaratilgan 

edi. 1939 yil 23 avgustda sobiq SSSR bilan Germaniya o’rtasida 10 yil muddatga hujum 

qilmaslik  to’g’risida  shartnoma  imzolanadi.  Shartnomaning  mahfiy  qo’shimcha 

bayonnomasiga muvofiq Germaniya va SSSR o’zlarining ta’sir doiralarini bo’lib oladilar. 

German  va  sovet  manfaatlari  Polsha  davlati  hududlari  bilan  bog’liq  edi.  Germaniya 

Boltiqbo’yi  mamlakatlariga  da’vo  qilishdan  voz  kechadi.  Germaniya  1939  yil  1 

sentyabrda  Polshaga  bostirib  kirgach,  Sovet  davlati  1939  yil  17  sentyabrda  o’z 

qo’shinlarini  G’arbiy  Ukraina  va  G’arbiy  Belorussiyaga  kiritadi  va  bu  hududlarni  o’z 

tasarrufiga oladi. 1940 yil iyunda SSSR Boltiqbo’yi respublikalarini ham egalladi.

 

Ikkinchi  jahon  urushining  dastlabki  davridayoq  fashistlar  Germaniyasi  G’arbiy  va 

Markaziy  Evropada  hukmronlikni  qo’lga  kiritdi.  Germaniya  va  Italiya  Evropadagi  10 

davlatni  –  Polsha,  Chexoslovakiya,  Yugoslaviya,  Belgiya,  Gollandiya,  Lyuksemburg, 

Daniya, Norvegiya, Avstriya, Frantsiyani bosib oldi.

 

Fashistlar  Germaniyasi  Evropaning  harbiy,  iqtisodiy  resurslarini  qo’lga  kiritib 

bo’lgach,  1941  yil  22  iyun  yakshanba  kuni  tong  saharda  hujum  qilmaslik  to’g’risidagi 

shartnomani  buzib,  urush  e’lon  qilmasdan  Sovet  Ittifoqiga  xoinona  hujum  boshladi. 

Fashistlarning maqsadi SSSRni bosib olish, boyligini talash, millionlab kishilarni qirish va 

qolganlarini qul qilishdan iborat edi.

 

272

 

---

Germaniya  bilan  hamkorlikda  uning  ittifoqchilari-Italiya,  Finlyandiya,  Vengriya, 

Ruminiya, Bolgariya ham Sovet Ittifoqiga qarshi urushga kirishdilar.

 

Sovet  xalqining  fashizmga  qarshi  urushi  boshlandi.  SSSR  tarkibidagi  barcha 

respublikalar, shu jumladan, O’zbekiston ham urush girdobiga tortildi.

 

Shu tariqa, ikkinchi jahon urushi jahondagi 61 mamlakatni, Er shari aholisining 80 

foizini, ya’ni 1,7 milliard kishini o’z girdobiga tortdi.