XI BOB. SOVET HOKIMIYATINING O‘ZBEKISTONDA AMALGA
OSHIRGAN IJTIMOIY-SIYOSIY, IQTISODIY TADBIRLARI VA ULARNING
MUSTAMLAKACHILIK MOHIYATI
Tayanch so‘z va iboralar: Shovinistik milliy siyosat. Milliy davlat
chegaralanishi. O’zbekiston SSR. Er-suv islohoti. Industrlashtirish. Yoppasiga
jamoalashtirish. Xalq xo’jaligini qayta tiklash. Paxta yakkahokimligi. Orol
fojiasi. Sanoat. Transport. Ijtimoiy hayot.
1. O‘rta Osiyoda o‘tkazilgan milliy-davlat chegaralanishi.
O‘zbekiston SSRning tuzilishi
Milliy siyosat Bolsheviklar partiyasi bosh bo’lgan sovet hokimiyati Turkiston
mustaqilligi uchun kurashgan vatanparvar kuchlar harakatini daf etishga muvaffaq
bo’lgach, endilikda bu hududda uzoqqa mo’ljallangan o’z makkorona rejalarini amalga
oshirishga kirishdi. Shu maqsadni ko’zlab u XX asrning 20-yillari boshlaridan bu
zaminda mustamlakachilarga xos «orani buz, hokimlik qil» qabilidagi o’z milliy
siyosatini hayotga izchil tadbiq etish yo’lini tutdi. Aslida sovetlarning milliy siyosati
chorizmning ko’p zamonlar bu yurtda yuritib kelgan shovinistik, ulug’ davlatchilik
siyosatidan mohiyat e’tibori bilan farq qilmasdi. Faqat uning shakli-shamoyili o’zgargan
edi, xolos.
Gap shundaki, chorizm hukmronligi davrida chekka o’lkalar xalqlari
ochiq-oshkora tarzda kamsitilar, ularning insoniy qadr-qimmati, or-nomusi, asliy
milliy qadriyatlari tahqirlanar edi. Sovet mutasaddilari esa o’zlarining
niqoblangan soxta ishlari, yolg’on-yashiq va’dalari bilan mazlum millat
kishilarini o’z hukmlariga bo’ysundirishga intildilar.
Turkiston xalqlari o’z milliy davlatchiligini tiklash va rivojlantirishga intildi. 1920
yil yanvarida bo’lib o’tgan Turkiston Kompartiyasining V o’lka konferentsiyasida
Turkiston ASSR MIQ raisi T. Risqulov so’zga chiqib «Yagona Turkiston g‘oyasi»ni
ilgari suradi, asosan turkiy xalqlardan iborat Turkiston ASSRni Turk Respublikasi,
Turkiston Kompartiyasini Turk kompartiyasi, deb o’zgartirishni taklif qiladi. Bu
takliflar konferentsiyada, shuningdek, o’lka ijtimoiy-siyosiy hayotida, RKP(b)
Markazqo’mi, uning Siyosiy byurosi, sovet hokimiyati doiralarida turli bahslarga sabab
bo’ladi. T.Risqulov takliflari millatchilik, og’machilik ruhidagi qarashlar deb baholandi.
T.Risqulov, N.Xo’jaev va boshqalar tarkibida tuzilgan delegatsiya Moskvaga
borib, sovet hukumati oldiga Turkkomissiyani tugatish, Turkistonga o’z qurolli
kuchlariga ega bo’lish huquqini berish, Sharq mamlakatlari bilan aloqa o’rnatishda
Turkiston hukumatiga mustaqillik berish kabi talablarni qo’ydilar. Shu boisdan
«Turkiston masalasi» bir necha bor Markazda, RKP(b) Markaziy Qo’mitasi Siyosiy
byurosining 1920 yil mart-iyun oylaridagi majlislarida muhokama qilindi. Oqibatda natija
shunday bo’ldiki, mazlum xalqlar «dohiysi» va «najotkori» Lenin, bu masalani 1920 yil
29 iyulida ko’rgan RKP(b) Markazqo’mi Siyosiy byurosi turkistonlik delegatsiya
iltimosnomasiga ijobiiy baho bermadi. Buning aksicha, Sovet hukumati va partiya
219
rahbariyati o’lkadagi vaziyatni tezlikda bartaraf etish uchun shoshilinch tarzda
«RKP(b)ning Turkistondagi asosiy vazifalari to’g’risida» degan nom ostida bir necha
qarorlar qabul qildi. Jumladan, o’lka hayoti ustidan nazoratni kuchaytirish, sovet
hokimiyati negizlarini mustahkamlashga qaratilgan «Turkistonda hokimiyatni tashkil
etish to’g’risida» maxsus qaror qabul qilindi. Unda Turkistonda Butunrossiya Markaziy
Ijroiya Qo’mitasi, RSFSR Xalq Komissarlari Soveti va RKP(b) Markaziy Qo’mitasining
doimiy vakolatxonasi bo’lishi zarur deb ko’rsatildi. Unda shuningdek, federal hukumat
bilan Turkistonda mahalliy davlat hokimiyati organlarining vazifalari doirasi aniq-ravshan
belgilab qo’yildi. Shunday qilib, o’lka xalqlarining o’z taqdirini o’zi belgilash, o’z milliy
davlatchiligini o’z xohishlaricha, huquqiy asosda tashkil qilish borasidagi yana bir urinishi
barham topdirildi. Hamma gap shundaki, Rossiya Sovet Federatsiyasi hukumati
Turkistonning emin-erkin rivojlanish yo’lidan ilgarilab borishini emas, balki uni doimiy
o’z nazoratlari ostida bo’lishini xohlardilar. O’lkaning mehnatsevar, jafokash xalqi, uning
bitmas-tuganmas boyliklari, tabiiy va mineral resurslari Markaz foydasiga ishlashi
ularning birdan-bir muddaolari edi. Hukmron Markaz tashabbusi bilan tashkil etilgan
Turkkomissiya, O’rta Osiyo Byurosi, O’rta Osiyo Iqtisodiy Kengashi singari nufuzli
organlarning o’lka hayotining barcha jabahalarini o’z nazoratiga olish, o’z izmlariga
bo’ysindirish yo’lida harakat etib kelganligining boisi ham mana shundadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |