― yengil atletika va uni o‘qitish metodikasi‖ fanidan O`quv-uslubiy majmua

Sport  takomillashuvi  guruhiga  saralash  uchun  o‘rta  va  uzoq  masofalarga 

yuguruvchi yosh yengil atletikachilarning  

antropometrik tavsiflari 

 

O‘smirlar 

Qizlar 

800-1500 

5000-10000 

m 

2000 

m 

t/b 

800-1500 m 

Bo‘y (sm)  

179,7±2,07  175,4±3,1 

177,3±3,2  167,4±2,2 

Vazn (kg) 

65±2,8 

63±3,0 

62±2,0 

54±3,0 

Ko‘krak  qafasi  kengligi 

(sm) 

88,6-89,6 

87-88 

91-92 

81-82 

Son aylanasi (sm) 

52-53 

50-51 

53-54 

54-55 

Boldir aylanasi  

36-37 

34-35 

38-39 

35-36 

Yelka kengligi (sm) 

31-32 

29-30 

33-34 

30-31 

Tos kengligi (sm) 

25-26 

26-27 

26-27 

26-27 

Gavda uzunligi (sm) 

92-93 

92-93 

93-94 

90-91 

Oyoq uzunligi (sm) 

89-90 

90-91 

84-85 

90-91 

Son uzunligi (sm) 

36-37 

36-37 

36-37 

35-36 

Boldir uzunligi (sm) 

39-40 

39-40 

40-41 

41-42 

Oyoq kafti uzunligi (sm) 

23-24 

24-25 

22-23 

20-21 

Yelka uzunligi (sm) 

32-33 

32-33 

31-32 

34-35 

Bilak uzunligi (sm) 

26-27 

27-28 

27-28 

26-27 

---

148 

 

Panja uzunligi (sm)  

19-20 

20-21 

18-19 

17-18 

O‘TS (sm

3

)  

3600-4600 

4000-5000 

3800-

4800 

2500-3000 

 

S.A.Vokurov tomonidan o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlarda sport takomillashuvi 

guruhlariga  saralash  uchun  antropometrik  tavsiflarni  aniqlash  maqsadida  o‘rta  va 

uzoq  masofalarga  yuguruvchi  378  ta  sportchi  (mashq  qilish  staji  3  yildan  5 

yilgacha) tekshirildi.  

Turli  malakaga  ega  bo‘lgan  o‘rta  va  uzoq  masofalarga  yuguruvchilarning 

antropometrik  ko‘rsatkichlari  dinamikasi  taxlili  yuguruvchilarni  o‘smirlar  hamda 

kattalar jamoalariga saralash uchun o‘rtacha ma‘lumotlarni tavsiya qilishga imkon 

beradi (50-jadval).  

50-jadval. 

O‘rta va uzoq masofalarga yuguruvchilarning antropometrik ko‘rsatkichlari  

Belgilari 

800-1500 m 

Irazryad 

3.57,0-4.04,0 

SUN-SU 

3.44,0-3.50,0 

Jahonning 

eng 

kuchli 

sportchilari 

3.40,0-3.30,0 

Bo‘yi (sm) 

178,7±2,8 

179±2,4 

179±2,7 

Vazni (kg) 

64,5±2,4 

65±3,0 

65±2,3 

Vazn-bo‘y indeksi   360,94 

363,12 

363,12 

 

5000-10000 m 

I razryad 

15.00,0-

15.20,0 

SUN-SU 

13.50,0-

14.20,0 

Jahonnning 

kuchli 

va 

yaxshi sportchilari 13.30,0 

Bo‘yi (sm) 

171,6±3,0 

172,1±2,7 

172±2,5 

Vazni (kg) 

59,7±2,6 

59,9±2,8 

60±2,4 

Vazn-bo‘y indeksi   347,9 

348 

348,83 

 

Razryad  me‘yorlarini  bajarishning  yosh  dinamikasini  tahlil  qilish  shuni 

ko‘rsatdiki, yuguruvchilar I sport razryadini 17 yoshida bajaradilar. Ma‘lumki, 16-

17 yoshdan keyin gavda uzunligida barqarorlanish fazasi boshlanadi, sportchilarda 

vazn bir oz ortishi mumkin, biroq jadvaldan ko‘rinib turibdiki, hattoki vazn 16-17 

yoshdan  22-26  yoshgacha  barqaror  qoladi.  Demak,  o‘smirlar,  o‘spirinlar  va 

kattalar  jamoalariga  saralashda  bo‘y,  vazn  hamda  vazn-bo‘y  indeksi  asosiy 

antropometrik mezonlardan biri hisoblanadi va uni har vaqt e‗tiborga olish lozim. 

O‘quv-mashg‘ulot  hamda  sport  takomillashuvi  bosqichlarida  yosh 

sportchilarning  ko‘p  yillik  tayyorgarligiga  xos  jihatlar;  tayyorgarlik  bosqichlari 

bilan o‘quv yillarining o‘zaro aloqadorligi; turli o‘quv guruhlarini tashkil etish va 

ularning  rejimlari  ochib  beriladi.  Ma‘lumki,  yosh  sportchilarning  sport  mahorati 

darajasi  ularning  sport  staji,  ixtisoslashgan  tayyorgarlikni  boshlagan  vaqti,  bola 

organizmi  rivojlanishiga  xos  xususiyatlar,  optimal  yosh  chegaralarida  sport 

natijalarining ma‘lum darajasiga erishish bilan bog‘liq. Shuning uchun ko‘p yillik 

mashg‘ulot jarayonini tashkil etishda quyidagi asosiy qoidalarga rioya qilish zarur: 

---

149 

 

ixtisoslashtirish  va  individuallashtirishni  chuqurlashtirish;  umumiy,  maxsus  va 

texnik tayyorgarlikning birligi; mashg‘ulot yuklamalarini asta-sekin oshirib borish 

V.V.Ivochkin va boshqalar, 2009) maqsadga muvofiqdir.