Kompaniya rahbari o‘zining boshqaruv apparatiga, kasaba tashkilotiga
suyangan holda va ulaming yordami asosida faoliyatini davlat tomonidan
belgilangan reja topshiriqlami bajarishga yo‘naltiriladi. Rahbaming boshqa
xodimlardan faiqi uning boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish, joriy qilish va
ulaming bajarilishini nazorat qilishdan iborat. Rahbaming mehnat faoliyati
asosan uchta yo‘nalishdan tashkil topadi: - texnik-iqtisodiy, - ijtimoiy-
tarbiyaviy, - tashkiliy boshqamvdir.
Rahbar texnik-iqtisodiy va ijtimoiy-tarbiyaviy muammolami ma’muriy-
boshqaruv faoliyati davrida hal qiladi. Ana shu faoliyat rahbar mehnatining
asosiy mezoni hisoblanadi. Menejment usullarini qo‘llash nafaqat xodimlarga
nisbatan balki, texnologik jarayonlami tashkillashtirishga nisbatan ham amalga
oshirilishi talab etiladi. Rahbar mehnatining muvaffaqiyatlari uning
faoliyatining boshqamv jarayonida to‘g‘ri yo‘nalishlami tanlashiga bog‘liq.
Agar rahbar asosiy yo‘nalishlardan chetlansa, unda u muhim ishlab chiqarishga
oid masalalami unutishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida turli muammolami
keltirib chiqarishi tabiiy holdir.
Hozirgi globallashuv davriga kelib, menejmentning murakkablashuvi
tufayli rahbar xodimning roli va mas’uliyati tobora oshmoqda. Bu esa ulaming
kasb qobiliyati tayyorgarligi, qolaversa amaliyotda orttirgan tajribasiga juda
bogiiq. Masalan, bozor munosabatlarini shakllantirish tegishli muhitnitalab
qiladi. Jumladan, tovar, pul bozorlarida va mehnat resurslari bozorida xo‘jalik
yurituvchi subyektlar o‘rtasida o‘zaro aloqani ta’minlaydigan bozor
infratuzilmasi doim ishlashi kerak. Kompaniyalaming boshqaruvini tashkil
etishda bozor infratuzilmalaridan unumli foydalanish chora-tadbirlari uzluksiz
qoilanib borilishi kerak. Alohida qayd etish kerak, bizning iqtisodiy
taraqqiyotimizning birdan- bir yoii - bu bozor munosabatidir. Tabiiyki, bu
bozor munosabatlarida yangi boshqaruv uslublari qoilaniladi. Madaniy
taraqqiyot darajasi yuqori boigan davlatlaming va bu yo‘nalishda birinchi
qadamlar qo‘yayotgan mustaqil davlatlaming bozor iqtisodiyoti davrini tahlil
qila turib, bizdagi boshqamv uslublarini aniqlab bemvchi ba’zi bir xususiyatlar
va belgilami, shuningdek, gumh belgilarini ajratib ko‘rsatish mumkin.
Xususiyatlaming birinchi guruhi - bu iqtisodiy fikr yuritishning
yangi turi
182
boiib, u yoki bu tavsiflami faoliyat tomonini qayta baholanishini o‘z ichiga
oladi. Yangicha iqtisodiy fikrlashni taqazo etadi. Fikrimizcha, bozor
iqtisodiyoti yangi turdagi iqtisodiy munosabatlarga, erkin tadbirkorlikka
asoslanadi.
Shiming uchun bozor muhiti sharoitlarida rahbar idoralaming bozor
subyektlariga aralashishi chegaraviy holatda boiishi talab etiladi. Chunki bozor
munosabatlarini
shakllanishida
ishbilarmonlarni
(rahbar,
tashkilotchi,
mutaxassislami) tayyorlash zarurki, ular iqtisodiy mimosabatlarda ishtirok etib
samara keltirishga harakat qilishi kerak. Bunday muhitdagi boshqaruvda o‘z-
o‘zini boshqarish tendensiyalari kuchayib boradi, Tadbirkorlik, ishda faollik,
erkinlik, yaxshi ishga va maoshga intilish kabi sifatlar birinchi darajali rol
o‘ynaydi.
Ishlab chiqarish korxonalarida rahbar mehnatini tashkil etish o‘ziga xos
jihatlarga ega. Rahbar o‘z qo‘l ostidagi xodimlarga iliq munosabatda boiishi,
xodimlaming o‘z ishlarini yuqori sifatli qilib bajarishini va koiarinki ruhda
ishlashlarini ta’minlaydi. Rahbarlaming xodimlar bilan ishlash jarayonida
ulaming holatlarini va shaxsiy xususiyatlarini inobatga olish, ulaming qalbiga
yo‘l topa bilishi, uning bilim darajasiga, muomala madaniyatiga bogiiqdir. Bu
kabi xususiyatlarga ega boigan rahbarlar o‘zlari boshqarib turgan jamoalar
oldiga qo‘yilgan murakkab masalalami to‘g‘ri hal qilishga va rejalami yuqori
samarali qilib bajarishga qodir boiadilar. Deyarli barcha korxonalarda rahbar
mehnatini tashkil etishning alohida yo‘nalishlari mavjud boiib, bu yo‘nalishlar
har bir rahbaming ish faoliyatini u yoki bu darajada belgilaydi:
1.
Rahbaming ish vaqtini taqsimlash. Ish vaqtini maqsadga muvofiq
tashkil qilish rahbar mehnatini takomillashtirishning asosiy omilidir. Bunda
asosan ishga sarf qilinadigan vaqt tahlil qilinadi. Bunday tahlilni tez-tez
takrorlab turish ijobiy samara keltiradi. Ish kuni, ish xaftasi, im kunlik, oy va
yillar tahlil asosi boiadi. Kundalik tahlil natijalarini rahbaming o‘zi nazorat
qilib turish lozim. Bir necha tahlillar oikazilgandan
keyin rahbar uchun manzara
oydinlashib, aniq ma’lumotlar olinadi. Rahbar bu maiumotlar asosida ish
vaqtidan qanchalik to‘g‘ri foydalanayotganligni, asosiy ishlar uchun sarf
qilinayotgan vaqti va ulaming meyorini aniqlaydi. Tahlil natijasiga ko'ra
bajarilayotgan ishlar uning vazifasi doirasiga tegishli yoki tegishli emasligini
ham aniqlashi mumkin. Bu natijalar rahbaming ish vaqtini to‘g‘ri va unumli
boiishiga xizmat qiladi. Rahbaming ish vaqtini tashkil qilish uning ma’ruzalari
ro‘yxatini tuzishdan boshlanadi. Bu rahbar bajaradigan ishlami o‘z ichiga oladi.
183
2.
Rahbaming xizmat yuzasidan xodimlar bilan uchrashuvlari.
Uchrashuvlar boshqamv ishining bir qismi hisoblanadi. Bu vaqtda rahbar
huzuriga boshqa kishilaming maqsadga nomuvofiq ishlar bilan tez-tez kirib
turishi uning ish faoliyatiga putur yetkazish, rahbar xodim bilan ko'zda
tutilgan suhbatni o‘tkaza olmasligi, xodim esa ko‘ngildagi fikrini toiiq bayon
kila olmasligi mumkin. Xodimlaming rahbar huzuriga kirib- chiqishini
maxsus jadval orqali tashkil qilish maqsadga muvofiq keladi.
3.
Rahbaming xodimlar bilan suhbatlashishi. Suhbatlami ma’noli,
madaniyatli va kerakli mavzuda o‘tkazish ham rahbaming malakasidan darak
beradi. Suhbatni reja asosida tuzish kerak. Birinchi navbatda, suhbatning
vazifasini (mehnat intizomini mustahkamlash, unumdorligini oshirish,
rag‘batlantirish va hokazo), suhbatni olib borish usulini (nimadan boshlash,
nimalami gapirish va hokazo) va uni oikazish vaqtini aniqlash maqsadga
muvofiq boiadi.
184
Kichik yig’ilish
1
unda so’zga chiqi
Axborot va texn
vositalar
Rahbar faoliyatida ishlab chiqarishga oid har xil
yig’ilishlar o’tkazish va boshqa yig’ilishlarga
ishtirok etish katta ahamiyatga ega. Bunday
yig’ilishlar rahbar ishining samaradorligini
oshiradi. Yig’ilish mavzusi va maqsadiga qarab
ishtirokchilar doirasida aniqlanadi.
Rahbar faoliyatining asosini odamlar bilan ishlash
tashkil qiladi. Ammo u barcha hujjatlardan va
texnik vositalardan samarali foydalanishi zarur.
Korxonaga kelib tushuvchi va undan chiquvchi
hujjatlaming aniq ro’yxati bo’lishi kerak.
17-
Do'stlaringiz bilan baham: