*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ijtimoiy tizimlarning turlari. 
Dastlabki qarashda ijtimoiy tizimlami 
shartli  ravishda  quyidagi  turlarga  ajratish  mumkin:  ijtimoiy-siyosiy 

---

264 
 
(siyosiy  partiyalar,  jamoat  harakatlari  va  hakazo.),  ijtimoiy-madaniy 
(ijodiy, ilmiy xamjamiyatlar va hakazo.), ijtimoiy va iqtisodiy.
 
Jamoat  tizimlari  genezisi  shunga  olib  keldiki,  ularga  tegishli 
bo‘lgan  ichki  boshqamv  mustaqil  faoliyat  sohasiga  aylandi.  Masalan, 
jamiyat ishlab chiqarishi ijtimoiy-iqtisodiy tizim hisoblanadi (ijtimoiyligi 
shuning  uchunki,  ishlab  chiqarish  va  uni  boshqarish  jarayonini 
amalga  oshiruvchi  odamlar  asosiy  element  hisoblanadi,  iqtisodiyligi 
shuning  uchunki,  ishlab  chiqarish  va  boshqarish  jarayonini  amalga 
oshirish  natijasida  jamiyat  a’zolari  tomonidan  iste’mol  qilinadigan 
moddiy ne’matlar, yalpi jamiyat mahsuloti yaratiladi). «Boshqacha qilib 
aytadigan  bo‘lsak,  iqtisodiy  tizim  jamiyat  aholi  ehtiyojlarini  qondirish 
uchun  o‘z  tasarrufida  bo'lgan  resurslami  ishlab  chiqarish  va 
tahsimlangani kabi usulga ega»
68
. Zamonaviy jamiyatga ma’lum bulgan 
hamma  iqtisodiy  tizimlar  asosida  bir  xil  fundamental  savollar  yotadi: 
jamiyat ehtiyojlarini qondirish uchun cheklangan resurslardan qanday 
foydalanish kerak, qanday tovar va xizmatlar ishlab chiqarilishi kerak, 
ulami  kim  ishlab  chiqaradi,  bu  tovar  va  xizmatlar  jamiyat  a’zolari 
о'rtasida qanday taqsimlanadi?
 
Ijtimoiy  tizim  iqtisodiy  tizim  bilan  bir  qatorda inson  resurslaridan 
foydalanish,  jamiyat  a’zolariga  qanday  yashash  darajasini  taqdim 
etilgani, jamiyatning ijodiy kuchlari qay yo'sinda amalga oshirishi bilan 
xarakterlanadi.
 
Jamiyat  hayotining  turli  tashkilotlari  orasidagi  farqlami  namoyon 
qilishning  eng  yaxshi  usuli  -  ular  individlarga  ishlab  chiqarish 
omillarini  egallash  va  amalga  oshirishlari  uchun  beradigan  erkinlik 
darajasini solishtirish.
 
Ijtimoiy  tizim  odamlar  va  ijtimoiy  gumhlarning  birgalikdagi 
faoliyati natijasida hosil bo'ladigan ijtimoiy munosabatlar yig'indisidan 
iborat.  Aynan  ijtimoiy  tizim  iqtisodiy  tizim  bilan  birgalikda  moddiy  va 
ma’naviy  ishlab  chiqarish,  jamiyat  siyosati  maqsadlarini  aniqlaydi, 
ulami tashkil etish tamoyillari va usullarini shakllantiradi.
 
Barcha tizimlar - texnik, texnologik, tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy 
- o'zaro bog'liq. 0‘zining birgaligi bilan ular yagona organizmni tashkil 
qiladi.  Bunda  texnik,  texnologik  va  tashkiliy  tizimlar  birgalikda 
boshqamvning  tashkiliy  -  texnik  tomonini,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  tizim 
esa ijtimoiy - iqtisodiy tomonini ta’minlaydi va xarakterlaydi.
                     
9
~ Щекин Г.В. Соииальная философия истории: Теория социального развития. Киев, 1995. С. 152.
 

---

 
Shunday 
qilib, 
ijtimoiy 
tizimlami 
boshqarish 
darajasini 
xarakterlovchi  har  bir  bo‘g‘in  bir-biri  bilan  aloqada  va  bog‘liklikda 
bo‘lgan  boshqaruvchi  va  boshqariluvchi  tizimchalardan  iborat. 
Masalan, 
korxonalar 
xalq 
ho‘jaligi 
tarmoqlarini 
boshqarish 
iyerarxiyasining  dastlabki  bo‘g‘inlari  hisoblanadi.  Ular  iqtisodiyot 
tuzilmasining bir qismini tashkil etadi va bir paytning o‘zida zamonaviy 
jamiyatning  iqtisodiy  tuzilmasini  aniqlovchi  xalq  xo'jaligining  asosiy 
bo'g'inlaridan biri.
 
Boshqaravchi  va  boshqariluvchi  tizimlar  о‘rtasida  aloqa  axborot 
yordamida  amalga  oshiriladi.  U  boshqaruvchi  tizimdan  boshqariluvchi 
tizimga bajarish uchun keladigan boshqamv qarorlarini ishlab chiqish 
uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
 
Har bir ijtimoiy tizim o‘z-o‘zini boshqara oladi.  Bir vaqtning o‘zida 
boshqamv jarayonida u tashqi ta’sirga uchraydi. Har qanday tizimdagi 
tashqi  va  ichki  ta’sirlar  o‘zaro  uzviy  bog‘lik  va  o‘zaro  bir-birini  taqazo 
etadi:  biri  qanchalik  muhim  bo‘Isa,  boshqasining  roli  shunchalik  kam 
bo‘ladi.
 
Ijtimoiy  tizimning  faoliyati  va  rivojlanishi  bosh  maqsadga 
bo‘ysundirilgan.
 
Ilmiy  ijtimoiy  menejmentning  xarakterli  jihatlari  bo‘lib  ijtimoiy 
qonunlar,  boshqamv  qonuniyatlarini  bilish  va  ulardan  foydalanish, 
boshqamv  ta’siri  jarayonining  tizimligi  va  uzluksizligini  ta’minlash, 
boshqariluvchi  obyektlar  va  boshqamv  subyektlarini  modellashtirish, 
xodisalami  sifat  va  miqdor  jihatdan  baholash,  davlat,  ho‘jalik  va 
ijtimoiy menejmentning o‘zaro aloqadorligi va hamkorligi hisoblanadi.
 
Shunday qilib, ijtimoiy menejment nazariyasi ijtimoiy jarayonlar va 
xodisalami  jamiyat  jarayonlarini  boshqarish  sohasiga  kirib  kelishi 
tamoyillari, qonunlari va qonuniyatlarini o‘matadi.