*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

•
 
yo
 
7 
qo ‘yilishi mumkin bo 'Igan
 
va
 
•
 
haddan  tashqari  asabiylashganlik  darajasini
 
bilmogl  lozim.  Nol 
holatdagi 
asabiylashish 
boiishi 
mumkin 
emas. 
YA’ni 
asabiylashmaydigan  kishi  mutlaqo  yo‘q.  Tanida  joni  bor  har  qanday 
kishi u yoki bu darajadagi asabiylik holatiga tushadi. Ammo: Haddan 
tashqari
 
246
 

---

 
asabiylashishdan 
qochish 
kerak. 
Uning 
oqibati 
kutilmagan 
nohushlikka olib keladi.
 
Stressga  duchor  bo‘lmaslik  uchun  hayrli  ishlami,  masalan, 
mahalla,  qarindosh-urug‘,  ishda  ijodiy  ishlami  ko‘proq  qilish  kerak. 
Sabr-qanoatli  bo‘lish,  har  qanday  mushkul  vaziyatga  tayyor  bo‘lish, 
o‘zini  dialg‘itish  lozim.  Mashaqqatli  mehnatni  yaxshi  dam  bilan  birga 
olib borish,  hech bo‘lmasa bir oz orom  olish, tinchlanish kerak. Ishda 
hushfe’l,  tavozelik  boiish,  o'zaro  hurmat  va  hushmuomalali  inson 
boiish kerak.
 
Stress ko‘rinishiga qarab ikki turga ajratiladi:
 
1.
 
Konstmktiv - biz turidagi (ko‘pchilik orasida);
 
2.
 
Destruktiv  -  men  turidagi  (yakka  shaxs  o‘zi  bilan)  kechadigan 
jarayon.
 
Stress  holatini  oddiy  tilda  aytadigan  bo‘lsak,  bu  insonlarda 
kechadigan  tushkunlik  holatidir.  Insonning  aqliy  jihatlari  va  fiziologik 
tizimida  stress  holati  bolmasligi  mumkin  emas.  Bular  ko‘p  hollarda 
muloqotlarda va boshqa ijtimoiy jarayonlarda yuz beradi.
 
Stressni  fiziologik  va  psixologik  turlari  mavjud.  Fiziologik  stress  - 
bu  o‘ta  jismoniy  zo‘riqish,  biror  og‘riq,  qo‘rquv,  kasalliklar  natijasida 
vujudga 
keladi. 
Fiziologik 
stress 
organizm 
o‘ta 
zo‘riqishi, 
temperaturaning baland yoki past boiishi, nafas olishning qiyinlashishi 
bilan  bogiiq  boiadi.  Masalan,  ba’zida  odam  organizmida  qattiq  og‘riq 
bolganda,  og‘riq  nimadan  kelib  chiqqanligini  tushunib  yeta  olmaslik 
oqibatida odamda qo‘rquv, xavotirlanish paydo boiadi va stress holatiga 
olib keladi. Psixologik stress-odamning ruhiy holatiga voqealami ta’siri 
tufayli paydo boiadigan stress . Psixologik stress informasion stress va 
emosional  stress  turlariga  ajraladi.  Informasion  stress  axborotlami 
haddan  tashqari  ko‘p  qabul  qilish  vazifalami  bajarishda  bir  qancha 
yechimlar bolsa-da, aniq ulardan qaysi birini tanlash yuqori darajadagi 
shiddat bilan qaror qabul qilishdagi ikkilanishi natijasida kelib chiqishi 
mumkin.  Axborotlami  haddan  tashqari  ko‘p  qabul  qilish  oqibatida 
odam psixikasi zo‘riqadi (charchaydi) va buyrak usti bezlaridan stressli 
garmcnlar  ko‘p  ishlab  chiqara  boshlaydi.  Haddan  tashqari  zo‘riqish 
natijasida  miyada  tormozlanish  yuz  beradi  va  oqibatda  tanglikka  olib 
kelgan  axborotgina  miyada  aks  etaveradi.  Miya  boshqa  axborotlami 
tashqi  ta’simi  qabul  qila olmay  qoladi.  Bu  ba’zi  hollarda  salbiy  yomon 
oqibatlarga  olib  kelishi  mumkin.  Miyada  stressga  olib  kelgan  axborot 
tormozlanib,  saqlanib  qolganda  tanglik  holatining  yuqori  nuqtasiga 
chiqqanda tanglik holatidan chiqib ketolmay o‘z joniga qasd qilishgacha 
olib  kelishi  mumkin.  Emotsional  stress-ta’qiq  qilish,  falokat,  hayotiy 

---

 
o‘zgarishlar (oilaviy
 
247

---

252 
 
mojarolar,  to‘satdan  ishdan  bo‘shatish  yaqin  kishisini  yo‘qotish,  o‘zoq 
muddatli  sevgidan  qutila  olmaslik  sababli,  xavf  ostida  qolganda, 
atrofdagilar tomonidan noto‘g‘ri munosabat qilinganda va hokazolarda) 
ko‘rinadi.
 
Olimlar  o‘tkazgan  tadqiqotlar  shuni  ko‘rsatadiki,  falokat,  hayotiy 
o‘zgarishlar, kundalik tashvishlar ko‘proq stresslar hisoblanadi.
 
Asabiylik turli jismoniy va aqliy ishlar haddan oshib ketishi, xavfli 
vaziyat  tugilgan  paytlarda,  zarur  choralami  zudlik  bilan  topishga 
majbur  bolganda  vujudga  keladigan  ruhiy  holatdir.  Bunday  holatga 
tushgan  kishilarga  nisbatan:  “u  asabiylashdi”  deb  aytishadi.  Shu 
ma’noda asabiy tushunchasi: