, Turkiya Respublikasi

Internet domen

.tr

Telefon prefiksi

+90

1768—74 yillardagi Rossiya–Turkiya urushidan

keyin Turkiya Qora dengiz va Bolqon yarim

oroldagi mavqeini boy berdi. 1774 yilgi

KuchukQaynarja sulh shartnomasiga muvofiq

Qrim xonligi Turkiyadan ajratib olinib, mustaqil

deb eʼlon kilindi. Biroq 1783 yil Rossiya Qrimni bosib oldi. 1787—91 yillardagi urushda Turkiya

yana Rossiyadan yengildi, natijada Rossiya chegarasi Dnestr daryosigacha kengaydi. Turkiya

Moldova va Valaxiyaning Rossiya homiyligiga oʻtganligini tan olishga majbur boʻldi.

Sultan Salim III (1789 – 1807 yillarda imperiyani boshqargan) davlat tashkilotlarini

zamonaviylashtirish, eng avvalo, harbiy islohotlar oʻtkazish harakatini boshladi. Yangi Nizom

("Nizomi jadid") deb nomlangan bu islohotlar natijasida boshqaruv, moliya, savdo, qishloq

xoʻjaligi., ilmfan va boshqa sohalarda yangiliklar joriy etishga kirishildi. Biroq islohotlarga

jaholatparast ulamolar, armiyadagi nufuzini yoʻqotishdan qoʻrqqan yanicharlar va boshqa

qarshilik koʻrsatib, 1807 yil 15 mayda koʻtarilgan isyon natijasida Sulton Salim III ni taxtdan

agʻdarib tashladilar. Taxtga chiqqan Mustafo IVning faoliyati "Nizomi jadid" tufayli qoʻlga

kiritilgan yutuqlarni yoʻq qilishga qaratildi. Biroq islohotchilar oʻz tarafdorini koʻpaytirishga

muvaffaq boʻldilar va 1808 yil 28 iyulda Sulton Mahmud II ni taxtga oʻtqazdilar. Mahmud II

yanicharlarni yoʻq qildi va armiyani qayta tashkil etdi, boshqaruv, moliya, huquq va boshqa

sohalarda ijobiy oʻzgarishlarni amalga oshirdi. Biroq uning islohotlari Usmoniylar imperiyasi

inqirozini toʻxtata olmadi. Yunoniston va Serbiyada qoʻzgʻolonlar koʻtarildi. Bu orada Rossiya

Turkiya oʻrtasida 1806— 12 yillarda boʻlib oʻtgan urush oqibatida Rossiya sarhadlari Prut

daryosigacha kengaydi. 1828—29 yilgi urushda ham Rossiya gʻolib chikdi va Turkiya

Yunonistonga muxtoriyat maqomini berishga majbur boʻddi. Turkiyaning Yevropa kapitaliga

iktisodiy karamligi ortdi. Qaramlikdan qutulish uchun Turkiya hukmron sinfi 1839 yil yangidan

islohot (tanzimat) oʻtkazib, turk ziyolilarining shakllanishiga imkon yaratdi. 1853—56 yillarda

Rossiyaga qarshi olib borilgan Kroʻm urushida Turkiya galaba qozondi. Rossiya 1856 yil 30

martda Parij sulh shartnomasini imzolashga majbur boʻldi. Ushbu shartnomaga koʻra, Dunay

daryosida kemalar erkin qatnaydigan, Qora dengiz barcha mamlakatlar savdo kemalari uchun

ochiq, betaraf deb eʼlon qilindi, "Usmoniylar imperiyasining butunligi va daxlsizligi" tan olindi.

Bu davrda Turkiyada Yevropa madaniyati, iqtisodiyotiga qiziqish kuchaydi, banklar ochildi,

sanoat rivojlana boshladi. Taraqqiyparvar ziyoli, jurnalist, yozuvchi, maʼmur va boshqa

yetishib chikdi. Sulton Abdulaziz saltanati davri (1861—76)da Tanzimat harakati qiyinchilik

bilan boʻlsada, davom ettirildi. Bu davrda Usmoniylar davlati bironbir xalqaro urushda

katnashmadi. Biroq imperiyaning Bolqon yarim oroldagi qududlarida isyonlar yuz berdi.

Mamlakatning ijtimoiyiqtisodiy ahvolini yaxshilash, konstitutsiyaviy tuzum oʻrnatish gʻoyasi

tarafdori boʻlgan Yosh usmoniylar harakati kengaydi. Bu davrga kelib kitob, jurnali va

gazetalar chop etila boshlandi. Sulton Abdulhamid II (1876—1908 yillarda boshkargan) taxtga

chiqqan yili ilk Asosiy Qonun eʼlon qilindi (1876 yil 23 dekabr). Sulton hukumatni tanqid ostiga

---

olgan parlamentni 1879 yil fevral.da tarqatib yubordi, yosh usmoniylarning koʻpchiligini taʼqib

ostiga oldi. 1877—78 yillardagi Rossiya–Turkiya urushida Turkiyaning yengilishi bilan Bolqon

yarim orolda Turkiya hukmronligi tugatildi. 1881 yil Fransiya Tunisni, 1882 yilda Buyuk

Britaniya Misrni bosib oldi. Mamlakatda yosh turklar harakati tobora kuchaydi, ular tomonidan

tuzilgan yashirin "Ittihod va taraqqiy" tashkilotining kuchli taʼsiri ostida Sulton 1908 yil 23

iyulda yana konstitutsiyaviy tuzum oʻrnatishini eʼlon qilishga majbur boʻldi. 1914 yildan butun

hokimiyat yosh turklarning yoʻlboshchilari boʻlgan Mehmet Talʼat posho (1874— 1921),

Ahmad Jamol posho (1872— 1922) va xarbiy nozir Anvar posho (1881 — 1922) qoʻliga oʻtdi.

Birinchi jahon urushida Usmoniylar davlati Olmoniya tomonida turib urushdi. 1918 yil 30

oktabrda Turkiya Antanta davlatlariga taslim boʻldi. Antanta davlatlari Turkiyani ishgʻol

qildilar. Turk xalqi orasida milliy ozodlik harakati boshlandi. Turkiyada Ozodlik urushi

(Kurtulish savashi) deb atalgan bu umummilliy harakatga Mustafo Kamol posho (Otaturk)

boshchilik qildi. Ozodlik urushi avj oldi. 1921 yilgi Inoʻnoʻ va Saqariya janglari natijasida

Yunoniston qoʻshinlari ustidan gʻalaba qozonildi. 1922 yil 9 sentabrda Izmir ozod qilindi. 1922

yil 1 noyabrda Turkiya Buyuk Millat Majlisi (TBMM) sultonlikni bekor qilish va xalifalikni

saltanatdan ajratish toʻgʻrisida qonun qabul qildi. Lozanna sulh shartnomasi (1923 yil 24 iyul)

ga muvofiq, Turkiyaning chegaralari belgilandi, Turkiyaning siyosiy, iqtisodiy mustaqilligi

eʼtirof etildi. 1923 yil 29 oktabrda Turkiya respublika deb eʼlon etiddi. 1924 yil 3 martda esa

xalifalik bekor qilindi. 1924—34 yillarda davlat qurilishi, huquqiy munosabatlar, madaniyat va

turmushga oid qator islohotlar oʻtkazildi, jumladan, Konstitutsiya qabul qilindi, arab

alifbosidan lotin alifbosiga oʻtildi. Eng avvalo, davlat va din birbiridan ajratiddi, maktab va

taʼlimtarbiya ishlari davlat ixtiyoriga olindi, shariat sudlari bekor qilinib, yangi sud tizimi

shakllantirildi, qonunlar yangidan ishlab chiqildi, ayollarga saylov huquqi berildi. Iktisodiyot

sohasida ham oʻzgartirishlar amalga oshirildi.

Ikkinchi jahon urushi

 (1939—45) davrida Turkiya Fransiya va Angliya bilan shartnoma tuzib,

iqtisodiy yordam olishga muvaffaq boʻldi. U Sovet Ittifoqining Turkiyaga qarshi hujum qilish

xavfini oldini olib, 1941 yil 25 martda SSSR bilan shartnoma imzoladi. Olmoniya bilan ham u

Sovet Ittifoqiga hujum qilishidan bir necha kun oldin xuddi shunday shartnoma tuzildi. 1945

yil fevralralda Turkiya AQSH, Angliya va SSSRga qoʻshilib, Olmoniya va Yaponiyaga qarshi

urush eʼlon qildi. 1945 yil 5 martda Turkiya San-Fransisko konferensiyasiga taklif etildi va

BMT ni barpo etgan aʼzolar qatoridan joy oldi.

Turkiya 1952 yil NATO ga aʼzo boʻldi. Bu davrda Turkiya Koreya urushida ishtirok etdi. 1954

yildan keyin iqtisodiy ahvol ogʻirlashib, inflyatsiya kuchaydi, talabalar namoyishlari boʻlib oʻtdi,

tanglik ortdi. Vaziyatdan xavfsiragan harbiylar 1960 yil 27 mayda davlat toʻntarishi qildi. 1961

yil 9 iyulda demokratik erkinliklarni koʻzda tutgan yangi konstitutsiya qabul qilindi. 1965 yilgi

saylov natijasida Sulaymon Demirel hokimiyat tepasiga keldi. 1971 yildan koalitsion

hukumatlar davri boshlandi, hukumatlar ketma-ket almashinib turdi. Mamlakatda iqtisodiy

tanglik, oziq-ovqat, yonilgʻi tanqisligi roʻy berdi, terror avj oldi. Bu vaziyatda general Kenan

---

Evren boshchiligidagi harbiylar 1980 yil 12 sentabrda hokimiyatni egallab, TBMM va

hukumatni tarqatib yubordi, qamal holati eʼlon qildi, partiya rahbarlarini nazorat ostiga oldi.

1982 yil 7 noyabrdagi referendum natijasida yangi Konstitutsiya qabul qilindi, Kenan Evren

prezident boʻldi. 1983 yil 24 apreldan siyosiy partiyalar faoliyatiga ruxsat berildi. Oʻsha

davrdan siyosiy faoliyatini boshlagan Turgʻut Oʻzal Ona vatan partiyasini tuzdi. Bu partiya

1983 yil 24 noyabrdagi saylovda muvaffaqiyat qozonib, hokimiyat tepasiga keldi. 

Turgʻut Oʻzal

qatʼiy islohotlar oʻtkazib, iqtisodiyotni taraqqiyot yoʻliga olib chiqdi. Eksport va import

erkinlashtirildi, eksportni ragʻbatlantiruvchi ochiq iqtisodiy siyosat olib borildi. Natijada ishlab

chiqarish. eksportga yoʻnaltirildi, xususiylashtirish boshlandi, erkin tijorat mintaqalari barpo

qilindi va Turkiya iqtisodiyoti jadal rivojlana boshladi. Turizm misli koʻrilmagan darajada

taraqqiy topdi. Turgʻut Oʻzal 1989 yil 9 noyabrda prezident etib saylandi. 1991 yil Sovet Ittifoqi

tugatilgandan soʻng Kavkaz va Oʻrta Osiyoda tashkil topgan mustaqil davlatlar bilan yaqin va

doʻstona munosabatlar oʻrnatildi. Turgʻut Oʻzal vafoti (1993)dan soʻng Sulaymon Demirel

prezident etib saylandi. Turkiya Oʻzbekiston Respublikasi suverenitetini 1991 yil 16 dekabrda

tan olgan va 1992 yil 4 martda diplomatiya munosabatlari oʻrnatgan. Milliy bayrami —29

oktabr — Respublika kuni (1923).

Adolat va rivojlanish partiyasi, 2001 yil tuzilgan; Ona vatan partiyasi, 1983 yil tashkil etilgan;

Jumhuriyat xalq partiyasi, 1923 yil asos solingan; Toʻgʻri yoʻl partiyasi, 1983 yil tuzilgan;

Milliyotchi harakat partiyasi, 1983 yil kayta tashkil etilgan; Demokratik soʻl partiya, 1985 yil

asos solingan; Demokratik partiya, 1994 yil tuzilgan; Buyuk Birlik partiyasi, 1993 yil asos

solingan; Demokratik Turkiya partiyasi, 1997 yil tashkil etilgan. Turkiya Ishchi kasaba

uyushmalari konfederatsiyasi ("TurkIsh"), 1952 yil tashkil etilgan; Turkiya Inqilobiy ishchilar

kasaba uyushmalari konfederatsiyasi, 1967 yil "Tur.kIsh"dan baʼzi uyushmalarning ajralishi

natijasida tuzilgan; Turkiya Haq ishchi kasaba uyushmalari konfederatsiyasi ("HaqIsh"), 1976

yil barpo etilgan.

Turkiya — industrialagrar mamlakat. 1980 yil iqtisodiyotda tub burilishni koʻzda tutgan keng

qamrovli dastur joriy etila boshlandi. Eksportga moʻljallangan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi

sanoat korxonalari paydo boʻla boshladi. Amalga oshirilgan islohotlar natijasida markazdan

boshqaruv oʻrniga bozor mexanizmiga oʻtildi. Soliq masalasida bir qancha qulayliklar yaratildi,

sarmoya jamgʻarmalari tez surʼatlar bilan koʻpaydi, chet el sarmoyasi erkin kelishiga qulay

imkoniyat yaratiddi. Chet el sarmoyasi va texnologiyasini jalb etishni tezlashtirish uchun 1985

yilda "Erkin mintaqalar qonuni" kuchga kirdi. Bunday mintaqalar 1987 yilda atigi 2 ta (Mersin

Asosiy siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari

Xoʻjaligi

---

va Antaliya) boʻlgan boʻlsa, 2002 yilga kelib ularning soni 21 ga yetdi. Ana shular natijasida

yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 28,7%, qishloq xoʻjaligi. niki 14,4%, xizmat koʻrsatish

sohasiniki 56,9% boʻddi.

Turkiya xromit ishlab chiqarish. va eksport qilishda dunyoda yetakchi (toʻrtinchi) oʻrinda turadi

(40 million tonnalik xromit zaxirasi bor). Shuningdek, gaz, neft, toshkoʻmir, temir, marganets,

mis va boshqa rangli metallar qazib olinadi. Sanoat korxonalari asosan mamlakatning gʻarbiy

va markaziy qismida joylashgan. Keyingi yillarda mamlakat sharqiy qismini rivojlantirish

uchun choratadbirlar koʻrildi. Turkiya sanoatida avtomobilsozlik, elektronika, kimyo,

toʻqimachilik, koʻnchilik mahsulotlari, qurilish materiallari, oʻsimlik yogʻi ishlab chiqarish.

yetakchi oʻrin tutadi. Avtomobil sanoatidagi 15 firma 2001 yil 270685 yengil avtomobil va yuk

mashinasi ishlab chiqardi. Keyingi davrda Turkiyada elektronika sanoati jadal rivojlandi.

Kimyo sanoatida 970 fabrika faoliyat koʻrsatadi. Turkiya toʻqimachilik sanoati mollari

eksportida dunyoda 15, tayyor kiyim eksportida esa 7-oʻrinda turadi. Turkiyada 

elektr energiya

ishlab chiqarishda anʼanaviy oʻtin, toshkoʻmir, neft, tabiiy gaz, gidro va issiqlik energiyasi

singari manbalardan tashqari quyosh va shamol energiyasidan ham foydalaniladi. Yiliga

oʻrtacha 125 milliard kVt/soat elektr energiya hosil qilinadi.

Turkiya hududining 16% ni oʻtloq, 26% ni oʻrmonlar tashkil etadi, 35% da, yaʼni jami hududning

1/3 qismida dehqonchilik qilinadi. Turkiyada gʻalla, paxta, tamaki, qand lavlagi, zigʻir, kanop va

boshqalarlar yetishtiriladi. Turkiya yongʻoq (funduk), anjir va oʻrik yetishtirishda dunyoda 1,

sabzavot, uzum va tamaki yetishtirishda 4, bugʻdoy va paxta yetishtirishda esa 7oʻrinda

turadi. Beda, kungaboqar, meva ham yetishtiriladi. Soʻnggi yillarda sugʻorma dehqonchilikka

eʼtibor kuchaydi. 2000 yil chorvachilikda 11 mln. qoramol, 28,4 mln. qoʻyechki, 250 mln. tovuq

boʻlgan. Baliq ovlanadi.

Avtomobil yoʻllari uz. 63167 km, temir yoʻl uzunligi 10940 km. Mamlakat ichkarisida

yoʻlovchilarning 95% avtomobil transportida, mamlakat tashqarisiga yoʻlovchilar, asosan,

havo yoʻllari, yuklar esa, asosan, dengiz yoʻli orqali tashiladi. Turkiya dengiz savdo floti 3157

kemadan iborat boʻlib, u eksport yuklarning 72%, import yuklarning 95% ni tashiydi. Asosiy

Sanoati

Qishloq xoʻjaligi

Transporti

---

portlari: Istanbul, Mersin, Izmir, Trabzon, Iskandarun, Samsun. Ankara, Istanbul, Izmir

shahrilarida xalqaro aeroportlar bor. Bosfor boʻgʻozi ustiga osma koʻprik qurilgan. Turkiyaning

eng muhim neft quvuri tarmogʻi yiliga 70,9 mln. tonna Iroq neftini Jeyxan dengiz terminaliga

yetkazib beradi.

Turkiya chetga qora va rangli metall rudalari, poʻlat, gazlama, hoʻl meva, tamaki, charm

buyumlar, kimyoviy mahsulotlar, elektronika va roʻzgʻor buyumlar chiqaradi, chetdan neft,

mashina va uskuna, sanoat xom ashyosi va tayyor buyumlar oladi. Olmoniya, Italiya, AQSH,

Fransiya, Rossiya, Kavkaz va Oʻrta Osiyo mamlakatlari bilan savdo qiladi. Turkiyada turizm

rivojlangan. 2002 yil Turkiyani 13 mln. xorijiy sayyoh ziyorat qildi, turizmdan tushgan daromad

10 mlrd. AQSH dollariga yetdi. Pul birligi — turk lirasi.

Turkiyada oʻrtacha umr 69 yoshni tashkil etadi. 1989—2002 yillarda kasalxonalardagi oʻrinlar

soni 133 mingdan 178315 ga, kasalxonalar soni 1156 taga yetdi. Vrach, hamshira va

farmatsevtlar soni yildanyilga koʻpaymoqda. 1995 yildan beri oʻtkazilayotgan islohotlar

natijasida oila vrachi modeliga oʻtish, Turkiya sogʻliqni saqlash xizmatini Yevropa darajasiga

olib chiqish moʻljallangan.

Turkiyada bepul majburiy oʻrta taʼlim joriy qilingan. Milliy taʼlim tizimi 3 qism (asosiy taʼlim,

yordamchi taʼlim—kurslar va ochiq, yaʼni sirtqi taʼlim)dan iborat. Asosiy taʼlim maktabgacha

tarbiya, boshlangʻich, oʻrta va oliy taʼlim muassasalarini oʻz ichiga oladi. Yordamchi taʼlim

oʻquv yurtlaridan tashqarida tashkil etiladigan kurslar faoliyatini qamrab oladi. 2002/03 oʻquv

yili asosiy taʼlim tizimida 52692 taʼlimtarbiya muassasasi ishladi, jumladan maktabgacha

taʼlim muassasalarida 320 ming bola tarbiyalandi, boshlangʻich maktablarda 10,3 mln., oʻrta

maktablarda 3 mln. oʻquvchi, oliy oʻquv yurtlarida 1,7 mln. talaba taʼlim oldi, Yordamchi, yaʼni

keng xalk, taʼlimi tizimida 3 mln. kishi mashgʻul boʻldi.

Boshlangʻich taʼlim (6—14 yoshdagi bolalar uchun) 8 yil Oʻrta taʼlim kamida 3 yillik boʻlib,

oʻquvchilarga umumiy oʻrta taʼlim, kasbhunar va texnika taʼlimi berishga moʻljallangan.

Jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni boʻlgan bolalar xususiy tarbiya tizimida oʻqiydilar.

2002/03 oʻquv yili bu tizimdagi 325 maktabda 19,4 ming oʻquvchi taʼlim oldi. 2002/03 oʻquv

yili Turkiya oliy taʼlim tizimidagi 76 universitet, yuzlab int, konservatoriya, kasb oliy oʻquv

Tashqi savdosi

Tibbiy xizmati

Maorifi, ilmiy va madaniymaʼrifiy muassasalari

---

yurtlarida 1 mln. 894 mingdan ziyod talaba oʻqidi. Oliy oʻquv yurtlarida oʻqish pulli. Yirik

untlari: Istanbul universiteti (1453), Anqara universiteti (1946), Oʻrta Sharq texnika universiteti

(1956), Egey universiteti, Otaturk universiteti, Qora dengiz texnika universiteti, Bosfor

universiteti, tibbiy mutaxassislar tayyorlanadigan Hojitepa universiteti.

Madaniyat vazirligi tizimida 1440 kutubxona va 92 muzey bor. Yirik kutubxonalar: Anqaradagi

milliy kutubxona, Ankara va Istanbul untlari kutubxonalari, Anqaradagi TBMM kutubxonasi.

Yirik muzeylar: Turk osori atiqa (arxeologiya va etn.) muzeyi (1923), Istanbuddagi Toʻpqopi

saroyi (1927), Etn. muzeyi (1930), 

Ayo Sofiya ibodatxonasi

 muzeyi (1934).

Turkiyada ilmiy tadqiqot ishlarini muvofiklashtirish uchun Ilm va Texnologiya oliy jamiyati

tuzilgan. 1993 yil Fanlar akademiyasi va Turk Patent instituti barpo etildi. Standartlar (1960),

Marmar dengizini ilmiy va texnologik tadqiq etish (1972) ilmiy tadqiqot institutlari, kimyo,

biol., elektroradiografiya, mikrobiol., veterinariya, geol., tarix, tilshunoslik, iqtisodiyot, falsafa

jamiyatlari bor.

2003 yil Turkiyada 3450 gazeta, jurnali va boshqa matbuot nashrlari chop etildi. Eng yirik

kundalik gaz.lari: "Hurriyat" (1948 yildan), "Milliyot" (1950 yildan), "Saboh" (1985 yildan),

"Jumhuriyat" (1923 yildan), "Yangi nayel" (1970 yildan). Eng yirik jurnalilari: haftanomalar —

"Ekonomist", "Aktual", "Oto xabar", "Tempo", "Nuqta"; oynomalar — "Soʻfra", "Kosmopoliten":

"Turkiya", "Kapital", "PC Magazin" va boshqa Anadolu agentligi (AA) Turkiyaning yetakchi

axborot agentligi; 1920 yil tashkil topgan. Bir necha xususiy agentlik ham bor. Turkiya Radio

va telekoʻrsatuv jamiyati 1964 yil 1 mayda tashkil etilgan. Radioeshittirishlar 1927 yildan,

telekoʻrsatuvlar 1968 yildan boshlangan. Mamlakatda 36 milliy, 103 mintaqaviy va 951

mahalliy radiostya, 16 xalqaro, 15 mintaqaviy va 227 mahalliy telemarkaz faoliyat koʻrsatadi.

Turkiya ogʻzaki ijodiga xos boʻlgan qahramonlik dostonlari, jumladan, "Oʻgʻuznoma" turkumida

dunyoning yaratilishi va odamning paydo boʻlishi haqidagi islomgacha boʻlgan afsonalar

bayon etilgan. Tarixiy qahramonlik dostonlaridan "Erganakon", Koʻroʻgʻli (Goʻroʻgli) turkumi va

Dada Qoʻrkut kitobi mashhur. Anadoluda turk tilida yaratilgan dastlabki yozma asarlar

tasavvuf mazmunida boʻlib, 13-asr oʻrtalariga mansub. Saroy adabiyeti vakillari aruz vaznida

ijod qilganlar. Oʻsha davr anʼanasiga koʻra, koʻpchilik shoirlar oʻz asarlarini fors tilida

yozganlar. Bu davr ijodkorlari orasida Jaloliddin Rumiy, Yunus Emra, Hoji Bektoshi Valiy ijodi

ayniqsa ajralib turadi. Turk tilida birincha marta Oshiq Posho (1271 — 1332) tasavvufona

ruxda sheʼr va dostonlar bitdi. Uning 12 ming baytlik "Gʻaribnoma" dostoni va "Faqirnoma",

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi

Adabiyoti

---

"Vasfi hol" asarlari bor. 14-asrda Dehxrniy, Qozi Burhoniddin, Nasimiy va Ahmadiy kabi

shoirlar ijod qiddi. 15-asrdan turk sheʼriyati rivojlana boshladi. Bu taraqqiyot 17-asrgacha

davom etdi. Hamdi Chalabiy (1449—1503) turk tilida "Xamsa" yaratdi. Axmad Doiy, Fuzuliy,

Xayoliy, Zotiy, Boqiy, Umar Nafiy, Nadim kabi shoirlar yetishib chikdi. 18-asrdan saroy

adabiyeti xalqqa yaqinlashdi. Shoirlarning kupi oddiy xalqqa soddaroq uslubda, ziyolilar

uchun jimjimador va murakkab uslubda asarlar bitdilar. Oshiq Poshshozoda, Oshiq Chalabiy,

Avliyo Chalabiy, Nayma, Qoʻchibey va Marjimak Ahmad oʻz davrining yetuk adiblaridir. 19-

asrda Gʻarb adabiyeti taʼsirida yangi adabiyot shakllana boshladi, ilk roman, pyesa, tadqiqot

ishlari paydo boʻddi. Tanzimatdavri yozuvchilari adabiy tilni xalq tiliga yaqinlashtirdilar.

Ibrohim Shinosiy (1826—71), Nomiq Kamol(1840— 88), Shamsiddin Sami (1850—1904),

Rejaizoda Mahmud Akram va boshqa yangi realistik adabiyot asoschilari boʻldilar. Turk

romanchiligi asoschisi Xolid Ziyo Ushoqligilning "Moviy va Qora", "Taqiklangan ishq"

romanlari, Mehmet Raufning "Sentyabr" nomli ilk psixologik romani dunyo yuzini koʻrdi.

Birinchi jahon urushidan soʻng Yoqub Qadri Qorausmonoʻgʻli, Xolida Edip, Rashod Nuri

Guntekin va Rafiq Xolid Qaray, Turkiya madhiyasi muallifi Mehmet Akif Ersoʻy, Najib Fozil

Qisakurak singari yozuvchilar shuxrat qozondi. Nozim Hikmat Ran sarbast usulda sheʼrlar

bitib, yangi oqimga asos soldi. 1940-yillarda Sabohiddin Ali, Said Foyiq Abasiyonik asarlarida

jamiyat muammolarining shaxs ichki dunyosiga taʼsirini yoritishga harakat qilinganini koʻrish

mumkin. Sabohiddin Alining "Ichimizdagi shayton" (1940) va "Moʻyna poʻstinli Madonna"

romanlarida madaniy oʻzgarishlarning jamiyat turli toifalariga koʻrsatgan taʼsiri psixologik

taxlil qilingan. Tariq Bugʻro, Oʻqtoy Aqbal, Javod Shokir Qabaogʻochli, Xaldun Taner, Javdat

Qudrat va Samim Xoʻjakoʻz kabi yozuvchilar ham realistik yoʻldan bordilar.

Ikkinchi jahon urushidan keyin paydo boʻlgan asarlarning koʻpida qishloq hayoti muammolari

tilga olindi. Bu adabiyotga qishloqdan chiqqan bir guruh yozuvchilarning kirib kelishi bilan

izoxlanadi. Yashar Kamolning "Inja Mamad" romanida qishloq axli tortayotgan mashaqqatlar

tasvirlangan boʻlsa, Aziz Nesin asarlarida kundalik turmushda uchraydigan illat va nuqsonlar

hajv qilindi. 1960-yillarda Yavuz Byulent Bakilar, Usmon Atilla, Ayxan I nal va boshqa shoirlar

adabiyotga kirib keldi. Ular ijodida insonning oʻz vijdoni, jamiyat oldidagi masʼuliyati kabi

mavzular yoritildi. Bu davrda ijod qilgan Suot Darvishning "Fosforli Javriya" romani mashhur

boʻldi. Bu asar asosida kinofilm ham yaratildi. 70-yillarda adabiyotga kirib kelgan Chetik Altan,

Pinar Kur, Tomris Uyar, Aila Qutli va boshqa ijodida psixologik taxlil chuqurlashganligi

koʻrinadi.

1980-yillardagi jamiyatda siyosatdan begonasirash kayfiyatlari kuchayishi adabiyotga ham

taʼsir oʻtkazdi. Bu davrda Oʻrxon Pamuq asarlari etibor qozondi. Soʻnggi yillarda Nadim Gursel,

Murodxon Mungan, Parixon Mayden va Elif Shafaq oldingi safda turib ijod qilmoqdalar.

Turkyozuvchilaridan Rashod Nuri Guntekinning "Choliqushi", Yashar Kamolning "Inja Mamad",

Suot Darvishning "Fosforli Javriya" romanlari, Aziz Nesin hikoyalari, Nozim Hikmat sheʼrlari,

---

Yavuz Bahodiroʻgʻlining "Xorazm oʻt ichida" va "Alvido, Xorazm" tarixiy romanlari, Najib Fozil

Qisakurak sheʼrlari va boshqa koʻplab asarlar oʻzbek tiliga tarjima qilinib, nashr etilgan.

Turkiya hududida mil. av. va milodning ilk davrlariga taallukli meʼmoriy yodgorliklar koʻp

(qarang 

Sofiya ibodatxonasi

). Yunoniston, Vizantiya, Arab mamlakatlari, Oʻrta Osiyo

davlatlarining meʼmoriy tajribalarini ijodiy oʻzlashtirgan saljuqiylar va usmoniylar imperiyalari

meʼmorlari muhtasham, goʻzal binolar kurdilar. 12—19-asrlarda imperiyaning turli

shaharlarida hashamatli saroy, masjid, Madrasa, maqbara, gumbazli hammom, goʻzal

favvoralar (mas., Istanbuldagi Sulton Ahmad favvorasi) bunyod etilgan. 15—16-asrlarda

meʼmor Xoja Sinon (1490 — 1588) yangi kompozitsiyalar yaratib, hayratga sazovor 400 dan

ziyod bino barpo etdi. Istanbuldagi Sulaymoniya mayejidi, Ahmadiya mayejidi, Salimiya

mayejidi ular orasida eng mashhurlaridandir. Usmoniylar imperiyasining inqirozi davri

meʼmorligi mahobatliligi bilan ajralib turadi. 20-asrning 20-yillari oxiridan shahar qurilishini

rejali tarzda olib borishga kirishildi, ayrim shaharlar (Ankara va boshqa shaharlar)ning bosh

rejasi tasdiqlandi. 30-yillardan zamonaviy binolar qurish uchun xorijdan meʼmorlar jalb qilindi.

Keyinchalik xalqaro tajribani milliy anʼanalar bilan uygʻunlashtirishga erishgan milliy kadrlar

yetishdi. Mahalliy qurilish mahsulotlari industriyasi rivojlandi. Bu davrda tanikli meʼmorlardan

Sedat Haqqi Eldan yaratgan imoratlarning loyihalari oʻziga xos meʼmoriy yechimi bilan ajralib

turadi. Keyingi davrda butun jahonda ommalashayotgan meʼmoriy uslublar Turkiyaga ham

kirib keldi. Ammo bu yerda uyjoylarni namunaviy loyihalari ommalashmadi. Katta shaharlarda

mahobatli osmonoʻpar binolar qurishga, meʼmorlikda turlituman uslub va yoʻnalishlarni joriy

etishga kirishildi. Jumladan, Anqaradagi Kamol Otaturk makbarasi (maʼmorlari E. Onat, O.

Arda), Turkiya tarix jamiyati binosi (meʼmori T. Jonsevar), "Stad" mehmonxonasi (meʼmori M.

Xepgyuler), "Odeon" konsert zali, Xalk, banki, Istanbuldagi "Xilton" meqmonxonasi (meʼmori

Meʼmorligi

Konya

---

Sedat Haqqi Eldan), Izmirdagi osmonoʻpar binolar barpo etildi. Bahruz Chiniji, Chingiz

Bektosh, Doʻgʻon Pekali, Affon Yatman va Shavki Vanli kabi meʼmorlar mashhurdir.

Turkiya hududida Qad. Sharq, Ellin, Rim, Vizantiya sanʼati yodgorliklari saklanib qolgan.

Tasviriy sanʼat oʻrta asrlarda miniatyura janrida rivoj topdi. 16-asrda bu sanʼat gullab yashnadi.

Badiiy toʻqish, gilamdoʻzlik, kandakorlik, yogʻoch oʻymakorligi rivojlandi. 17—18-asrlarda

dastgoh rangtasviri yuzaga keldi. Zamonaviy tasviriy sanʼat 19-asrdan boshlab shakllandi.

1910-yillarda bir guruh rassomlar — Ibrohim Challi, Hikmat Oʻnat, Nomiq Ismoil, Avni Lifij,

Fayxaman Duran Yevropada taʼlim oldilar hamda impressionizm va simvolizm yoʻnalishida

asarlar yaratdilar. 1929 yil rassomlarning "Mustaqillar" nomli jamiyati, 1933 yil "D guruhi"

tuzildi. Rangtasvirchilar Zaki Faiq, Izer, Nurullan Berk, Elif Nasi, Kemal Tollu, Abidin Dino va

haykaltarosh Zuxtu Muridogʻli impressionizm yoʻnalishini tark etgan holda, yangi yoʻnalishni

yaratdilar. Yangi usul anʼanaviy madaniyatning muhim elementlarini 20-asr Yevropa

sanʼatining gʻoyalari bilan uygunlashtirishdan iborat edi. 1936 yil Istanbuldagi "Sanoyi nafisa

maktabi" "Nafis sanʼatlar akademiyasi"ga aylantirildi. Turkiya rassomlik sanʼatida turli oqim va

yoʻnalishlar rivojlangan. 1949—50 yillarda "Yangi guruh" deb nomlangan ijodiy guruh tashkil

qilindi. Bu guruh "D guruhi"dan keyin eng mahoratli guruhga aylandi. Bu guruh rassomlari

yangi usul va yangi texnik vositalar bilan eksperimentlar oʻtkazdi. Guruh aʼzolari 1955 yilgacha

ijtimoiy hayot mavzularida ijod qildilar.

1950-yillarda Turkiya sanʼatida dastlabki abstrakt rassomlar ijod kila boshladi. Ular qatorida

Adnan Koker, Lutfu Gunay, Semey Arel, Sabri Berkel kabi rassomlar boʻlgan. Murod Morova,

Zohid Buyukishlayen, Ismat Doʻgʻon kabilar hozirgi davrning tanikli rassomlari hisoblanadi.

Yangi asarlar 1977 yildan buyen har yili Istanbulda boʻlib oʻtadigan "Yangi tendensiyalar" deb

nomlangan Sanʼat festivalida namoyish etiladi. Monumental haykaltaroshlik, grafika ham

rivojlangan. Abstraksionizm yoʻnalishida Quzgun Ajar xalqaro tanlovlarda sovrinlar olishga

sazovor boʻldi. Dastlabki haykaltaroshlik sohasidagi taʼlim chet el rassomlari tomonidan va

chet el badiiy taʼlim institutlarida amalga oshirilgan. 1937 yilda olmon haykaltaroshi Rudolf

Belling Turkiya Davlat Badiiy akademiyasining haykaltaroshlik boʻlimini boshqargan, koʻp

shogird tayyorlagan. U Istanbuldagi aksariyat mahobatli monumentlar muallifi.

Haykaltaroshlik koʻrgazmalarining eng kattasi R. Belling boshchiligida Istanbul Texnika

universitetida oʻtkazilgan.

20-asrning 2yarmida R. Bellingning shogirdlaridan Haqqi Atamulu, Yavuz Gorey, Komil Soʻnad,

Ilxan Koʻman, Husayin Gezer va Turgut Pura abstraksionizm yoʻnalishida asarlar yaratishdi.

Farid Oʻzshen, Salim Bugay, Merich Xizal, Ramzi Savash, Ayub Oʻz, Yunus Toʻnqush kabi

haykaltaroshlar ham xalqaro koʻrgazmalarda qatnashib, Turkiya sanʼatini dunyoga

Tasviriy sanʼati

---

tanitayotgan ijodkorlardir. Amaliy bezak sanʼati sohasida kulolchilik, gilamdoʻzlik, zargarlik,

yogʻoch oʻymakorligi, kashtachilik gʻoyat rivojlangan.

Anadoluda saljuqiylar davridan boshlab hozirgi davrga qadar turk musiqasi turli

yoʻnalishlarda rivojlangan. Turk anʼanaviy musiqasi 2 qatlamga — xalq va professional musiqa

turlariga ajratiladi. Xalq musiqasida turkular (barmoq vaznidagi sheʼrlarga asoslangan xalq

qoʻshiqlari), shuningdek, turli mavzudagi laparlar keng oʻrin tutadi. Ularning kuylariga asosiy

pogʻonalardan yuqori va pastga siljishlar, ritmikaga — sinkopalar xosdir. Xalq qoʻshiq kuylari

"uzun kuy" va "qisqa kuy" shaklida boʻladi. Keng diapazonli va erkin ritmga asoslangan uzun

kuyli qoʻshiklar asosan sevgi (bozlaq) va motam (agʻit) mavzularida boʻladi. Aniq oʻlchovli va

qisqa hajmli ohang tuzilmalariga rioya qilingan qoʻshiqlar asosan oʻyin, raqs va aytishuv

(mone)larda namoyon boʻladi. Turli (marosim, mehnat, raqs) cholgʻu kuylar bogʻlama, kval

(nay turlari), surnay, zambir (koʻshnayga oʻxshagan), torli kamoncha va soz, urma dovul, daf,

darbuka kabi cholgʻularda ijro etiladi. Turk mumtoz musiqasi 15-asrdan Anadoluda ijod eta

boshlagan oshiqlar faoliyati bilan bogliq. Ular turk baxshi (oʻzon) anʼanalarini davom ettirib,

turli terma va qoʻshiklarini soz, bogʻlama, qoʻbiz joʻrligida badiha shaklida ijro etgan. Ogʻzaki

anʼanadagi professional musiqasida maqamlar asosiy oʻrin tutadi. Shuningdek, turkum

shakliga ega fasl (vokalcholgʻu asar) janri keng tarqalgan. Sozlardan nay, tambur, ud, qonun

keng qoʻllaniladi. Diniy musiqa janrlaridan ilohiya, sharqiya, mavlaviya kabi aytim shakllari

mavjud. Bastakorlardan Marokiy, Ismoildada afandi, Hofiz Poʻst, Sulton Salim III (Usmoniylar

hukmdori), Kvntemir oʻgʻli va boshqa mashhur.

Koʻp ovozli kompozitorlik musiqa Turkiyada respublika barpo etilgandan keyin qaror topdi.

Koʻp ovozli musiqaning xalq musiqasiga, milliy ohanglarga asoslanishi borasida koʻp

izlanishlar olib borgan Ahmad Adnan Saygun musiqani jahon miqyosida tanitishda katta

xizmat qildi. Kompozitorlik musiqaning keng yoyilishida "Prezident simfonik orkestri"ning roli

katta. Bu orkestr AQSH, Yevropa va Janubiy Koreyada konsertlar bergan. Istanbul, Izmir,

Antaliya va Chukurova davlat simfonik orkestrlari ham faoliyat yuritadi. Ulardan tashqari

Bilkent simfonik orkestri, Borusan Istanbul filarmoniyasi orkestri, Oqbank orkestri singari

xususiy jamoalar bor. Xalq musiqasi yoʻlida ijod qilayotgan Narimon Oltintogʻ Tufakchi,

Ahmad Gʻozi Oyxon, Musa Eroʻgʻli, Belqis Oqqala xalq oʻrtasida mashhur. 1960-yillardan rok

musiqa yoʻnalishlariga qiziqish paydo boʻldi. Hozirgi paytda popmusiqasida Ibrohim Tatlisas,

Sezan Aqsu, Nilufar, Teoman, jazda Karam Goʻrsev, Ilxan Ershaxin, Nukhet Ruajan kabi

sanʼatkorlar mashhur. Bastakor, musiqachilar Istanbul (1923), Anqara (1936), Izmir (1951)

konservatoriyalarida tayyorlanadi. Ankara operetta teatri (1928), Opera teatri (1950) va

Istanbul opera teatri (1960)ning ochilishi musiqa sanʼati rivojida muhim ahamiyat kasb etdi.

1948 yilda Istanbulda ochilgan akademik balet maktabi (1950 yildan Anqarada) milliy kadrlar

Musiqasi

---

tayyorlaydi. Davlat opera va balet bosh direksiyasi tomonidan 1998 yildan buyen har yili

xalqaro festivallar, Istanbulda xalkaro musika festivallari oʻtkazib kelinadi.

Turkiyada teatr sanʼati uzoqtarixga ega. Xalq ijodining anʼanaviy shakllari — qoʻgʻirchoq va

chodirxayol teatri (qoragoʻz), maydonchalarda namoyish etiladigan oʻrta oʻyin tomoshalari

professional turk teatrining tamali boʻldi. Tanzimat davrida garb modelidagi teatr faoliyat

boshladi. Bu davrda turk yozuvchilari ham pyesalar yozishga kirishdilar. Ibrohim Shinosiyning

"Shoirning uylanishi" nomli komediyasi turk teatri uchun burilish nuqtasi boʻldi. 1908 yildan

soʻng professional va havaskorlik teatrlari tashkil qilina boshladi. Istanbul, Izmir, Bursa, Adana

va Ankara shlarida teatr binolari kurildi. 1914 yil Istanbulda "Dorulbadiyai usmoniya" nomli

teatr ochildi. U turk teatr sanʼatining rivojiga katta turtki berdi. 1927 yildan bu teatrga rahbar

boʻlgan Muhsin Ertugʻrul birinchi bolalar teatrini ham tuzdi. 1949 yil barpo etilgan Davlat

teatrining Anqara, Istanbul, Izmir va Bursa sh.larida 18 ta doimiy sahnasi mavjud boʻlib, yiliga

100 ga yaqin asarni sahnalashtiradi. "Kichik sahna" nomli ilk xususiy teatr 1951 yilda

ochilgan. Undan keyin Chiyir sahna, Choʻntak teatri, Muammar Qoracha teatri, Istanbul

operettasi singari xususiy teatrlar ish boshladi. 1982 yildan Istanbulda Hodi Chaman

Yeditepa oʻyinchilari, Enis Fosforoʻgʻli teatri, Xoʻdri Maydon madaniyat markazi, Anqarada

Anqara Sanʼat teatri faoliyat koʻrsatadi.

1914 yil operator Fuad Uzqinay "Ayastefonosdagi rus obidasinig yiqilishi" nomli ilk hujjatli

filmni suratga olgan. 1917 yil Sedad Simavi suratga olgan "Panja" filmi birinchi badiiy film

hisoblanadi. 1919 yil Kamol va Shokir Sedanlar "Kamolfilm" kino studiyasini tashkil etdilar,

1922 yildan shu kinostudiyada rejissyorlik qila boshlagan Muhsin Ertugʻrul "Olovli koʻylak"

(1923), "Anqara pochtasi" (1929), "Istanbul koʻchalarida" (1931), "Bir millat uygʻonmoqda"

(1932), "Fojiali yoʻl" (1933), "Tosh parchasi" (1939) filmlarini suratga oldi. 1950 yildan kino

sanʼati rivojlana boshladi. 1956 yil "Gilamchi" nomi bilan 1turk rangli filmi yaratildi. 1960 yil 60

kinofilm suratga olindi. Undan keyingi davrda turk kinosi yanada jonlandi. Metin Erksan, Xolid

Rafigʻ, Ertem Goʻrech, Lutfi Umar Akad, Atif Yilmaz, Usmon Sedan, Duygu Sayiroʻgʻli, Nevzat

Pesen va Mamduh Un kabi rejissyorlar ijtimoiy muammolarni, insonning oʻz qadrqimmati,

shaʼni uchun kurashi mavzuini yoritdilar. Metin Erksanning qishloq hayoti muammolarini

yoritgan "Suvsiz yoz" (1964) filmi Berlin xalqaro kinofestivalida bosh sovringa sazovor boʻldi.

1970—75 yillarda 1383 badiiy film suratga olindi. 1970-yillarda yetishgan Yilmaz Gyuney,

Surayyo Duru, Zaki Oʻktan, Sharif Gyoren va boshqa rejissyorlar davrning siyosiy, ijtimoiy va

madaniy muammolarini aks ettirgan kinofilmlar yaratdilar. Y. Gyuneyning "Ota" (1972),

Teatri

Kinosi

---

"Betoqatlik" (1975) filmlari eʼtibor qozondi. Turkon Shoʻray kabi taniqli artistlar xalkaro

mukofotlar sohibi boʻldilar. Rejissyor Y. Gyuneyning "Poda" filmi (1978) Lokarnodagi, rejissyor

O. Kovurning "Yusuf va Kenan" filmi (1980) Milandagi, rejissyorlar Sh. Gyoren va Y.

Gyuneyning "Yoʻl" filmi (1981) Kanndagi kinofestivallarda bosh sovringa ega boʻldi. 20-asrning

90-yillari turk kinosining sifat jihatidan eng muvaffaqiyatli davri hisoblanadi. Bu davrda kino

sanʼatidan taʼlim beruvchi oliy oʻquv yurtlarining koʻpayishi, mohir rejissyor va

kinoartistlarining yetishib chiqishi, kinotelekoʻrsatuv raqobatining jadallashuvi va xalkaro

maydonda erishilgan muvaffaqiyatlar Turkiya kinosini rivojlantirgan omillar boʻldi. Turkiyada

650 kinoteatr mavjud (2003). Anqara, Istanbul, Izmirda xalqaro kinofestivallar, xalqaro Uzoq

Sharq filmlari, Yevropa filmlari, Adanada Oltin koʻsak madaniyat va sanʼat festivallari,

shuningdek, 1998 yildan buyen har yili Anqarada "Uchar supurgi" ayollar filmlari festivali ham

oʻtkazib kelinadi. "Uchar supurgi" festivalida ayol rejissyor, artist, kinochilar ijodiy

uchrashuvlar oʻtkazishadi.

Turkiya 

Oʻzbekiston

 Respublikasining mustaqilligini tan olib, ikki davlat oʻrtasida diplomatiya

munosabatlari oʻrnatilgach, 1992 y aprelda Turkiyaning Toshkentdagi elchixonasi, 1993 yil

yanvarda esa Oʻzbekiston Respublikasining Anqaradagi elchixonasi oʻz faoliyatini boshladi.

Istanbulda Oʻzbekiston Respublikasining Bosh konsulxonasi ochildi.

Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 1991 yil dekabr, 1994 yil iyun va 1997 yil

noyabrda rasmiy tashrif bilan Turkiyada boʻldi. 1998 yil oktabrda Turkiya Respublikasining 75

yilligiga bagʻishlangan tantanalarda ishtirok etdi. Oʻz navbatida, Turkiya Prezidentlari Turkiya

Oʻzal, S. Demirel va boshqa davlat arboblari bir necha bor rasmiy tashrif bilan Oʻzbekistonda

boʻddilar. Ana shu tashrif va mulokrtlar natijasida ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarning

shartnomaviyhuqukiy asoslari yaratildi. Jumladan, Oʻzbekiston bilan Turkiya oʻrtasida "Abadiy

doʻstlik va hamkorlik toʻgʻrisida"gi shartnoma hamda siyosiy, savdoiktisodiy, ilmiy-texnikaviy,

harbiy va harbiytexnikaviy aloqalar, terrorizm va narkotik moddalar savdosiga qarshi kurash,

huquqiy yordam, sogʻliqni saklash, transport, sayyoxlik, madaniyat va boshqa sohalarda 78

hujjat imzolandi.

Oʻzbekiston Prezidenti Islom Karimovning 2000 yil sentabrda Turkiya Prezidenti A. Sezer bilan

BMTning "Ming yillik" sammiti doirasidagi uchrashuvi ikki tomonlama aloqalarda muhim

ahamiyat kasb etdi. 2003 yilda Turkiya Bosh vaziri Rajab Tayyip Erdoʻgʻon Oʻzbekistonga

keldi. Tashrif davomida yana bir qancha hujjat imzolandi. Jumladan, xalqaro terrorizmga

qarshi kurash sohasida hamkorlik va diplomatik pasport egalari uchun vizalarni bekor qilish

haqida hukumatlararo bitim tuzildi. Oʻzaro aloqalar xalqaro tashkilotlar doirasida ikki

davlatning parlamentlari va vazirliklari oʻrtasida ham davom etdi. Savdoiqtisodiy hamkorlik

Oʻzbekiston — Turkiya munosabatlari

---

sarmoyalarni oʻzaro ragʻbatlantirish va himoyalash, ikki tomonlama soliq solishga yoʻl

qoʻymaslik toʻgʻrisidagi bitimlar bilan muvofikdashtirildi. Ikki tomon oʻrtasida bojxona

toʻlovlariga nisbatan eng koʻp kulaylik berish tartibi kuchga kirishi tufayli 2002 yil Oʻzbekiston

bilan Turkiya oʻrtasidagi tovar aylanmasi 1,7% oʻsib, 190,48 mln. AQSH dollarini tashkil qilgan

boʻlsa, 2003 yilda 2002 yilga nisbatan 41,3% oshdi, umuman Oʻzbekistonning tashki savdo

tovar aylanmasida Turkiyaning ulushi 4% ni tashkil etadi. Turkiya Oʻzbekistondan rangli metall

va undan tayyorlangan buyumlar, ip gazlama, trikotaj mato, paxta tolasi, oziq-ovqat (meva va

yongʻoq) oladi va Oʻzbekistonga mexanik uskunalar, yer osti transport vositalari, optik jihoz va

uskunalar, mebel, elektr asboblar, plastmassa buyumlari, kimyoviy mahsulot, gilam va boshqa

yuboradi. Ayni paytda umumiy kiymati salkam 1 mlrd. AQSH dollariga teng boʻlgan (bu

mablagʻning yarmini T. Eksimbanki bergan) 16 loyihani birgalikda amalga oshirishga kirishildi.

Chunonchi jun yigirish, mayin jun matolar va shu kabilarni ishlab chiqarish.ga ixtisoslashgan

"KosonsoyTekmen" qoʻshma korxonasini barpo etish (loyiha qiymati 76 mln. AQSH dollari),

Xorazm viloyatida trolleybus liniyasini qurish (loyiha qiymati 7,7 mln. AQSH dollari), shakar

zdini qurish (loyiha qiymati 82,2 mln. AKTJJ dollari) kabi loyiqalar shular jumlasiga kiradi.

Oʻzbekistondagi bir qancha mehmonxonalarni qayta qurish va taʼmirlashda Turkiyaning

"AySel", "Ulus inshaat", "Oʻqan xolding", "Emesam" firmalari ishtirok etdi. Oʻzbekiston

Respublikasida Turkiya sarmoyasi ishtirokidagi 351 qoʻshma korxona bor, ulardan 71 tasi

100% turk sarmoyasi bilan tashkil etilgan korxonadir. Qoʻshma korxonalar orasida

"SamKochavto" (avtobus va oʻrta hajmdagi yuk mashinalari ishlab chiqarish.), "Papfen" (paxta

tolasidan ip yigirish), "Koxis" (savdovositachilik faoliyati, "MetroMarket" supermarketa),

"SharqMir LTD" (chakana savdo), "Mejik Plast" (plastik oyna romlari ishlab chiqarish.), yakka

tartibdagi korxonalar orasida esa "Beta Algoritm" (choy qadoklash), "Dilek Interprayzis", "Aylin

gida sanai va anonim shirkati" (ikkovi qandolatchilik mahsulotlari ishlab chiqarish.) eng

yiriklari hisoblanadi. Hamkorlikda tashkil etilgan korxonalarning 70% ga yaqini respublika

ichki bozorida savdovositachilik faoliyatini olib boradi, xalq isteʼmol mollari ishlab chiqarish

hamda texnik maqsadga moʻljallangan mahsulotlarni Oʻzbekistonga kiritish va sotish bilan

shugʻullanadi. 25% dan ziyod korxonalar esa toʻqimachilik va koʻnchilik, oziq-ovqat sanoati,

qurilish mollari va boshqa soxalarda ishlab chiqarish. faoliyatini amalga oshiradi.

Korxonalarning qolgan qismi xizmat koʻrsatish bilan shugʻullanadi. Turkiyada oʻzbek

sarmoyasi ishtirokida 2 korxona faoliyat koʻrsatadi.

Qishloq va suv xoʻjaligi sohasidagi hamkorlik ham samaralidir. Chunonchi, xorijlik hamkorlar

bilan birgalikda Orol dengizining qurigan Femida oʻrmonchilikni tashkil etish va kengaytirish

boʻyicha amalga oshirilayotgan loyihada turk tomoni ham oʻzining ishtirok etishini bildirdi.

Mazkur loyihani amalga oshirishga hissa qoʻshish uchun Turkiya 2 dona MB Trac 1100

Mersedes traktori va boshqa texnik jihozlar ajratdi. Madaniygumanitar sohadagi hamkorlik

Oʻzbekiston va Turkiya oʻrtasida madaniyat, taʼlim, sogʻliqni saklash, sport va turizm

sohalaridagi hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1991 yil 19 dekabr), madaniy aloqalar toʻgʻrisida

---

hamkorlik bitimi (1993 yil 22 iyul), ilmiy-texnikaviy hamkorlik toʻgʻrisida bitim (1995 yil 9 iyul)

asosida rivojlanib bormoqda.

1993 yil Turkiyada Oʻzbekiston madaniyat kunlari oʻtkaziddi va unda respublikamizning 60

nafar madaniyat va sanʼat vakillari ishtirok etdi. 1994 yil oktabrda 48 kishidan iborat turkiyalik

sanʼatkorlar guruxi "Turk dunyosi madaniyati va shodligi kunlari" doirasida Oʻzbekistonga

tashrif buyurib, Toshkent va Samarkand shahrilarida konsertlar berdi. Oʻzbekiston davlat

konservatoriyasi bilan Anqaradagi Bilkent universiteti oʻrtasida malaka oshirish, tajriba va

mutaxassislar almashish, qoʻshma konsertlar tashkil etish borasida oʻzaro hamkorlik

oʻrnatilgan. Samarqandda oʻtkazilayottan "Sharq taronalari" xalqaro musiqa festivalida

turkiyalik sanʼat ustalari ham muntazam qatnashib kelmoqdalar. Oʻzbekistonda "Uzbekistan—

Turkiya" doʻstlik jamiyati bu sohadagi ishlarga samarali hissa qoʻshmoqda.

Fan va texnika sohasida Oʻzbekiston Fan va texnologiyalar markazi bilan Turkiyaning fan va

texnik tadqiqotlar kengashi oʻrtasidagi ikki tomonlama aloqalar muvaffaqiyatli rivojlanmoqda.

Keyingi yillarda oʻzbekistonlik olimlar yadro fizikasi, biol., ekologiya, qishloq xoʻjaligi. kabi

sohalarda Turkiya ilmiy markazlari tomonidan oʻtkaziladigan konferensiya va simpoziumlarda

muntazam ishtirok etib kelishmoqda.

Boboxon Muhammad Sharif.

Gallery

---

---

---

---

---