Mavzu : Turkiyaning davlat tizimi va siyosiy partiyalari
Reja:
Turkiya Respublikasining davlat tizimi haqida.
Turkiya Respublikasining siyosiy partiyalari
Tuzdi : To`rayev Shohijahon ( @MarkoAsensio11 )
Poytaxti
Anqara
Rasmiy tili
Turk tili
Hukumat
Prezdentlik Respublikasi
Prezdent
Vitse Prezdent
Rajab Tayip Erdug`an
Fuat Oktay
Mustaqillik e`lon qilishi
( Respubika )
1923 yil 29-oktyabr
Pul birligi
Turk lirasi
Aholisi
Qarib 90 mln
Madhiyasi
Shoir
Istiqlal Marsi
Yurtta Sulh , Cihanda Sulh
Turkiya — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1982-yilda qabul qilingan (bir necha marta tuzatish va qoʻshimchalar kiritilgan). Davlat boshligʻi — prezident (2000-yildan Axmet Nejdet Sezer), u Buyuk Millat Majlisi tomonidan yashirin ovoz berish yoʻli bilan 7 yil muddatga saylanadi va yana 1 marta saylanishi mumkin. Qonun chiqaruvchi oliy parlament — Turkiya Buyuk Millat Majlisi. Oliy ijroiya hokimiyati xukumat boʻlib, uni Bosh vazir (Bosh boqon) boshqaradi. Bosh vazirni prezident deputatlar orasidan tayinlaydi. 1919–1939-yillarda turkiyasharqiy qismida joylashgan davlat. Hududining 97% Kichik Osiyo yarim orol (Anadolu)da, 3% Yevropa (Sharqiy Frakiya)da. Shimolidan Qora dengiz, gʻarbdan Egey dengizi, janubdan Oʻrta dengiz bilan oʻralgan. Egey dengizidagi bir qancha orol ham Turkiyaga qarashli. Maydoni 814,578 km². Aholisi 75,63 mln. kishi (2012). Poytaxti — Anqara shahri Maʼmuriy jihatdan 81 el (viloyat)ga, ellar elchalarga boʻlinadi.
Turkiya partiyalari haqida .
1. JHP (Jumhuriyat xalk partiyasi) Mustafo Kamol Otaturk va safdoshlari tarafidan 1923-yilda 9-sentyabrda tashkil etildi. Partiya dasturiga nazar tashlaganda jinsiy tenglik va ko`pmadaniyatlilikdan tashqari, barcha leberal demokratik qadriyatlarga yaqinlashuvi tufayli so`l tomonga o`tgan. JXPning dasturida siyosiy leberalizmning asosiy qadriyatlari hisoblangan shaxs va erkinlik tushunchalariga etibor berish bilan birga tenlik, o`zlik, ozinlik kabi tushunchalarga e`tibor qaratgan.
“JXPning qarashi, qaysi ildizdan kelib chiqishidan qat`iy nazar, qaysi til va dinga mansub bo`lishiga qaramay hech kim “ozinlik” maqomida bo`lmaydi. Barcha davlatning manbayi va egasidir” –jumlalaridan yuqoridagi fikrlarimizning isbotini ko`rishimiz mumkin. Ushbu qarashlar iqtJXP iqtisodda tashabbus va xususiy mulk nisbatan xayrixohligini so`l siyosiy chizgida ko`rsatadiisodiy siyosatda ham namoyon bo`ladi.
JHP ( Jumhuriyat xalq partiyasi )
Adolat va Uyg`onis partiyasi(AUP): 2001-yilda Rajab Erdog`an tomonidan tashkil etilgan. Turkiyaning 58 va 59-hukumatini tuzgan partiya. Mazkur patiya dasturidagi asosiy va tayanch tushunchalar tahlil etilganda demokratik qadriyatlarga katta ahamiyat berilganiga guvoh bo`lamiz. Shaxsiy va jinsiy tinglik kabi tushunchlarga ko`p e`tibor qarayilmagan bo`lsada, partiya dasturida iqtisodiy leberalizmning tayanch tushunchalari bo`lgan xususiy mulk, savdo va sarmoya kabilarga muhim ahamiyat qaratilgan. Partiya dasturida shu jumlalarni ko`rishimiz mumkin. “Partiyamiz(.....) xususiylashtirishni yanada ratsional iqtisodiy tizimni yaratish vositasi sifatida ko`radi. ” AUP demokratiya iqtisodiy tamoyillar masalasida liberal yondashgani uning partiya dasturidan ma`lum bo`ladi.
Adolat va Uyg`onish partiyasi
. Milliy harakat partiyasi(MHP) . 1954-yilda tashkil topgan. 1981-yilda 2533 sonli qonun bilan yopib qo`yiladi. 1983-yilda yangidan tashkil topdi, rahbar Davlat Bog`chali bo`lib kelmoqda. Bu partiya liberal va demokratik tamoyillarni o`zlashtirgan. Shuningdek partiya dasturida siyosiy ishtirok masalasiga urg`u berilgan. Iqtisodda erkinlik va liberal qadriyatlarni tarafdori bo`lib sarmoya, tashabbus, raqobat va xususiylashtirish kabi masalarga ijobiy qaralgan. Erkin savdo va erkin iqtisodiy munosabatlar tarafdori bo`lgan
Milliy harakat partiyasi
IYI paratiyasi ( yaxshi partiya ) 2017 yil 25 oktyabrda Meral Akshener boshchiligida tashkil etilgan va Turkiyada faoliyat yutiadi . Partiya nizomiga ko`ra uning rasmiy qisqartmasi “ yaxshi partiya ” ramzi quyosh bo`lib partiya nomi Kayiboyu bayrog`idan ilhomlanilgan.
Xalqlar demokratik partiyasi -2012 yil 15 oktyabrda tashkil etilgan va Turkiyada faoliyat yuritadigan siyosiy partiya. Partiya nizomiga ko`ra uning rasmiy qisqartmasi HDP dir . Uning ramzi daraxt tasviri uning tana qismi 2 ta qo`ldan iborat Turkiya Oliy Millat majlisida 56 ta deputatdan iborat guruhi bor . Uning raislari Mithat Sankar vaPervin buldan.
2019 yilning 31 mart yakshanba kuni bo`lib otgan salovda ikkita yirik siyosiy partiyadan tashkil topgan blok “ Xalq ittifoqi ” ( Cumhur ittifaki ) bo`ldi . Adolat va taraqqiyot partiyasi bilan Milliy harakat partiyasidan tashkil topgan blok yani Xalq ittifoqi 51.74 % ovoz nisbati bilan saylovda g`alaba qozondi . Saylovlarda Jumhuriyat xalq partiyasi va Yaxshi partiyadan tashkil topgan ikkinchi siyosiy blok “ Millat ittifoqi ’’ esa 37.64% ovoz oldi
