kapitalistik davlatning
paydo b o lish ig a olib keldi.
0 ‘zgalar m ehnatidan foydalanishning kapitalistik shakli quldorlik va feo
dal shakllardan farq qiladi. Bunda u m ehnatkashlarning ekspluatator-
larga shaxsan, ochiqdan-ochiq qaramligiga em as, balki rasm an erkin,
biroq ishlab chiqarish vositalaridan m ahrum b o ‘lgan va shu sababli
yashash uchun o ‘z kuchini kapitalistik korxonalarning egalariga sotishga
m ajbur boNgan yollanm a ishchilar sinfining yashirin iqtisodiy qaram ligi
ga asoslanar edi.
Kapitalistik tuzum dagi davlat yaqin vaqtlargacha ekspluatatsiya qili-
nuvchilarni ekspluatatorlarga b o ‘ysundirishida yordam beruvchi, ularni
jam iyatni tashkil etishning m uayyan tarixiy shakliga mos keluvchi tar-
tiblarga rioya qilishga m ajbur qiluvchi m ashina bo‘lib keldi.
Biroq keyingi o ‘n yilliklarda kapitalistik jam iyatda jiddiy o^zgarishlar
yuz berdi. Ijtimoiy m anfaatlar sinfiy m anfaatlardan, um um insoniy m an-
faatlar milliy m anfaatlardan, um um iy m anfaatlar xususiy m anfaatlardan
ustunlik qila boshladi. D em okratik g‘oyalar va institutlar (tashkilotlar)
keng yoyila boshladi, bu jam iyatning rivojlanishida davlatning o ‘m i va
aham iyatiga ta ’sir qilm asdan qolm adi. Davlat faoliyatining m azm uni,
uning ijtimoiy yo‘nalishi jiddiy ravishda o ‘zgara boshladi. Davlat zo ‘rlik,
m ajbur qilish vositasidan tobora butun jam iyat ishlarini boshqarish m exa-
nizmiga aylana bordi.
Sotsialistik davlat
to ‘g ‘risidagi g‘oyalar sinfiy nazariya (m arkscha-
lenincha ta ’lim ot) tarafdorlari asarlarida paydo bo ‘lgan. U lar o ‘z asarla-
rida sotsialistik davlatni boshqa tipdagi davlatlarga qarshi q o ‘yib, asosiy
tafovut hokim iyatning ekspluatatsiya qiluvchi ozchilik q o ‘lida boMishi va
undan ekspluatatsiya qilinuvchi kolpchilik qarshiligini bostirish uchun
foydalanishda, deb uqtirganlar. U larning fikricha, sotsialistik davlat “so t
sialistik inqilob” natijasida paydo b o ‘ladi, y a'n i siyosiy hokim iyat
zo ‘ravonlik orqali egallab olinadi. Bu jarayon eski davlat m ashinasini
sindirish va proletariat diktaturasini o ‘rnatish zarurligi bilan bog‘lanadi.
Ayni paytda sotsialistik inqilob g ‘alabasidan so‘ng hokim iyat ishchilar
76
Ill B O B . DAVLAT HAQ IDA U M U M IY T A ’ LIM O T
sinfi qoNida b o ‘lishi rejalashtiriladi. Ishchilar sinfi esa butun xalq m an-
faatlari y o ‘lida ekspluatator sinflar qarshiligini bostiradi va butun xalqni
yangi hayot qurish uchun o ‘ziga ergashtirishga intiladi.
Sinfiy tipologiya ta ’lim oti m am lakatim izda sobiq Ittifoq parchalan-
gunga q ad ar yagona g ‘oya sifatida e ’tiro f etib kelindi. U shbu ta'lim otning
asosiy kam chiligi shundaki, u dunyodagi barcha davlatlarni yagona sinfiy
tipologiyaga kiritgan holda, bu boradagi milliy, m adaniy, diniy va boshqa
bir q ato r om illarni inkor etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |