" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Soliqlarning  jo r iy   etilganligi  —

  davlatning  asosiy  belgilaridan  biri 

b o ‘lib,  u  aholidan  davlat  apparatini  saqlab  turish,  faoliyatini  ta ’minlash 

uchu n   zarur  b o ‘Igan  m oddiy  m ablag‘larni  undirib  olishda  ifodalanadi. 

M am lakatning  davlat  byudjeti  aholidan,  turli  xil  xo ‘jalik  subyektlaridan 

olinadigan  soliqlar  va  yig‘im lardan  kelib  tushadigan  darom adlar  hisobiga 

to ‘ldiriladi  ham da  ushbu  moliyaviy  m ablag‘lar jam iyatning  ijtimoiy,  iqti­

sodiy  hayot  sohasini  ta ’minlash  uchun  maqsadli  sarf etiladi.

D avlatning  soliq  siyosati  natijasida  to ‘plangan  m ablag‘lar  hisobidan 

nafaqat  davlat  apparatining  faoliyati  jarayonida,  balki  m am lakatning  ijti­

m oiy,  iqtisodiy,  siyosiy  va  m adaniy  hayot  sohalarini  rivojlantirishda  ham  

keng  foydalaniladi.

Tabiiyki,  davlat  tegishli  moliyaviy  vositalarsiz  jam iyatning  biron-bir 

sohasini  boshqara  olishi  yoki  m uayyan  islohotlarni  amalga  oshirishini 

tasavvur  etish  qiyin.  C hunki  m am lakatdagi  mavjud  tashkilotlar  o ‘z  faoli- 

yatlarida  moliyaviy  resurs  sifatida  davlat  byudjetiga  (davlat  organlari)  yoki 

xo ‘jalik  hisobidan  tushgan  darom adga  tayangan  holda  ish  yuritadilar  va 

shu  hisobidan  davlat  xizm atchilariga,  ishchi  va  xodim larga  haq  to ia y d i- 

lar.  M a ’lum ki,  davlat  xizm atchilari  (deputatlar,  sudya,  prokuror,  hokim - 

lar  va  boshqalar)  m oddiy  ishlab  chiqarish  bilan  shug‘ullanm ay,  balki  o ‘z 

faoliyatida  asosan  boshqaruvni  am alga oshiradilar.  Shuning  uchun  m azkur 

doiradagi  shaxslarga  ish  haqi,  ularning  pensiya  ta ’m inoti  va  boshqa  m o d ­

diy  resurslar  m am lakatning  byudjetidan  ajratiladi.  B undan  tashqari,  davlat 

organlarining  xizm at  faoliyati  uchun  zarur  b o ‘Igan  texnika,  aloqa  vosita­

lari,  kiyim -kechak  va  boshqa  ashyolar  davlatning  byudjeti  hisobidan 

ajratiladi.

X o‘jalik  hisobidan  moliyaviy  ta ’m inlanuvchi  shaxslar  guruhi  esa,  o ‘z 

faoliyatlarida  asosan  moddiy  ishlab  chiqarish  bilan  shug‘ullanadilar 

ham da  o ‘z  darom adlarining  um um iy  foizidan  kelib  chiqqan  holda  ish 

haqi  oladilar.  Jum ladan  zavod,  fabrika  ishchilari,  ferm er xo‘jaligi  a ’zolari, 

xususiy  tadbirkorlar  va  boshqalar  shular  toifasidandir.

M am lakatda  am alga  oshirilayotgan  soliq  siyosati  va  uning  natijasida 

yig‘ilgan  moliyaviy  m anbalar  davlatni  iqtisodiy  va  ijtim oiy  rivojlantirishga

73

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

qaratiladi,  h ar  yili  davlat  byudjeti  darom adlari  va  sarf-harajatlari  hisob- 

kitob  qilinadi  ham da  bu  haqda  xalqqa  hisobot  beriladi.

Dem ak,  davlatning  soliqlarni  jo riy   etishi  uning  ajralm as  belgisi 

hisoblanadi,  soliq  yig‘ishni  am alga  oshirm asdan  yoki  davlat  byudjetini 

moliyaviy  m ablag‘lar  bilan  to ‘ldirm asdan,  davlat-siyosiy  aham iyatga 

molik  biro n-b ir  tadbirni  am alga  oshirib  boNmaydi.