1)
insonlar (individlar) jamoasi;
2)
muayyan hudud;
3)
suveren hokim i
yat;
4 )
hukum atdan tashkil to pg an 1. G. F. Shershenevich muayyan
hududda o ‘troq hayot kechiruvchi va yagona hokimiyatga itoat etuvchi
kishilar ittifoqini davlat deb ataydi2.
“ Davlat, — deydi m ashhur rus olimi N .M .K orkunov, — erkin kishi
larning ijtimoiy ittifoqi b o ‘lib, muayyan vakolatlar (majburlov) yordam i
da ta 'm in la n a d ig a n osoyishta ta rtib o td ir” 3. Shunga o ‘xshash fikr
G. Grotsiy asarlarida ham uchraydi. U davlatni “ huquqqa rioya etish va
umummanfaati yo ‘lida tuzilgan erkin kishilarning m ukammal ittifoqi”4,
deb ta'riflaydi.
J.Lokkning talqinida: “davlat demokratiya yoki boshqaruvning u yoki
bu shakli emas, balki lotincha “ civitas” so‘zi bilan ifodalanadigan har
qanday mustaqil uyushmadir, ushbu so‘zga “davlat” (“com m bw ealth” )
so‘zi mos keladi”5.
Nemis falsafasining yorqin namoyandasi Im m anuil Kant ham davlat
ning mohiyati borasida tahlil yuritib, shunday deb yozadi: “ Davlat o ‘zi
joylashgan yerning xuddi o ‘zidek mulk emas, balki kishilarning o ‘zi
xojayinlik qilib, o ‘zini o ‘zi boshqaradigan jam iyatdir”6. Mutafakkir
1
Д ю ги Л.
К о н сти ту ц и о н н о е право. О б щ ая тео р и я государства. -
М .,
1908. С . 1 00-101.
2
Шершеневич Г.Ф.
О бщ ее учени е о праве и государстве. —
М.,
1911. С . 18.
3
Коркунов Н.М .
Р усское государственное право. Т. 1. — С П б ., 1904. С. 27.
4
Гроций Г.
“ О праве во й н ы и м и р а ” . —
М .,
1956. С. 74.
5
Л окк Дж .
С о ч и н е н и я в 3-х томах. Т. 3. —
М .,
1956. С . 388.
6
Кант И.
С о ч и н е н и я в 6-ти томах. Т. 4. —
М .,
1965. С . 383.
60
Ill B O B . DAVLAT HAQ IDA U M U M IY T A ’ LIM O T
boshqa bir asarida “ Davlat huquqiy qon u nlar him oyasida b o ‘lgan
k o lpchilik odam larning birlashm asidir” 1, deydi.
D avlatning m ohiyatini tushunish bobida fransuz m utafakkiri Jan
Boden o ‘z o ‘tm ishdoshlari va zam ondoshlaridan ancha ilgarilab ketdi. U
davlatni “suveren hokim iyat orqali ko‘plab oilalar va ularga tegishli
narsalar ustidan adolatli hukm ronlik vositasi” sifatida tushunishni ilgari
suradi. Davlat, — deydi J. Boden — suveren hokim iyatning odam lar usti
dan am alga oshiradigan rahbarligidir. U ning ta ’biricha, suverenitet davlat
ning doim iy va m utlaq hokim iyatidir.
Suverenitet g ‘oyasini T. G obbs ham yoqlab chiqadi. U ning talqini
quyidagicha: “ O dam larni q o ‘rquvda ushlab, ular harakatini ezgulikka
yo ‘naltirishga faqat barcha im tiyoz va kuchlarni bir odam yoki bir necha
kishilik jam o a izm ida jam lash orqaligina erishish m um kin. Agar ko‘pchi-
lik odam larning birlashuvi (va boshqarilishi) shu tariqa ro ‘y bersa, bu
davlat deb ataladi. “ Suverenitetning sohibi aynan davlatning o ‘zidir,
uning zim m asiga tinchlik-osoyishtalik va xavfsizlikni ta ’minlash yuklatila-
d i”2.
Rossiyalik davlatshunos oh m F. Kokoshkin davlat hokim iyatining
majburlovga tayanganligini inkor etib, quyidagi m ulohazani bildiradi:
“ Davlat m a ’lum toifa insonlarning jam oasi em as, balki
Do'stlaringiz bilan baham: |