|
birinchidan,
x alqning siyosiy iro dasini an iq lash , ifodalash va am alga
oshirishga k o ‘m aklashish;
ikkinchidan,
xalq o m m asin i ja m iy a t va davlat o ld id a tu rg an vazifalarni
m uvaffaqiyatli bajarilishiga safarbar etish;
uchinchidan,
ja m iy a tn i uyush tirish va b o sh q arish , ja m iy a t rivojining
qo n u n iy a tlarin i an iq lash va ilm iy asoslantirilgan m ex an izm larn i y aratish.
3 - § . Jam iyat siy o siy tizim ida davlatning o 6m i
T arixan olib q arag an d a dav latn i dastlabki siyosiy ta sh k ilo t deb
hisoblash m u m k in . D av latning siyosiyligi sh u n d ak i, u h u k m ro n lik k a intil-
gan va erishgan ijtim oiy g u ru h larn in g (sin flarning ) m a n fa atin i ifodalovchi
ta sh k ilo t sifatida m ay d ong a keldi. K eyinchalik ijtim oiy g u ru h lar, q a tla m -
larnin g m an faatlarin i ifoda etu vch i b o sh q a u y u sh m alar, ta sh k ilo tlar, p a r
tiy alar vujudga kelib, o ‘ziga xos siyosiy ta sh k ilo tla r yig‘in disi, m ajm u i, t i
zim i hosil b o ‘ldi.
S o lnggi asrlardagi sinfiy va d e m o k ra tik ja m iy a tla rd a d av latd an
tashq ari m uayyan ijtim oiy k u ch larn in g , g u ru h la r va q atla m la m in g m a n -
1 Q a r a n g:
Туйчиев В.
П роб лем ы ф о р м и р о в а н и я п о л и ти ч еск о й культуры и д е м о к р ат и за ц и я
с о вр ем ен н о го о б щ е с т в а ,- Т ., 1991. С . 33—34.
2 Q а г а n g:
Гадж иев К.С.
П о л и ти ч еск ая наука. - М ., 1995. С . 338.
166
VII B O B . DAVLAT VA JA M IY A T N IN G SIYO SIY T IZIM I
faatlarin i ifod alovchi turli siyosiy p artiy alar, kasaba u y u sh m alari, ayollar
va y o sh larn in g ja m o a t b irlash m ala ri, sa n o a tc h ila r va ferm e rlarn in g ta s h
kilotlari k abilar faoliyat k o ‘rsatib k elm oq da. A yni vaq td a u lar siyosatga
m uayy an ta ’sir o ‘tk a zm o q d a. Biroq, shunga q aram ay davlat ja m iy atn in g
siyosiy tizim id a m arkaziy o ‘rin egallaydi.
Buning sababi quyidagi omillar bilan izohlanadi:
Birinchi
—
davlat m a n fa atlari o ‘zaro kelisha olm ayd ig an turli ijtim oiy
g u ru h lar, q atlam lar, sin flarn in g sam arasiz zid diy ati va o ‘zaro q a ra m a -
qarshilig inin g m u qo bili sifatida yuzaga keladi va faoliyat k o ‘rsatadi.
Ikkinchi
— davlat birgalikda hayot kechirish m aq sad id a uyushgan
in so n la rn in g ittifoqi, tu rm u sh fao liyatin ing tashkiliy shakli hisoblanadi.
In so n larn in g davlat bilan b o la d ig a n tarixiy, m afkuraviy, ijtim o iy -iq ti-
so d iy alo q a la ri “ fu q a ro lik ” d eg an k a teg o riy ad a o ‘z in in g m u jassam i,
siyo siy -h u q u q iy ifodasini to p ad i. “ D avlat ja m o a s i” ning h ar b ir a ’zosi
d av latn in g m avjudligidan m a n fa atd o r. C h u n k i, davlat vositasida shaxsiy
daxlsizlik va erk in lik , oila va m ulk m u h ofazasi, sh u n in g d ek shaxsiy
hay o t xavfsizligi k afo latlan ad i. S hu ta riq a individ (shaxs) dastlabki b a r
q a r o r siyosiy sifatlarg a ega b o ‘lib, m a m la k a t siyosiy h a y o tin in g
ishtiro kch isiga aylanadi.
Uchinchi
—
d av latn in g vujudga kelishida ja m iy atn in g ijtim oiy-sinfiy
ta b aq alan ish i m u h im rol o ‘ynaydi. B und an shu m a ’n o ch iq ad ik i, davlat
iq tisod da h u k m ro n sin fning siyosiy tash k ilo ti sifatida n am o y o n b o ‘ladi.
T o ‘rtinchi
—
davlat o ‘z ijtim oiy m an faatlarin i q o n d irish u c h u n bir-
lashgan in so n la r dastlabki siyosiy faoliy atinin g m ahsu lidir. Bu siyosiy
vo q elik larn in g um u m universalligi b ilan b o g iiq . Siyosiy h ayot om m aviy
h o k im iy at faoliyati va m a m lak a tn in g b u tu n h u d u d i m iq yo sid a kechadi.
S hu b ois davlat siyosiy h ay o tn i tashk illashtirish vositasi sifatida m a y d o n
ga ch iq ad i. D avlat q o n u n c h ilik hujjatlari y o rd am id a “ siyosiy o ‘yin
q o id a la rin i” belgilaydi. D avlat m am lak at m iqyosida siyosiy h ayo tn in g
shakli sifatid a ja m iy a t siyosiy tizim i bilan ay n an m os keladi. D avlat o p i
ning vazifasi va funksional xususiyatlari (tavsifi) bilan siyosiy tizim n in g bir
qism i sifatida n am o y o n b o la d i.
Beshinchi
— davlat ja m iy a tn in g siyosiy tizim i bilan fuq aro lik jam iyati
167
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
o ‘rtasidagi b o g lo v c h i va m uvo fiq lash tiru vchi m u h im b o ‘g ‘indir. U ja m i
yat m anfaati u c h u n z a ru r u m u m ijtim o iy fu n k siy alam i bajaradi. M asalan ,
tra n s p o rt, alo q a, uy-jo y q urilish i, en erg etik a ta ’m in o ti, ekologiya sofligi-
ni t a ’m in lash, t a ’lim tizim in i tashkil etish va h o k azo so h alard a davlat
am alga osh irad ig an faoliyat b u tu n ja m iy a tn in g u m u m iy m a n fa atlarin i aks
ettirad i.
O bzbekiston R espublikasining K onstitutsiyasiga m uvofiq, xalq davlat
ho k im iy atin in g b ird an b ir m an bay idir. X alq b u h o k im iy atn i vakillik
d em ok ratiyasi (saylab q o ‘yiladigan davlat ho k im iy ati organlari o rq ali) va
bevosita d em o k ratiy a y o ‘li b ilan am alga osh irad i. B evosita d em o k ra tiy a
shakllariga fu q aro larn in g davlatn i b o sh q arish d a, refe re n d u m d a ishtiro k
etish h am d a ja m o a t birlash m alarig a uyushish h u q u q i kiradi. F u q a ro la r bu
h u q u q la rn i turli ja m o a t tash k ilo tlarig a uyushish y o ‘li b ilan am alga
osh irishi m u m k in . B unday ta sh k ilo tlar q ato rig a siyosiy p artiy alar, kasaba
uyu shm alari, y o sh lar tash k ilo tlari va h a r xil ijodiy u y u sh m alar kiradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi K onstitusiyasi 1 b o b in in g m a z m u n id a n kelib
ch iq ib , siyosiy tizim ga 0 ‘zbek iston xalqi siyosiy faoliyati tashkiliy sh ak l
larin ing m ajm ui, d eb ta ’rif berish m u m k in . B un da d avlatga xalq siyosiy
faoliyatini tashkil etish n in g asosiy shakli sifatida q aralad i, c h u n k i b o sh q a
sh ak llar davlatga n isb atan ikkilam chi xususiyatga ega. U la r davlat o ld id a
tu rg an vazifalarni hal qilishga nod avlat tu z ilm a la r vositasida y o rd am b e ra
di, ja m iy a t va davlat ishlarini b o sh q arish d a b a rc h a fu q aro la rn in g ishtiro k
etishiga im k on iy at y aratad i, davlat h ay o tid a d em o k ra tiy a aso slarin in g
y an ad a kengayishiga k o ‘m ak lashad i. Jam iy at siyosiy tizim id a dav latn in g
asosiy o ‘rni va roli davlat siyosiy tizim n in g asosiy ele m e n ti d eb aytish
im k o n in i beruv chi b ir q a n c h a xususiyatlar b ilan belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
