’ ruza mavzusi Tillarning aralashuvi. Pijinlar va kreol tillar f f. n., dotsent M. Abdura hmanova diglossiya

Dengizchilik
ning rivojlanishi, pijin tillarining zimmasiga yangi
vazifalarni yuklatdi. Dengiz pijinlari portlar joylashgan hududlarda
tarqaldi. XVI-XVII asrlarda Afrikaning Atlantika sohillarida qul
qilib olish, Shimoliy va Shimoliy sharqiy Osiyo hududlarida
savdo
-sotiq maqsadida
yevropaliklar
mahalliy aholi
bilan muloqotga
kirishadi va buning natijasida Yevropa tillari asosida yangi
pijinlar maydonga keladi

---

Pijin ma’lum bir tilning lug‘at boyligiga asoslanadi, 
biroq uning grammatik tizimi
leksifikator
tilidan farq qiladi. 
Masalan, ruscha-xitoycha pijin: 
Его сота рубли купеза давай; 
его хаохаоды ю, дадады ю; полтара года таскай, ломай, не 
могу; его замерзни мею
(
Uning shubasiga savdogarlar 100 
rubl berishdi; u juda yaxshi, katta; bir yarim yil kiyasan –
yirtilmaydi; unda sovqotmaysan
). 

---

---

Pijin ma’lum bir sharoitda a’zolari o‘zaro chambarchars
bog‘langan muayyan jamiyatning yagona tiliga aylanishi,
mazkur jamiyatning barcha kommunikativ ehtiyojlariga
xizmat qilishi va aksariyat hollarda
oilaviy muloqot tili
sifatida
qo‘llanilishi mumkin. Bunday holatda pijin yangi avlod uchun
nafaqat yagona, balki o‘z ona tili maqomiga ega bo‘lgan til
hisoblanadi. Mazkur jarayon
pijinning mahalliylashuvi
yoki
kreolizatsiya
, deb nomlanadi. 

---

Aloqaviy tilning
tadrijiy rivojlanishi
, bir tomondan, o‘zining
turg‘unlashuvi bilan, ikkinchi tomondan, leksik va grammatik
jihatdan kengayib borishi bilan tavsiflanadi. Chunonchi, 
kreollashuv
uzuqlik holati bo‘lib, unda til ayrim kishilar uchun
ona tili darajasiga ko‘tarilishi, ba’zi kishilar uchun bu darajaga
ko‘tarilmasligi mumkin.

---

Aksariyat yevropaliklar kreol va pijin tillarini ingliz, fransuz va
boshqa tillarning buzilgan ko‘rinishi, deb hisoblashadi. 
Bunday qarash uzoq vaqt davomida kreol tillarning funksional
rivojlanishiga, pijinlarning tarqalishiga, mazkur tillarda badiiy
asarlar yaratishga, ta’lim sohasida va rasmiy doiralarda ulardan
foydalanishga to‘sqinlik qilib keldi. 1953- yilda BMT tomonidan
Yangi Gvineya hududlarini boshqargan Avstraliyaga pijindan
ma’muriy maqsadda foydalanish man qilingan, pijinda
ta’lim-tarbiya olib borgan maktablarni yopish buyurilgan.

---

Ana shunday to‘sqinliklarga qaramay, bugungi kunda
kreol va pijin tillarida badiiy asarlar chop etilmoqda. 
Ular yuqorida qayd etilgan hududlarda keng, to‘laqonli
qo‘llanilmoqda. Masalan, Yangi Gvineya hududida u 
vositachi til bo‘lgan
lingva-frankani
muloqotdan
asta-sekin siqib chiqarmoqda.

---

---

---

---

---