Ҳ. Р. Очилов, Э. О. Тургунбоев жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм)

Охирги зарурат зарурий мудофаадан қуйидаги белгилари 
билан фарқланади: 
- 
хавф манбаини фақатгина шахснинггина хулқ атвори ташкил 
этмаслиги; 
- 
зарар тажовузчига эмас, учинчи шахсга етказилиши; 
- 
зарар етказмасдан туриб, хавфнинг олдини олиш 
имкониятининг мавжуд эмаслиги; 
- 
етказилган зарар олди олинган зарарга қараганда камроқ 
бўлишлиги; 
Шахс жисмоний ёки руҳий мажбурлаш натижасида ҳуқуқлар 
ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларга зарар етказганда 
(ижтимоий хавфли қилмиш содир этганда) жавобгарлик масаласи 
охирги зарурат ҳолатини ҳисобга олган ҳолда ҳал қилинади. 
Яъни шахсга зўрлик ишлатиб ёки зўрлик ишлатиш билан 
қўрқитиб жиноят қонуни билан тақиқланган бирон бир айбли 
ижтимоий хавфли қилмишни содир этишга мажбур этилса уни 
жиноий 
жавобгарликка 
тортиш 
масаласи, 
охирги 
зарурат 
қоидаларини инобатга олган ҳолда ҳал қилиниши талаб этилади.
Агарда ушбу ҳолатда, етказилган зарар унинг ўзига нисбатан 
ишлатиши мумкин бўлган зарардан аҳамиятига кўра камроқ бўлса, 
у жиноий жавобгарликдан озод қилинади ва у содир қилган 
қилмиш охирги зарурат ҳолатида содир қилинган қилмиш деб 
топилади. 
 
12.6. Буйруқ ёки бошқа вазифани ижро этиш. 
 
Буйруқ ёки бошқа вазифани ижро этиш деб
- шахснинг 
буйруқ ёки бошқа фармойишни, шунингдек мансаб вазифаларини 
қонунан бажариши туфайли жиноят қонуни билан қўриқланадиган 
ижтимоий муносабатларга зарар етказишда ифодаланадиган 
ҳаракатига айтилади.
Бундай шахснинг ҳаракати жиноят деб топилмайди ва жиноий 
жавобгарликни истисно қилади.
Жиноийлиги олдиндан аён бўлган буйруқ ёки бошқа 
фармойишни бажариб, жиноят содир этган шахс, ўша ноқонуний 
буйруқ берган шахс билан биргаликда умумий асосларда 

---

-79-
жавобгарликка 
тортилади 
ва 
уларнинг 
ҳаракатлари 
иштирокчиликда содир этилган жиноят деб баҳоланади. 
Ғайриқонуний равишда берилган буйруқ ёки фармойишни 
ёҳуд 
мансаб 
вазифасини 
бажармаган 
ёки 
бузган 
шахс 
жавобгарликка тортилмайди. Лекин шахс амалда содир этган 
қилмишида бошқа бир жиноят таркибининг барча аломатлари 
мавжуд бўлса, у умумий асосларда жавобгарликка
 
тортилади
.
Айрим ҳолларда буйруқни бажармасликнинг ўзи жиноий 
жавобгарликни келтириб чиқаради. Масалан: ЖК 279-моддаси 
“Бўйсунмаслик” жиноятида. Шундай ҳолларда шахс ноқонуний 
равишда берилган буйруқ ёки фармойишни бажармаса ва ушбу 
буйруқнинг 
ғайриқонунийлигини 
билмаган 
бўлса, 
унинг 
ҳаракатларини ЖК 279-моддаси билан квалификация қилиниши 
лозимлигини англатади.