Ҳ. Р. Очилов, Э. О. Тургунбоев жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм)

тажовузчига зарар етказган
ҳолда ҳимоя қилиш 
чоғида қилган ҳаракатига айтилади. 
Агарда шахснинг ҳаракатларида зарурий мудофаа чегарасидан 
четга чиқилмаган бўлса, жиноят деб топилмайди ва жавобгарликка 
тортилмайди. 
Зарурий мудофаа ҳуқуқига барча шахслар - хизмати, касби, 
мавқеи (лавозими)дан қатъий назар бир хилда эгадирлар. Лекин 
зарурий мудофаа ҳуқуқни муҳофаза қилиш ходимларининг 
мажбурияти саналади.
Бошқа шахсларга ёки ҳокимият органларига ёрдам сўраб 
мурожаат қилиш ёхуд тажовуздан ўзгача йўсинда қутулиш 
имконияти бор йўқлигидан қатъий назар зарурий мудофаа ҳуқуқи 
ҳар - қандай вақтда шахсга тегишлидир.
Зарурий мудофаани қўллашга асос бўлиб - жиноят қонуни 
билан қўриқланадиган объектларга қарши қаратилган ижтимоий 
хавфли тажовузнинг мавжуд бўлиши ҳисобланади. 
Жиноят ҳуқуқида зарурий мудофанинг қуйидаги ҳуқуқий 
шартлари мавжуд: 
Зарурий мудофа
№ 
Зарурий мудофа ҳуқуқий 
шартларининг турлари 
шартлари 
1. 
Тажовузга нисбатан 
- 
жиноят қонуни билан қўриқланадиган 
объектларга қарши қаратилган ижтимоий 
хавфли тажовузнинг мавжудлиги; 

---

-75-
- 
ушбу тажовузнинг муқаррарлиги; 
- 
ушбу тажовузнинг реаллиги. 
2. 
Мудофаага нисбатан 
- 
жиноят қонуни билан ҳимоя қилинадиган 
объектни 
қўриқлаш 
мақсадида 
зарар 
етказилиши; 
- 
зарар фақатгина тажовузчига нисбатан 
етказилиши; 
- 
айни вақтдаги ҳимоя; 
- 
мудофаа ҳолатида зарурий мудофаа 
чегарасидан четга чиқилмаганлиги. 
Тажовузнинг хусусияти ва хавфлилиги даражасига бутунлай 
мувофиқ келмайдиган мудофаа, зарурий мудофаа чегарасидан четга 
чиқиш деб топилади.
Тажовузнинг олди олинган ёки тугагандан сўнг ва ҳимоя 
воситаларини 
қўллаш 
зарурияти 
аниқ 
йўқолганда 
ҳимояланувчининг тажовуз қилувчига зарар етказганликдаги 
ҳаракати ҳам зарурий мудофаа ҳолатида содир этилган деб 
ҳисобланмайди.
Зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиб, 
қасддан
содир 
қилинган қилмиш учун шахс умумий асосларда жиноий 
жавобгарликка тортилади. Фақат суд томонидан жазо тайинлашда 
енгиллаштирувчи ҳолат сифатида баҳоланиши мумкин. 
Агарда, шахс зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиб,