Ҳ. Р. Очилов, Э. О. Тургунбоев жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм)

4.2. Жиноят таркиби элементлари тушунчаси ва турлари. 
Жиноят таркиби элементларини
– жиноят таркибининг 
объектив ва субъектив томонларининг зарурий ва факультатив 
белгилари ташкил этади. 
Жиноят таркиби элементлари қуйидагилар: 
- жиноят объекти; 
- жиноятнинг объектив томони; 
- жиноят субъекти; 
- жиноятнинг субъектив томони. 
Жиноят таркибининг зарурий белгилари деганда
– ўзининг 
аҳамиятига кўра, жиноят таркибининг маълум бир элементида 
сўзсиз иштирок этадиган белгиларга айтилади.
Ушбу зарурий белгиларни:

---

-24-
-
ижтимоий муносабат (ҳуқуқ ва эркинликлар); 
-
ижтимоий хавфли қилмиш; 
-
ёш, жиноий жавобгарлик келтириб чиқарувчи ёш чегараси 
(ЖК 17 - моддаси); 
-
ақли расолик; 
-
айб (қасд ёки эҳтиётсизлик шаклида) ташкил этади. 
Жиноят таркибининг факультатив белгилари деганда
- 
ўзининг аҳамиятига кўра, жиноят таркибининг маълум бир 
элементида 
ҳамма 
вақт 
ҳам 
иштирок 
этиши 
зарур 
ҳисобланмайдиган белгиларга айтилади.
Ушбу факультатив белгиларга: 
- жиноят предмети; 
- ижтимоий хавфли оқибат; 
- ижтимоий хавфли қилмиш ва ижтимоий хавфли оқибат 
ўртасидаги сабабий боғланиш; 
- жиноят содир қилиш вақти, шароити, жойи, усули, жиноят 
содир этиш воситаси ёки қуроли, мотив ва мақсад, шунингдек 
махсус субъект белгилари киради. 
Жиноят таркиби факультатив белгиларининг аҳамияти 
қуйидагиларда кўринади: 
- улар жиноят қонунида кўрсатилган айрим ҳолларда жиноят 
таркибининг зарурий белгиси бўлиб келиши; 
- қонунда кўрсатилган ҳолларда жиноят таркибининг 
оғирлаштирувчи, ўта оғирлаштирувчи ёки енгиллаштирувчи 
таркибининг зарурий белгиси бўлиб келиши; 
- ушбу белгилар жиноят таркибига киритилмаган, киритилган 
бўлсада, 
жиноятни 
квалификациясига 
таъсир 
қилмайдиган 
ҳолатларда, 
жазо 
тайинлашда 
оғирлаштирувчи 
ёки 
енгиллаштирувчи ҳолат сифатида эътироф этилиши мумкинлиги.