“ пул ва банклар



Download 6,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/306
Sana04.03.2022
Hajmi6,03 Mb.
#482428
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   306
Bog'liq
УМК Пул ва Банклар (крилл) 220304 104027

Металл пуллар 
Кишилар ўртасида айирбошлаш жараёнларининг тезлашуви ва меҳнат 
тақсимотининг чуқурлашуви айирбошлаш ҳажмининг ортишига олиб келди. 
Иқтисодий муносабатларнинг такомиллашуви натижасида кишилар метални 
кашф этдилар, ундан турли хил меҳнат қуролларини ясаб кундалик ҳаётида 
фойдаландилар. Шу билан бирга, ушбу меҳнат қуроллари тўлов воситаси 


вазифасини ҳам бажарди. Кейинчалик эса металлдан танга пулларни зарб 
қилиш йўлга қўйилди. Буларнинг барчаси айирбошлаш муносабатлари 
жараёнида фойдаланиб келинаётган натурал пул шаклларини металл пул 
шаклига ўтишига замин тайёрлади. 
Металдан ясалган меҳнат қуролларининг тўлов воситаси сифатида 
фойдаланганлигининг хусусияти шунда эдики, кишилар металдан 
тайёрланган болта ва шунга ўхшаш нарсалардан тўлов воситаси сифатида 
фойдаланган бўлсада, улар бошқа мақсадда, яъни кундалик ҳаётда 
фойдаланиш учун яратилган эди. Масалан, кишилар металдан ясалган 
болтадан айирбошлаш воситаси сифатида кенг фойдаланган, лекин у тўлов 
воситасини бажарадиган танга кўринишига эга бўлмаган. Одамлар стихияли 
равишда металлдан ясалган болтани тўлов воситаси ўрнида фойдаланишган.
Пулнинг натурал кўринишидан металл танга шаклига ўтиши, юқорида 
таъкидланганлардан ташқари қуйидаги омиллар муҳим аҳамият касб этган.
1.Кишилар металларга турли шаклда ишлов беришни кашф этилиши. 
Таъкидлаганимиздек, болта ва шунга ўхшаш темир қуроллардан пул 
воситаси сифатида фойдаланилган, лекин уларни пулдан фойдалнишнинг 
металл даври деб юрита олмаймиз. Чунки, ушбу меҳнат қуролларининг 
функциялари бошқа бўлган. Кишилар метални кашф қилганларидан кейин 
орадан жуда кўп даврлар ўтиши билан унга ишлов бериш йўлларини 
ўргандилар. Бу ўз – ўзидан металл тангаларни зарб этишга туртки бўлди.
2.Давлатчиликнинг пайдо бўлиши. 
Металл кашф этилиб, одамларга унга 
ишлов бериш йўллари маълум бўлгандан сўнг, маълум ҳудуд ва қабилалар 
алоҳида кишиларнинг ҳукмронлиги, хонлиги ва қироллиги остида бошқарила 
бошланди. Бу ўз ўзидан ўша даврнинг ҳукмрони, хони ёки қиролининг 
мақиэни ошириш, ўзининг чегараларини мустаҳкамлаш ва қонунларини 
юритиш заруриятини келтириб чиқарди. Буларнинг барчаси турли тасвирлар 
ва ёзувлар туширилган тангаларни зарб этишга асос бўлди.
3.Кишилар ўртасида товар айирбошлаш ҳажмининг ортиб бориши 
натижасида ушбу жараённинг мураккаблашуви
. Масалан, деҳқон бир қоп 
буғдойни битта болтага айирбошлаши учун темирчи косибнинг ҳохиши 
деҳқоннинг ҳохишига мос келиши лозим. Яъни мазкур ҳолатда, темирчининг
бир қоп буғдойга эҳтиёжи бўлиши керак. Бироқ, темирчига бир қоп буғдой 
эмас, балки битта қўй керак бўлса, у ҳолда деҳқон буғдойни қўйга 
алмаштириши, сўнгра қўйни темирчига олиб келиб битта болтага алмашиши 
зарур бўлар эди. Кўриниб турибдики, кишилар ўртасида меҳнат 
тақсимотининг чуқурлашуви ва айирбошлаш ҳажмининг ортиши натурал 
пулларни тўлов воситаси сифатидаги вазифасини амалга ошириш 
имкониятларини чегаралаб қўйди. 
4. Натурал шаклдаги пулларни сақлаш ва олиб юришнинг қийинлиги. 
Алабатта, ўша пайтларда пулнинг вазифасини бажарган болта ёки бошқа 
меҳнат қуролларини сақлаш қийин бўлмаган бўлсада, лекин уларни олиб 
юриш ва хавфсизлигини таъминлаш одамларга турли ноқулайликларни 
келтириб чиқарган. Пулнинг вазифасини бажарган буғдой, жун, қўй ёки 
бошқа шунга ўхшаш нарсалар эса вақт ўтиши билан бузилган, ўзининг 
дастлабки хусусиятини йўқотган. Шу билан бирга, уларни олиб юриш, 
айниқса сақлаш ҳам одамларга қўшимча ташвиш келтира бошлаган. 
Буларнинг барчаси натурал пуллар ўрнига металл пулларни муомалага 
тўлов воситаси сифатида кириб келишига замин яратди.


Дастлаб металл тангалар қора рангли темирлардан слитка кўринишида 
тайёрланган бўлса, кейинчалик тўртбурчак, учбурчак, юмалоқ кўринишдаги 
танга шаклини олган.
Вақт ўтиши билан темир тангалар ўрнини бронза, кумуш ва олтин 
эгаллади, 3–расмга қаранг. Темир металлардан ясалган танга тўлов 
воситасини бажарганда уларнинг баҳо масштабини танганинг оғирлиги 
билан анқиланган. Кейинчалик бронза, мис ва олтин тангалар тўлов 
воситасини бажарганда эса баҳо масштаби қимматбаҳо металларнинг 
нафақат оғирлиги, балки уларнинг хоссалари орқали ҳам аниқланадиган 
бўлди.
Муомалада металл тангалар, айниқса олтин тангалар пулнинг 
вазифасини бажарганда иқтисодиётда пул муомаласини тартибга солишга 
эҳтиёж бўлмайди. Чунки, қимматбаҳо металлар ҳақиқий қийматга эга бўлган 
асл пул ҳисобланиб, унинг ҳажми товар массасасига нисбатан автоматик 
тарзда тартибга солиниб борилади. Яъни, агар иқтисодиётда товар массаси 
олтин массаси (қиймати)га нисбатан кам бўлса муомаладаги ортиқча олтин 
тангалар бойлик сифатида хазинага жойлаштирилади. Агар, аксинча, 
муомалада олтин тангалар массаси товар массасига нисбатан кам бўлса 
бойлик сифатида хазинага жойлаштирилган маблағлар муомалага чиқариш 
орқали ўзаро мувозанат таъминланади.

Download 6,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   306




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish