“ пул ва банклар

3-босқич: Қарзлар дефляцияси (15.1-чизма) 
Агар иқтисодиётдаги пасайиш нархларнинг кескин тушиб кетишига 
таъсир кўрсатса, тикланиш жараёнида қисқа муддатли узилиш бўлади.
Инфлятися даражаси ўртача бўлган кўпчилик ривожланган мамлакатларда 
қатъий белгиланган фоизли кўп узоқ муддатли шартномалар 10 йил ёки 
ундан юқори бўлган муддатларга берилган. Узоқ муддатли шартномаларда 
қатъий белгиланган фоиз ставкалари номинал қийматда бўлишига 
қарамасдан, нархларнинг тўсатдан тушиб кетиши қарз олувчи 
фирмаларнинг мажбуриятини оширади. Лекин қарзнинг реал қийматига 
таъсир кўрсатмайди. Демак, шундай қилиб қарз олувчи фирманинг актив ва 
мажбуриятлари реал қийматда тушиб кетади. 
Соф қийматдаги пасайишлар қандай юзага келганини аниқроқ тушуниш 
учун қуйидаги ҳолатга эътибор қаратайлик. Фирма 2013-йилда $100 
миллион активга ва $90 миллион узоқ муддатли мажбуриятга эга. Демак, 
фирма $10 миллион соф қийматга эга бўлади яъни фирма активлари ва 
мажбуриятлари ўртасидаги фарқ. Агар 2014йилда нархларда 10% тушиш 
кузатилса, 2013-йилда мажбуриятланинг реал қиймати $99 миллион га ошиб 
кетади. Лекин активлар миқдорига таъсир кўрсатмайди. Охир оқибатда, 
2013-йилда реал соф қиймат $10 миллиондан $1 миллион га тушиб 
кетади($100 миллион $99 миллион). 

---

Нархлар даражасидаги кутилмаган пасайиш, қарз олувчи фирмалар 
активларининг реал соф қиймати тушиб кетиши ва кредитнинг риски 
юқори бўлиши каби муаммоларни келтириб чиқаради. Америка тарихидаги 
иқтисодиёт ўсиш даражасининг пасайиши ва кредитлаш соҳасидаги юқори 
даражадаги инқироз Буюк турғунлик даври ҳисобланади. 
Фонд бозоридаги ҳалокат 
1928 ва 1929-йилларда Америка фонд бозори нархлари икки баробарга 
ошди. Федерал захира тизими(ФЗТ) амалдорлари бу ҳолатни ҳаддан 
ташқари олибсотиш натижаси деб ҳисобладилар ва бу ҳолатни жиловлаш 
мақсадида пулкредит сиёсатини қаттиқ қўлга олиб, фоиз ставкаларини 
ошириш ёъли билан акциялар баҳоси ўсишига чек қўймоқчи бўлдилар. 1929-
йилнинг октябрига келиб ФЗТ кутилгандан ҳам кўпроқ олди, фонд бозорида 
40% пасайиш рўй берди.(1-расм) 
 
15.1-расм