“ пул ва банклар

3.4. Кейнснинг ликвидликнинг афзал кўрилиши назарияси 
Pulning miqdoriylik nazariyasi klassik maktab iqtisodchilari 
tomonidan XIX-XX asr boshlarida ishlab chiqilgan edi va umumiy 
daromadnini nomimal qiymatini aniqlashga bag‘ishlangan edi. Bu 
nazariya berilgan umumiy daromad miqdorida qancha pul 
mavjudligini izohlashi bois, u pulga talab nazariyasi ham 

---

Миқдорий пул назариясида пулнинг сотиб олиш қобилияти ва баҳо 
даражаси муомаладаги пул миқдори билан белгиланади. Миқдорий пул 
назариясининг асосчиси француз иқтисодчиси Ж.Боден (1530 – 1596) 
ҳисобланади. Кейинчалик ушбу назарияни инглиз иқтисодчилари Д.Юм 
(1711 – 1776) ва Дж.Мил (1773 – 1836), шунингдек француз Ш.Монтеске 
(1689 – 1755) ривожлантирди.
Д.Юм Англияга ХВИ – ХВИИ асрларда Америкадан катта ҳажмда 
нодир металларнинг киритилиши натижасида баҳоларни ортиб кетишини 
кузатиб: “пулнинг қийматини унинг миқдори белгилайди” деган 
таълимотини илгари суради.
Миқдорий пул назариясининг дастлабки вакиллари пулни фақат тўлов 
воситаси сифатидаги вазифасига эътибор қаратади, уларнинг фикрича пул ва 
товар айирбошлаш жараёнида учрашиши натижасида пулнинг қиймати 
аниқланади деган нотўғри ғояни илгари сурадилар. Шунингдек, уларнинг 
таълимотидаги иккинчи камчилик муомалага чиқарилган барча пуллар 
муомала жараёнида иштирок этади дея ишонишларидир. Ҳақиқатда эса 
объектив иқтисодий қонунлар муомалага зарур бўлган пулнинг миқдорини 
аниқлайди. Бу билан улар пулнинг жамғарма, тўлов воситаси каби 
функцияларини эътибордан четда қолдиришади. 
Кредит ва қоғоз пул муомаласига асосланган миқдорий пул 
назариясининг замонавий шароитдаги талқини йирик иқтисодчи олимлар 
Л.Маршалл, И.Фишер, Г.Кассел, Б.Хансен, М.Фридманларнинг асарларида 
баён этилган.
Уларнинг миқдорий пул назарияси иккита йўналишдаги таълимотга 
асосланган бўлиб: 
– 
биринчиси, 
И.Фишер 
ва 
М.Фридман 
бошчилигидаги 
монетаристларнинг “транзакцион вариант” таълимоти; 
– иккинчиси, А.Пигу бошчилигида англия Кембриж мактаби вакиллари, 
иккинчи жаҳон урушидан кейин эса Д.Патинкиннинг “касса қолдиғи” 
концепцияси таълимоти ҳисобланади.