“ пул ва банклар

3. Олтин девиз стандарти
Олтин қуйма стандартга кирмаган мамлакатларда банкноталарни 
бевосита олтинга алмаштириш тикланмади. Бу мамлакатлар ўз кредит 
пулларини олтин қуйма стандартга кирувчи мамлакатларнинг девизларига 
(яъни валюталарига) алмаштиришни мўлжалланган эдилар. Бу бир мамлакат 
валютасининг иккинчи давлат валютасига боғлиқлигини келтириб чиқарар 
эди. Пул тизимининг бу кўриниши олтин девиз стандарти номини олди.
1929-33 йиллардаги жаҳон инқирозидан кейин барча мамлакатларда 
олтин девиз стандартининг баъзи элементларини олтин доллар стандарт 
ўзида олиб қолди. Бу стандартнинг ўзига хос хусусияти Шунда эдики, 
биринчидан, бу стандартдан фойдаланиш ҳуқуқи фақатгина чет эл эмиссион 
банклари учунгина сақлаб қолинган эди, иккинчидан, бу стандартда 
фақатгина АҚШ долларигина олтин билан алоқасини сақлаб қолган эди 
холос. 1971 йил декабрь ойидан бошлаб долларнинг олтин паритети бекор 
қилиниши билан олтин стандартининг барча кўринишлари ўз кучини 
йўқотди. 
Олтин стандарти барбод бўлиши ва иқтисодиётни давлат иштирокида 
бошқарилишига ўтилиши билан металл пул назарияси бошқа назария билан 
алмаштирилади. Метализимнинг асосий камчилиги шундаки, улар 
иқтисодиётни 
давлат 
томонидан 
бошқарилиши 
билан 
олтинга 
алмаштирилмайдиган кредит пуллар орасида ички боғлиқликни эътиборга 
олмадилар.
Жамиятда ижтимоий – иқтисодий жараёнларнинг таборо ривожланиб 
бориши, шу билан бирга кишиларнинг эҳтиёжи ортиб бориши натижасида 
айирбошлаш муносабатлари ҳажмининг ўсиши, ишлаб чиқариш ҳажмининг 
кескин суръатлар билан кўпайиши муомалада фойдаланиб келинган металл 
тангалар билан параллел равишда қоғоз пуллар ҳам тўлов воситаси сифатида 
амал қила бошлади, эволюсион тарзда маълум ижтимоий – иқтисодий 
ўзгаришлар оқибатида металл (кумуш ва олтин) пуллар ўз ўрнини қоғоз 

---

пулларга бўшатиб берди. Бу пулнинг номиналист назариясининг вужудга 
келишига замин яратди.