илгари сурилади. Кредит пуллар (векселлар, банкноталар, чеклар) эса
уларнинг таълимотида инобатга олинмайди ва эътибордан четда
қолдирилади. Чунки кредит пулларнинг қиймати
давлат томонидан эмас,
балки уларнинг эмитентлари томонидан белгиланган номинал қийматга эга
бўлиб, ушбу қиймат ўзгаришга мойилдир, яъни уларни муомалага чиқарган
эмитентлар кредит пулларининг дастлабки қийматда сақлаб қолиш
имкониятига эга бўлмайдилар.
Бизнинг назаримизда, номинал пул назарияси вакиллари қоғоз
пулларнинг қийматини нафақат олтин қийматидан, балки товарлар
қийматидан ҳам ажратиб олдилар ва уларнинг номинал қийматининг
барқарорлиги, сотиб олиш қобилияти давлатнинг тегишли ҳужжатлари
асосида аниқланади деган мантиқсиз ғояни илгари сурадилар.
Номинал пул назарияси вакилларининг таълимоти Германия томонидан
биринчи жаҳон урушини молиялаштириш учун муомалага чиқарилган катта
миқдордаги эмиссия жараёнида намоён бўлди. Бироқ, ушбу таълимотнинг
ҳақиқатга яқин эмаслиги Германияда 1920 йилларда юз берган гипринфлясия
шароитида исботланди. Муомалага асоссиз равишда эмиссия қилинган жуда
катта миқдордаги қоғоз пуллар жуда тез муддатда 700 – 800 фоиз даражасида
инфлясияга учраши натижасида мамлакатда пул – кредит,
молия тизими
издан чиқди. Бунинг натижасида ишлаб чиқаришга бўлган қизиқиш пасайиб,
кишилар моддий неъмат яратиш ҳисобига эмас, балки мавжуд моддий
неъматларни сотиш ҳисобига қўшимча даромад олиш пайига тушиб
қолдилар. Чунки ишлаб чиқариш ва қўшимча моддий неъматларни яратиш
маълум даражадаги вақтни талаб этар, бу вақтда эса ишлаб топилган даромад
инфлясия натижасида ўзининг қийматини йўқотар эди.
Таҳлиллар натижаси шуни кўрсатадики, номинал пул назарияси
иқтисодиётнинг марказдан бошқариш тузуми
шароити ва талабларига мос
келади. Чунки ушбу тузумда пулнинг номинал қиймати давлат томонидан
ўрнатилиб, унинг амал қилиши ҳам тўлиқ назорат остига олинади. Шунда
ушбу назария тарафдорлари томонидан илгари сурилган таълимот ўзини
оқлайди. Таъкидлаш жоизки, марказдан бошқариш тузуми ёки марказдан
режалаштириш тузуми шароитида қоғоз
пулларнинг номинали давлат
томонидан
ўрнатилиши
билан
бирга,
яратилган
товар
моддий
қимматликларнинг баҳоси ҳам юқоридан белгиланади. Шу билан бирга,
муомалага эмиссия қилинадиган пулнинг миқдори, уларнинг ҳаракати ва
амал қилиш каби барча жараёнлар ҳам давлат томонидан режалаштирилиб,
ушбу режанинг бажарилиши тўлиғича тегишли органлар томонидан назорат
қилиб борилади. Бироқ, бозор иқтисодиёти шароитида номинал пул
назариясини амалиётга жорий этиш ва унинг амал қилишининг имконияти
мавжуд эмас. Чунки давлат банклари
томонидан муомалага эмиссия
қилинган пул белгилари тегишли талаб ва таклиф асосида товар моддий
қимматликларнинг баҳосини белгилайди. Унинг сотиб олиш қобилиятини
мустаҳкам ёки заиф бўлиши давлатнинг наздидан анчагина йироқда бўлиб,
давлат унга таъсир ўтказиш имкониятига эга бўлмайди. Бундай ҳолат
пулнинг миқдорий пул назариясини вужудга келишига сабаб бўлди.
Do'stlaringiz bilan baham: