― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

Pulga bo„lgan spekulyativ talab. 

Pulga  talabning  Keynschilikning  spekulyativ  modeliga  binoan  aholi  o‗z 

boyligini  faqat  pul  ko‗rinishida  (agar  kutilayotgan  daromad  obligatsiyalardan, 

puldan  kutilayotgan  daromaddan  kamroq  bo‗lsa)  yoki  obligatsiya  ko‗rinishida 

(daromadning  teskari  munosabatda)  bo‗lsa,  faqatgina  bu  ikki  ko‗rsatkichni 

tengligida  (juda kam  hollarda) aholi  aktivlarni  ikki  ko‗rinishda saqlaydi. Bundan 

kelib  chiqadiki, Keynsning  modeli  tahmin qiladiki, deyarli hech  kim  obligatsiyani 

ham pulni ham qadr qiymatini saqlab qolish uchun bir vaqtda ishlatmaydi. Keyns 

                                                 

42

 

The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 

edition, 2013. Page 453

 

---

nazariyasida  kamdam  kam  uchraydigan  aktivlarning  diversifikatsiyasi  va  ko‗plab 

tadqiqotlarga  asoslanishi,  bu  pulga  bo‗lgan  spekulyativ  talab  nazariyasining 

qattiq tanqidga uchrashiga sabab bo‗ldi. 

Keynchilik  yondashuvidagi  kamchiliklarni  yengish  uchun  Tobin  spekulyativ 

pulga  talab  modelini  ishlab  chiqdi,  tahminlarga  asoslangan,  qaysiki  moliyaviy 

aktiv  portfelinining  strukturasini  aniqlashda  aholi  faqat  kutilayotgan  daromadni 

emas,  balki  shu  bilan  birga  bu  aktivning  boshqa  aktiv  bilan  taqqoslagandagi 

riskini  hisobga  oladi.  Tobin  tahmin  qildiki  ko‗pchilik  tavakkalchilik  qilmaydi  va 

kamroq  daromad  olib  kelish  ko‗rinishida  aktivlarni  ushlashadi.  Muhimi  pul 

daromadi  aniq  (Tobin  tahmin  qilardii  u  nolga  teng).  Shuning  uchun  agar 

obligatsiyalardan  kutilayotgan  daromad  puldan  kutilayotgan  daromaddan 

yuqoriroq  bo‗lsa  ham  odamlar  boyligini  pul  ko‗rinishida  saqlashadi  chunki 

obligatsiyalar yuqoriroq riskka ega bo‗lgan aktivdir. 

Tobin  modelidan  kelib  chiqadiki,  risk  darajasining  moliyaviy  aktivlar 

portfelida  pullar  va  obligatsiyalar  saqlashni  diversifikatsiya  qilish  orqali 

pasaytirishi  mumkin.  Tobin  modeli  Keyns  modeliga  nisbatan  asosliroq  chunki 

iqtisodiy agentlarning say harakatini aniqroq ifodalaydi. 

Ammo  Tobin  Keynsning  pulga  spekulyativ  talabining  kamchiliklarini  to‗liq 

hal  qila  olmadi.  Hatto  pulga  spekulyativ  talab  borligi  shubha  uyg‗otadi.  Nima 

agar  nolevoy

 

riskli  aktivlar  mavjud  bo‗lsa  (  pulga  o‗xshash)  ammo  yuqori 

daromadli? Shu holatda pulga spekulyativ talab bo‗lishi o‗rinnli bo‗ladimi? Yo‗q, 

chunki  aholi  pulni  emas  bu  aktivni  saqlashni  istaydi.  Natijada  moliyaviy  aktiv 

potrfeli  daromadi  ortadi  va  risk  ortmaydi.  Ammo  bunday  veksellar  mavjudmi 

amerika  iqtisodiyotida?  Ha,  AQSH  g‗azna  veksellari  va  boshqa  aktivlar  defolt 

riski  va  pul  daromadi  bilan  aloqasi  yo‗q.  Unday  bo‗lsa  nega  jamg‗armani  naqd 

pul ko‗rinishda saqlash lozim(transaksion motiv va ehtiyotkorlik motivini hisobga 

olmagan holda)?  

Tobin  modeli  buni  tushuntirmasa  ham  nega  aholi  jamg‗armasini  naqd  pul 

ko‗rinishida  saqlaydi,  bu  qanday  qilib  iqtisodiy  agentlar  aktivlarni  tanlashida 

yaxshiroq  tushunishga  yordam  beradi.  Tobin  modeli  aktivlarni  baholash 

nazariyasida va aktivlarning moliaviy portfelini tuzishda( u yoki bu aktivlarni sotib 

olishda qaror qabul qilishda)yangi bosqich bo‗ldi.  

Ko‗rganimizdek  Keynsning  tarafdorlari  pulga  talabning  uchta  turini 

yaxshiroq  tushuntirib  berishga  harakat  qilishdi  (transaksionlik  bo‗yicha  , 

ehtiyotkorlik  va  spekulyativ  bo‗yicha).  Keys  tomonidan  asoslangan  pulga 

spekulyativ  talabini  qisman  takomillashtirishga  erishildi  chunki  bunday  talab 

mavjudmi  yoki  yo‗qmi  degan  savol  paydo  bo‗ladi.  Ammo  transaksion  va 

ehtiyotkorlik  talabi  bu  ikki  tarkibni  foiz  stavkasiga  nisbatan  teskari  bog‗liqlikni 

ko‗rsatadi.  Bu  Keyns  aytganalarini  isbotlaydi  ya‘ni  pulga  talab  foiz  stavkaga 

bog‗liq bundan kelib chiqadiki pulning aylanaish tezligi doimiy emas va nominal 

daromad  faqatgina  pul  massasi  bilan  emas  balki  boshqa  faktorlar  bilan  ham 

bog‗liq.

43

 

                                                 

43

 

The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 

edition, 2013. Page 455

 

---