|
3.6. Fridmanning pulning zamonaviy miqdoriy nazariyasi
kkinchi jahon urushidan so‗ng Keynsning nazariyasi rivojlanish
davomiyligiga ega bo‗ldi, uning tarafdorlari bir qator aniqroq modellarni ishlab
chiqishdi, yuqorida ko‗rib o‗tgan 3 ta pulni saqlash motivi bo‗yicha. Foiz
stavkaning hal qiluvchi rolidan kelib chiqib monetar nazariyada, izlanuvchilar
asosiy etiborini pulga bo‗lgan talabning aynan mana shu ko‗rsatkichini aniqroq
o‗rganishga qaratishdi.
Pulga bo„lgan transaksion talab
41
.
Uilyam Baumol va Djeyms Tobin o‗zlarining modellarini rivojlantirib, ular
gipoteziyali odamni ko‗rib chiqishardi, qaysiki berilgan muddat ichida bir marta
pul oladi va uni shu davr mobaynida asta - sekinlik bilan sarflaydi. Bu modellarda
pullarning daromadi nolga teng, va odamlar pulni faqat transaksiya ishlarini
bajarish uchun saqlashadi.
Yanada izchillik bilan ko‗rib chiqish uchun faraz qilaylik qandaydir bir Grant
Smit oy boshida 1000 dolar oladi va oy davomida keyingi bitimlar uchun asta
sekinlik bilan sarflaydi. Agar Grant barcha daromadini pul shaklida saqlayotgan
bo‗lsa unda uning pul qoldig‗i grafigi arra sifat ko‗rinishga ega, 22.2a rasmda
tasvirlangan kabi. Oy boshida u 1000 dollarga ega oy oxirida hech nimaga ega
emas chunki barcha pullarni transaksiya davomida sarflab yuborgan. Oy
davomida u o‗rtachada 500 dollarga ega bo‗lgan.
Keying oy boshlanishida esa Grant yana 1000 dollar oldi qaysilarni u naqd
pul sifatida ushlab turdi va bu jarayon har oy takrorlanadi. Yil davomidagi
o‗rtacha pul qoldig‗i 500 dollar. Chunki uning nominal yillik daromadi 12000
dollarni tashkil etadi va pul qoldig‗i -500 dollar unda pul aylanish tezligi (
v=PY/M) 12000 dolllar/500dollar=24
Farza qilaylik bank ishini va pul nazariyasini o‗rgangan holatda Grant
tushundiki daromadning hammasini emas balki ma‘lum qismini saqlasa afzallaroq
40
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European
edition, 2013. Page 452
41
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European
edition, 2013. Page 452
I
bo‗ladi. Yanvar oyida u daromadining yarim qismini naqd pul sifatida saqlashga
qaror qildi va ikkinchisini daromad keltiradigan qimmatli qog‗ozlar masalan
obligatsiyalarga sarflashni qaror qildi.
Endilikda har oy boshida Grant 500 dollarga ega naqd ko‗rinishda va qolgan
500 dollarga g‗aznachilik obligatsiyalarini sotib oladi. 22.26 chizmada
ko‗rsatilganidek oy boshida uning qo‗lida 500$ naqd pul bor va oy o‗rtasiga kelib
bu jamlagan summa nolga aylanadi. Obligatsiyalarni bitim tuzayotganda bevosita
ishlatib bo‗lmaydi, Shuning uchun Grant ularni sotishi kerak va olgan naqd pulni
oy oxirigacha bo‗lgan bitim tuzishda ishlatishi kerak. Shuning uchun Grantning
qo‗lidagi naqd pul oyning o‗rtasida 500$gacha o‗sadi, va oy oxirida yana nolni
tashkil etardi. Kelgusi oyda Grant o‗xshash yo‗lda ish olib boradi. Oxir oqibatda
o‗rtacha naqd pul qo‗lidagi 500 va nol dollarlar orasida bo‗ladi, 250 dollar ikki
barobar kamroq birinchi holatga qaraganda. Shu bilan birga pul aylanish tezligi
ikki barobar o‗sadi 12000/250=48
Yangi strayegiyani qo‗llab Grant nima yutdi? Yangi strayegiyani qo‗llab, u
obligatsiyalar bo‗yicha 500$ da yarim oy uchun foiz oldi. U oylik foiz stavkasi
bo‗yicha oy uchun 1 %li qo‗shimcha 2.5 dollar oldi.(1/2x500$.x0.01)
Yomon emas to‗g‗rimi? Agar u oy boshida 333.33$ dollar naqd pul
qoldirganda, u obligatsiyaga 666.7 $ qo‗yishi mumkin edi. 10 kundan so‗ng u
obligatsiyalarni 333.33 $ ga sotar edi va 333.33 $ obligatsiya ko‗rinishida yana 10
kunga qolar edi. 20 kundan so‗ng oy boshidan u joriy bitmda olgan naqd pul
evaziga qolan obligatsiyalarni sotar edi. Bu holatda Grant oyiga qo‗shimcha
3.33$ olardi.(1/3x666.7$.x0.01+1/3x333.33$.x0.01). Bu obligatsiyaga yarim
daromadni qo‗shishdan ko‗ra yaxshiroq. O‗rtacha naqd pul qoldig‗i
333.33$/2=166.67$ni tashkil etardi. Malumki qanchalik naqd pul qoldig‗i kamroq
bo‗lsa obligatsiyalar bo‗yicha to‗lov shunchalik kattaroq bo‗ladi.
Obligatsiyalarni sotib olib Grant 2 turdagi transaksion jarayonni olib
boryapti.
Birinchidan
brokerlarga
komission
mukofotlarni
to‗layapti
obligatsiyalarni sotish va sotib olishadi. Grant qanchalik kam miqdorda naqd pul
qoldirsa va tez obligatsiya sotsa shunchalik ko‗proq u komission pul to‗laydi.
Ikkinchidan, pul olish uchun unga ko‗proq vaqt sarflashga to‗g‗ri keladi va vaqt -
bu pul, banklarga sayohat uyushtirish uchun transaksion ushlanishlar ortadi .
Grant tanlov oldida quyidagilar turibdi. Kamroq naqd pul qoldirib u ko‗p
foizlarga ega bo‗lishi mumkin obligatsiyalar bo‗yicha ammo bunda uni ko‗proq
muddatli tranaskion ushlanishlar kutadi. Yuqori foizli stavkada obligatsiyadan
keladigan daromadlar transaksion ushlanishlardan oshadi va Grant kamroq naqd
pul ushlab ko‗proq obligatsiyalar ushlaydi. Aksincha agar foiz stavkasi past
bo‗lsa, transaksion ushlanishlar foizli to‗lovlardan yuqoriroq bo‗lishi mumkin, va
Grantga ko‗proq naqd pullarni ushlash obligatsiyalarni kamroq ushlashdan afzal
bo‗ladi.
Baumol-Tobin modelidan quyidagi xulosaga kelish mumkin: foiz stavkaning
ortishi bilan transaksion motiv bo‗yicha qoldiq kamayadi va ayalanish tezligi
oritib boradi. Boshqa so‗zlarda izohlaganda pulga talabning transaksion tarkibi
foiz stabkaga teskari bog‗liqlikda.
Baumol-Tobin modelining asosiy g‗oyasi pullarni saqlash foiz darajasiga
ko‗ra alternativ ushlanishlarga olib keladi qaysiki boshqa aktivlardan olish
mumkin. Shu bilan birga naqd pullarni saqlash transaksion ushlanishlarni oldini
oladi. Foiz stavkasining kattalashishi bilan alternativ pullarni saqlashining
ushlanishi ortadi, va odamlar naqd pullar qoldig‗ini bitimlarni olib borish uchun
kamaytiradi. Oddiy modellardan fooydalangan holda Baumol va Tobin muhim
qonuniyatni aniqlaydi: pulga bo‗lgan transaksion talab spekulyativ kabi foiz
stavkaga
bog‗liq.
Analitik
yondashish
Baumol-Tobinning
iqtisodiy
modellashtirishning afzalligini ko‗rsatyapti.
42
Do'stlaringiz bilan baham: |
