― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

                                                 YaIM 

MK = monetazitsiya koefitsienti 

M2 = pul agregati 

  

Taraqqiy  etgan  mamlakatlarda  naqd  pulsiz  hisob-kitoblar  tizimining 

rivojlanganligi naqd pullarga bo‘lgan talabning kamayishiga olib keldi. Bu esa pul 

aylanmasi tarkibida naqdsiz yuqori va barqaror darajada saqlash imkonini beradi. 

 

TBS-KST-MKTS 

                                   PM= 

 

                                                        PAT 

PM = pul massasi 

MKTS = muddati kelgan to‘lovlar summasi 

TBS = tovarlar bahosi summasi 

KST = kreditga sotilgan tavorlar summasi 

PAT = Pul aylanmasi tarkibi 

Hozirgi  davrda  AQSh,  Germaniya,  Fransiya,  Kanada  va  Braziliyada 

muomaladagi  naqd  pul  tendensiyasi  kuzatilmoqda.  Lekin  bu  davlatlarda  naqd 

pullarning muomladagi pul massasining salmog‘i yuqori emas. 

Rivojlanayotgan mamlakatlarda bu ko‘rsatkichning salmog‘i ancha yuqoridir. 

Masalan Rassiyada bu ko‘rsatkich 29% ni tashkil etadi.  

Naqd  pul  aylanmasining  salbiy  jihatlari  sifatida  quyidagilarni  ko‘rsatish 

mumkin: 

-  Naqd pullarni emissiya qilish tashish va saqlash katta xarajatni talab etadi. 

Markaziy banklar emissiya xarajatini kamaytrish uchun kupyuralarning nominalini 

yiriklashtirishga majbur bo‘ladilar. 

-  Naqd pullarni olib yurish xavflidir. 

-  Naqd  pullar    bilan  hisob  kitob  qilish  soliq  to‘lashdan  qochish  imkonini 

beradi. 

-  Naqd pul aylanamsi terrorizmni moliyalashtrish bilan bog‘liq 

-  Naqd pullar va inflyatsiya o‘rtasida bevosita aloqadorlik mavjud.   

Naqd  pullarning  darajasiga  baho  berish  uchun  xalqaro  amaliyotda 

iqtisodiyotda naqd pullarning etarliligi degan ko‘rsatkich qo‘llaniladi.  

M0/YaIM*100% 

---

Taraqqiy  etgan  mamlakatlarda  bu  ko‘rsatkichning  darajasi  past.  Buning  bir 

qancha sabablari bor. Ulardan asosiylari ikkita: 

1.  Naqd  pulsiz  hisob  kitoblar  tizimi  yuqori  darajada  rivojlangan.  Naqd  pul 

muomalasi  bilan  asosan  aholi  shug‘ullanadi.  Plastik  kartochkalarga  asoslangan 

to‘lov  amaliyotining  rivojlanganligi  naqd  pullarga  bo‘lgan  talabni  qisqartirish 

imkonini bergan.  

2.  Xufyona iqtisodiyotni kichik salmoqqa ega ekanligi. 

Taraqqiy  etgan  mamlakatlarda  naqd  pul  aylanmasini  qisqartirishda  eng 

samarali  usul  sifatida  p;astik  kartochkalar  va  pullik  cheklarni  rivojlantirish  usuli 

qo‘llanilgan.