― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

14.4  Mikrokredit tashkilotlari 

 

MT  tomonidan  insoniyatni  global  muammolarini  hal  etish  bo‗yicha  

tadbirlarni amalga oshirish va muvofiqlashtirish uchun qabo‗l qilingan ming yillik 

deklaratsiyasida  kambag‗allik masshtabini kamaytirish maqsadi qo‗yilgan. Ushbu 

maqsadga 

erishishning 

hayotbaxsh 

strategiyalaridan 

biri 

bo‗lib 

mikromoliyalashtirish  bo‗lib,  bu  o‗zining  samaradorligini  ko‗pgina  davlatlarda 

ko‗rsatdi. 

Hozirgi  vaqtda  mikromoliyalashtirish  tashkilotlari  dunyo  bo‗yicha  500 

mln.dan  ortiq  mijozlarga  xizmat  qiladi,  ularning  jami  zayom  portfeli  2,0  

mlrd.dollardan  oshiqdir.  Statistik  ma‘lumotlarga  ko‗ra,  dunyo  bo‗yicha 

mikromoliyalashtirish  tashkilotlari  67,6  mln.  oilaga  foyda  keltirmoqda,  ularning 

katta  qismi  –  37,7  mln.  mikromoliyalashtirish  programmasiga  ishtirok  etishni 

boshlaganlarida juda kambag‗al oilalardan bo‗lganlar. 

Mikromoliyalashtirishni  tor  va  keng  ma‘noda  qarash  mumkin.  Tor  ma‘noda 

mikromoliyalashtirish deganda unchalik katta bo‗lmagan kreditlar berish va lizing 

xizmatini  ko‗rsatishga  tushuniladi.  Keng  ma‘noda  esa,  mikromoliyalashtirish 

deganda 

mikrokredit 

va 

mikrolizingdan 

tashqari 

mikrojamg‗armalar, 

mikrosug‗urtalar,  pul  o‗tkazmalari  va  konsalting  xizmatlari  kabi  keng  tarmoqli 

moliyaviy xizmatlarni o‗z ichiga oladi. 

Mikromoliyalashtirish   tashkilotlari kichik tadbirkorlarni qo‗llab quvvatlash, 

aholining  iqtisodiy  aktivligini  oshirish  hisobidan  yashash  darajasini  rivojlantirish 

va oilalar daromadini oshirishga yo‗naltirilgandir. 

                                                 

147

Fredric S. Mishkin. The Economics of Money, Banking and Financial Markrts. Saving and Loan Associations  

page 344.  

B 

---

42 

 

Mikrokredit,  mikroqarz,  mikrolizing  berish  sohasida  xizmatlar  ko‗rsatish 

bo‗yicha  faoliyatni  amalga  oshiruvchi  mikromoliyaviy  xizmatlar  ko‗rsatuvchi 

yuridik shaxs mikrokredit tashkilotidir. 

Mikrokredit  tashkiloti  ishlab  chiqarish,  sug‗urta,  savdo-vositachilik  va 

Qonunda nazarda tutilmagan boshqa faoliyat bilan bevosita shug‗ullanishga haqli 

emas.    ―Mikrokredit  tashkilotlari  to‗g‗risida‖gi  O‗zbekiston  Respublikasi 

Qonuniga muvofiq mikrokredit tashkilotlarining boshqa mikromoliyaviy xizmatlar 

ko‗rsatuvchi  tashkilotlardan  farqi,  ular  qarz  majburiyatlarini    chiqarishga  hamda 

jismoniy  shaxslardan  omonatlar  (depozitlar)  qabo‗l  qilishga  ham  haqli  emas  deb 

ko‗rsatilgan.  

Mikrokredit  tashkilotlari  yuridik  va  (yoki)  jismoniy  shaxslar  tomonidan 

qonun  hujjatlariga  muvofiq  har  qanday  tashkiliy-huquqiy  shaklda  tashkil  etilishi 

mumkin. 

Mikrokredit  tashkilotlari  davlat  organlari,  siyosiy  partiyalar,  kasaba 

uyushmalari va diniy tashkilotlar tomonidan tashkil etilishi mumkin emas. 

Mikrokredit tashkiloti ta‘sis hujjatlari asosida faoliyat ko‗rsatadi. Mikrokredit 

tashkilotining ustav  fondi  pul  mablag‗laridan,  shuningdek  mazkur  tashkilot  ustav 

fondi  miqdorining  yigirma  foizidan  oshmaydigan  boshqa  mol-mulkdan 

shakllantiriladi. 

Mikrokredit  tashkilotining  ustav  fondini  shakllantirishda  kreditga,  garovga 

olingan  mablag‗lardan  va  boshqa  jalb  qilingan  mablag‗lardan  foydalanishga  yo‗l 

qo‗yilmaydi. 

Mikrokredit tashkiloti ustav fondining eng kam miqdori litsenziya olish uchun 

murojaat  qilingan  kunga  qadar  faqat  pul  mablag‗laridan  shakllantirilgan  bo‗lishi 

kerak. 

Mikrokredit  tashkilotining  firma  nomida  "mikrokredit  tashkiloti"  so‗z 

birikmasi  ifodalanishi  va  mazkur  nom  boshqa  mikrokredit  tashkilotlarining  firma 

nomiga o‗xshash bo‗lmasligi kerak. Ushbu Qonun talablariga javob bermaydigan 

yuridik shaxs o‗z nomida "mikrokredit tashkiloti" so‗z birikmasidan foydalanishga 

haqli emas. 

Mikrokredit tashkiloti o‗zining firma nomi davlat tilida to‗liq yozilgan hamda 

joylashgan  yeri  ko‗rsatilgan  muhriga  ega  bo‗lishi  kerak.  Muhrda  ayni  vaqtning 

o‗zida firma nomi boshqa tilda ham ko‗rsatilishi mumkin. 

Mikrokredit  tashkiloti  o‗z  nomi  yozilgan  shtamplarga,  blankalarga  va  o‗z 

emblemasiga ega bo‗lishga haqlidir. 

Mikrokredit  tashkilotlari  qonun  hujjatlariga  muvofiq  davlat  ro‗yxatidan 

o‗tkazilishi kerak. 

Qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan  hollarda  mikrokredit  tashkiloti 

mikromoliyaviy xizmatlar ko‗rsatish faoliyatini litsenziya olganidan keyin amalga 

oshiradi. 

Mikrokredit tashkilotiga litsenziya berish to‗g‗risidagi yoki litsenziya berishni 

asoslantirilgan  holda  rad  etish  to‗g‗risidagi  qaror  litsenziya  berish  haqidagi  ariza 

bilan  murojaat  qilingan  va  litsenziya  olish  uchun  zarur  bo‗lgan  hujjatlar  taqdim 

etilgan kundan e‘tiboran o‗ttiz kalendar kun ichida qabo‗l qilinadi. 

Bugungi  kunda  mikrokredit  tashkilotlari  mikrokredit  yoki  mikroqarz  berish, 

qarz majburiyatini sotish yoki sotib olish (faktoring), mikrokredit tashkiloti lizing 

---

43 

 

beruvchi  sifatida  ishtirok  etadigan  mikrolizing  (moliya  ijarasi)  va  qonun 

xujjatlariga  muvofiq  boshqa  turdagi  mikromoliyaviy  xizmatlar  ko‗rsatish,  shu 

jumladan iste‘mol kredit berish bilan shug‗ullanmoqdalar. Mikrokredit tashkilotlari 

kredit siyosatiga muvofiq o‗rtacha yillik  60 % gacha mikrokreditlar bermoqdalar. 

Garov,  ta‘minot  sifatida  ular  tilla  taqinchoqlar,  avtomobil  vositalari  va  boshqa 

buyumlar  qabo‗l  qilishadi.Mikrokredit  tashkilotlari  o‗z  faoliyatini  belgilangan 

qonuniy hujjatlar asosida olib boradilar. Qonuniy baza to‗g‗ri va mustahkam bo‗lsa 

ularning faoliyati barqaror bo‗ladi. 

Bugungi  kunga  kelib  mikrokredit  tashkilotlari  asosan  jismoniy  shaxslarga 

xizmat  ko‗rsatishlari  bilan,  berilayotgan  mikrokreditlarning  uzog‗i  bilan  3  ish 

kunida  ajratilishi  va  ular  asosan  naqd  pul  shaklida  berilishlari  bilan  tijorat 

banklarining  ko‗rsatilayotgan  xizmatlaridan  bir  muncha  ustunlikga  ega  bo‗lib 

kelinmoqda. 

Iqtisodiyotni  rivojlantirishda  kredit  muassasalari  tomonidan  iqtisodiyot 

sohalarini, xususan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni noan‘anaviy kreditlash 

usullarini  qo‗llangan  holda    rivojlantirish  aholi  bandligi  va  daromad  darajasini 

ortishiga yordam beradi 

Mikrokredit,  mikroqarz,  mikrolizing  berish  sohasida  xizmatlar  ko‗rsatish 

bo‗yicha  faoliyatni  amalga  oshiruvchi  mikromoliyaviy  xizmatlar  ko‗rsatuvchi 

yuridik shaxs mikrokredit tashkilotidir. 

Mikrokredit 

tashkiloti 

O‗zbekiston 

Respublikasi 

hududida 

bank 

hisobvaraqlarini belgilangan tartibda ochishga haqli. 

Mikrokredit tashkiloti ishlab chiqarish, sug‗urta, savdo-vositachilik va ushbu 

Qonunda nazarda tutilmagan boshqa faoliyat bilan bevosita shug‗ullanishga haqli 

emas. 

Mikrokredit  tashkilotlari  yuridik  va  (yoki)  jismoniy  shaxslar  tomonidan 

qonun  hujjatlariga  muvofiq  har  qanday  tashkiliy-huquqiy  shaklda  tashkil  etilishi 

mumkin. 

Mikrokredit  tashkilotlari  davlat  organlari,  siyosiy  partiyalar,  kasaba 

uyushmalari va diniy tashkilotlar tomonidan tashkil etilishi mumkin emas. 

Mikrokredit tashkiloti ta‘sis hujjatlari asosida faoliyat ko‗rsatadi. 

Mikrokredit  tashkilotining  ta‘sis  hujjatlarida  muayyan  tashkiliy-huquqiy 

shakldagi  yuridik  shaxslar  uchun  qonun  hujjatlarida  belgilangan  ma‘lumotlarga 

qo‗shimcha ravishda quyidagi ma‘lumotlar bo‗lishi kerak: 

 mikrokreditlar, mikroqarzlar, mikrolizing berish va boshqa mikromoliyaviy 

xizmatlar ko‗rsatish bo‗yicha faoliyat to‗g‗risidagi; 

 boshqaruv organlarining tuzilishi va vakolatlari to‗g‗risidagi; 

 mikrokreditlar, mikroqarzlar, mikrolizing berish va boshqa mikromoliyaviy 

xizmatlar ko‗rsatish uchun mablag‗larni shakllantirish manbalari to‗g‗risidagi; 

 mikrokredit tashkilotida audit o‗tkazish tartibi to‗g‗risidagi. 

Mikrokredit  tashkilotining  ustav  fondi  pul  mablag‗laridan,  shuningdek 

mazkur  tashkilot  ustav  fondi  miqdorining  yigirma  foizidan  oshmaydigan  boshqa 

mol-mulkdan shakllantiriladi. 

Mikrokredit  tashkilotining  ustav  fondini  shakllantirishda  kreditga,  garovga 

olingan  mablag‗lardan  va  boshqa  jalb  qilingan  mablag‗lardan  foydalanishga  yo‗l 

qo‗yilmaydi.  Mikrokredit  tashkiloti  ustav  fondining  eng  kam  miqdori  litsenziya 

---

44 

 

olish  uchun  murojaat  qilingan  kunga  qadar  faqat  pul  mablag‗laridan 

shakllantirilgan  bo‗lishi  kerak.  Mikrokredit  tashkilotining  firma  nomida 

"mikrokredit  tashkiloti"  so‗z  birikmasi  ifodalanishi  va  mazkur  nom  boshqa 

mikrokredit  tashkilotlarining  firma  nomiga  o‗xshash  bo‗lmasligi  kerak.  Ushbu 

Qonun  talablariga  javob  bermaydigan  yuridik  shaxs  o‗z  nomida  "mikrokredit 

tashkiloti" so‗z birikmasidan foydalanishga haqli emas. 

Mikrokredit tashkiloti o‗zining firma nomi davlat tilida to‗liq yozilgan hamda 

joylashgan  yeri  ko‗rsatilgan  muhriga  ega  bo‗lishi  kerak.  Muhrda  ayni  vaqtning 

o‗zida  firma  nomi  boshqa  tilda  ham  ko‗rsatilishi  mumkin.  Mikrokredit  tashkiloti 

o‗z  nomi  yozilgan  shtamplarga,  blankalarga  va  o‗z  emblemasiga  ega  bo‗lishga 

haqlidir. 

Mikrokredit  tashkilotlari  qonun  hujjatlariga  muvofiq  davlat  ro‗yxatidan 

o‗tkazilishi  kerak.  Qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan  hollarda  mikrokredit 

tashkiloti  mikromoliyaviy  xizmatlar  ko‗rsatish  faoliyatini  litsenziya  olganidan 

keyin amalga oshiradi. Mikrokredit tashkilotiga litsenziya berish to‗g‗risidagi yoki 

litsenziya  berishni  asoslantirilgan  holda  rad  etish  to‗g‗risidagi  qaror  litsenziya 

berish  haqidagi  ariza  bilan  murojaat  qilingan  va  litsenziya  olish  uchun  zarur 

bo‗lgan hujjatlar taqdim etilgan kundan e‘tiboran o‗ttiz kalendar kun ichida qabo‗l 

qilinadi. 

Mikrokredit  tashkiloti  litsenziya  olish  uchun  O‗zbekiston  Respublikasi 

Markaziy bankiga yoki uning hududiy boshqarmalariga quyidagi hujjatlarni taqdim 

etishi kerak: 

 litsenziya berish haqidagi ariza; 

 mikrokredit tashkilotining ta‘sis hujjatlari; 

 mikrokredit  tashkiloti  davlat  ro‗yxatidan  o‗tkazilganligi  to‗g‗risidagi 

guvohnomaning notarial tartibda tasdiqlangan nusxasi; 

 mikrokredit  tashkiloti  boshqaruv  organlarining  tarkibi  to‗g‗risidagi 

ma‘lumotlar; 

 mikrokredit  tashkilotining  ustav  fondi  shakllanganligini  tasdiqlovchi  bank 

hujjati. 

Taqdim etilgan hujjatlar qonun hujjatlarida belgilangan talablarga nomuvofiq 

bo‗lgan  va  taqdim  etilgan  hujjatlarda  ishonchsiz  yoki  buzib  ko‗rsatilgan 

ma‘lumotlar  mavjud  bo‗lgan  hollarda,  O‗zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki 

mikrokredit tashkilotiga litsenziya berishni rad etishi mumkin. 

Litsenziya berishni rad etish to‗g‗risidagi qaror buyurtma beruvchiga rad etish 

sabablari  hamda  buyurtma  beruvchi  mazkur  sabablarni  bartaraf  etib,  hujjatlarni 

qaytadan ko‗rib chiqish uchun taqdim etishi mumkin bo‗lgan muddat ko‗rsatilgan 

holda yozma shaklda yuboriladi. 

Litsenziya  berishni  rad  etish  to‗g‗risidagi  qaror  ustidan  qonun  hujjatlarida 

belgilangan tartibda sudga shikoyat qilinishi mumkin. 

Litsenziyaning  amal  qilishini  to‗xtatib  turish  to‗g‗risidagi  qaror  quyidagi 

hollarda qabo‗l qilinadi: 

 mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  ushbu  Qonun  hamda  boshqa  qonun 

hujjatlari talablari, shu jumladan litsenziya talablari va shartlari buzilganda; 

 mikrokredit tashkilotining faoliyatida aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf 

etish majburiyatini yuklovchi qarorlar mazkur tashkilot tomonidan bajarilmaganda. 

---

45 

 

Litsenziyaning  amal  qilishini  tugatish  to‗g‗risidagi  qaror  quyidagi  hollarda 

qabo‗l qilinadi: 

 mikrokredit tashkiloti to‗lovga qobiliyatsiz bo‗lganda; 

 hisobot ma‘lumotlari muntazam ravishda buzib ko‗rsatilganda; 

 mikrokreditlar berish bo‗yicha faoliyatni amalga oshirish litsenziya berilgan 

paytdan e‘tiboran olti oydan ortiq muddatga kechikkanda. 

Litsenziyaning  amal  qilishini  tugatish  to‗g‗risidagi  qaror  qonunda  nazarda 

tutilgan boshqa hollarda ham qabo‗l qilinishi mumkin. 

Litsenziyaning  soxta  hujjatlardan  foydalanilgan  holda  olinganligi  fakti 

aniqlangan taqdirda, u bekor qilinadi. 

Mikrokredit  tashkiloti  quyidagi  turlardagi  mikromoliyaviy  xizmatlar 

ko‗rsatishi mumkin: 

  mikrokreditlar yoki mikroqarzlar berish; 

  qarz majburiyatlarini sotib olish va sotish (faktoring); 

  mikrokredit tashkiloti lizing beruvchi sifatida ishtirok etadigan mikrolizing 

(moliya ijarasi); 

  qonun  hujjatlariga  muvofiq  boshqa  turdagi  mikromoliyaviy  xizmatlar 

ko‗rsatish, shu jumladan iste‘mol kreditlari berish. 

Mikrokredit  tashkiloti  mikrokreditlar,  mikroqarzlar,  mikrolizing  berish  va 

boshqa  mikromoliyaviy  xizmatlar  ko‗rsatish  bilan  bog‗liq  maslahat  va  axborot 

xizmatlari ko‗rsatishi mumkin. 

Mikrokredit  tashkiloti  qarz  majburiyatlarini  chiqarishga  hamda  yuridik  va 

jismoniy shaxslardan omonatlar (depozitlar) qabo‗l qilishga haqli emas. 

Mikrokredit  tashkiloti  quyidagilar  hisobidan  mikromoliyaviy  xizmatlar 

ko‗rsatadi: 

 o‗z mablag‗lari, shu jumladan olgan daromadlari; 

 investorlar,  shu  jumladan  chet  ellik  investorlar  tomonidan  investitsiya 

shartnomalari asosida berilgan mablag‗lar; 

 banklarning kreditlari va davlat maqsadli jamg‗armalarining mablag‗lari; 

 xalqaro moliya institutlari, nodavlat notijorat tashkilotlarining, shu jumladan 

chet el nodavlat notijorat tashkilotlarining grantlari va qarz mablag‗lari; 

 qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar. 

O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki moliyaviy tizimning barqarorligini 

saqlash,  qarz  oluvchilar  va  kreditorlarning  manfaatlari  himoya  qilinishini 

ta‘minlash  maqsadida  "O‗zbekiston  Respublikasining  Markaziy  banki 

to‗g‗risida"gi  O‗zbekiston  Respublikasi  Qonuniga  muvofiq  mikrokredit 

tashkilotlari faoliyatini tartibga solishni amalga oshiradi. 

O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki qonun hujjatlarida nazarda tutilgan 

tartibda: 

  mikrokredit  tashkilotlari  ustav  fondining  eng  kam  miqdorini  hamda 

moliyaviy va kassa operatsiyalari o‗tkazishning, buxgalteriya hisobi va hisobotini 

yuritishning mazkur tashkilotlar uchun majburiy bo‗lgan qoidalarini belgilaydi; 

  mikrokredit  tashkilotlarining  faoliyatini  tekshiradi  va  ularning  faoliyatida 

aniqlangan  qoidabuzarliklarni  bartaraf  etishga  oid  bajarilishi  majburiy  bo‗lgan 

ko‗rsatmalar beradi; 

---

46 

 

  mikrokredit  tashkiloti  ijro  etuvchi  organi  rahbarining  malakasiga  doir 

talablarni belgilaydi; 

  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  ayrim  moliyaviy  operatsiyalar 

o‗tkazishni uch oygacha bo‗lgan muddatga cheklaydi; 

  mikrokredit  tashkiloti  litsenziyasining  amal  qilishini  to‗xtatib  turadi, 

tugatadi yoki litsenziyani bekor qiladi. 

Mikrokredit  tashkiloti  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda  filiallar  tashkil 

etishga haqli. 

Mikrokredit  tashkilotining  filiali  o‗z  faoliyatini  mikrokredit  tashkiloti  uchun 

berilgan litsenziya asosida amalga oshiradi. 

Mikrokredit  tashkilotini  qayta  tashkil  etish  va  tugatish  qonun  hujjatlariga 

muvofiq amalga oshiriladi. 

Mikrokredit  tashkilotlarining  buxgalteriya  hisobi  barcha  mikrokredit 

tashkilotlari uchun yagona bo‗lgan Mikrokredit tashkilotlarida buxgalteriya hisobi 

hisobvaraqlari rejasiga muvofiq amalga oshiriladi.  

Ko‗zda  tutilmagan  holatlar  hisobvaraqlarida  hisob  ikki  yoqlama  yozuv 

usulida  yuritiladi.  Bunda  har  bir  asosiy  hisobvaraq  yoki  asosiy  hisobvaraqlar 

guruhi uchun kontr-hisobvaraqlar mavjud bo‗lib, ulardan faqat buxgalteriya hisobi 

maqsadlari  uchungina  foydalaniladi.  Balans  hisoboti  yoki  shu  kabi  boshqa 

moliyaviy  hisobotlarda  asosiy  hisobvaraqlar  aks  ettirilib,  kontr-hisobvaraqlardagi 

ma‘lumotlari ko‗rsatilmaydi. 

Buxgalteriya  apparati  mikrokredit  tashkilotlarining  hisobvaraqlari  bo‗yicha 

operatsiyalar  hisobini,  hisob  hujjatlarini  rasmiylashtirish  va  nazoratini  amalga 

oshiradigan  xodimlarni  o‗z  ichiga  oladi.  Ushbu  tuzilma  mikrokredit 

tashkilotlarining bosh buxgalteri tomonidan boshqariladi.  

Har  bir  mikrokredit  tashkilotida  xodimlarning  lavozim  vazifalari  ishlab 

chiqilgan va tasdiqlangan bo‗lishi zarur. Mazkur lavozim vazifalarining nusxalari 

tegishli  xodimlarga  tanishtiriladi  va  bosh  buxgalter  tomonidan  imzo  qo‗ydirib 

beriladi.  

Buxgalteriya  xodimiga,  uning  lavozim  majburiyatlariga  muvofiq  ma‘lum 

vazifalarni bajarish yuklatiladi. 

Chiqim  kassa  operatsiyalari  ustidan  nazorat  maxsus  ajratilgan  buxgalter-

nazoratchi tomonidan, agar mikrokredit tashkilotida bu lavozim ko‗zda tutilmagan 

bo‗lsa,  bosh  buxgalter  yoki  uning  o‗rinbosari  tomonidan  mikrokredit  tashkiloti 

rahbarining  buyrug‗i  asosida  amalga  oshiriladi.  Shu  bilan  bir  vaqtda  mikrokredit 

tashkilotida  chiqim  kassa  operatsiyalari  bo‗yicha  kassa  chiqim  jurnali  yuritilishi 

lozim. 

Hisobga  olish  hujjatlarida  mikrokredit  tashkilotlari  operatsiyalari  hisobining 

yuritilishini  tashkil  etish  va  hisobotlar  tuzish  hamda  hisob  va  hisobotlarning 

saqlanishi  ustidan  rahbarlik  bosh  buxgalterga  yuklatiladi,  u  bo‗lmagan  vaqtda, 

mikrokredit  tashkiloti  rahbarining  buyrug‗i  asosida  bosh  buxgalterning 

o‗rinbosariga yuklatilishi mumkin.  

Buxgalteriya  xodimlarining  ish  kuni  davomida  mikromoliyalashga  oid  hisob 

hujjatlari  rasmiylashtirilishi  va  ushbu  hujjatlar  asosida  amalga  oshirilgan 

operatsiyalar shu kunning o‗zida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida aks ettirilishi 

lozim. 

---

47 

 

Har  bir  mikrokredit  tashkilotida  tashkilot  rahbari  tomonidan  tasdiqlanadigan 

hujjatlar aylanish jadvali belgilanadi. Jadvalda hujjatlarning barcha ko‗rib chiqish 

jabhalari bo‗yicha o‗tish tartibi belgilanadi. 

Moliyaviy 

operatsiyalar 

amalga 

oshirilganda 

ularning 

to‗g‗ri 

rasmiylashtirilganligi, shuningdek mablag‗lar va qimmatliklarning but saqlanishini 

tegishlicha nazorat qilish ta‘minlanishi lozim. 

Kassa  chiqim  operatsiyalari  chiqim  kassa  orderi  bilan  rasmiylashtiriladi  va 

nazorat  qilinadi.  Bosh  buxgalter  amalga  oshiriladigan  operatsiyalarning 

haqqoniyligini,  qonun  hujjatlariga  mosligini,  hujjatlar  to‗g‗ri  rasmiylashtirilishini 

tekshiradi.  Kassa  chiqim  orderi  ijrochi  direktor  va  bosh  buxgalter  tomonidan 

imzolanadi. 

Kassa  chiqim  hujjatlarini  to‗lov  uchun  kassaga  yo‗naltirilish  tartibi 

mikrokredit tashkiloti ijrochi direktori va bosh buxgalteri tomonidan o‗rnatiladi. 

Kassa  kirim  operatsiyalarini  rasmiylashtirish  va  mikrokredit  tashkiloti  kassa 

hisobvarag‗iga mablag‗larni kiritish faqat kassaga haqiqatda pul kelib tushganidan 

so‗ng amalga oshirilishi lozim.  

Bunda  kassa  kirim  orderi  3  nusxada  rasmiylashtirilib,  naqd  pul 

topshirilgandan  so‗ng,  uchinchi  nusxa  naqd  pul  qo‗yuvchiga  kvitansiya  sifatida 

mikrokredit  tashkiloti  muhri  va  kassir  imzosi  bilan  qaytariladi,  ikkinchi  nusxa 

buxgalteriyaga tegishli  buxgalteriya  o‗tkazmasini  amalga oshirish uchun  beriladi, 

birinchi nusxa kassa kunlik hujjatlariga tikiladi. 

Mikrokredit tashkilotining bosh buxgalteri muhrlar, shtamplar va blanklardan 

foydalanish,  ularning  yo‗qolishi  yoki  suiiste‘molchilik  maqsadlarida  foydalanish 

sharoitiga imkon bermaslik uchun tegishli  ravishda saqlanishini ta‘minlashi shart. 

Mikrokredit  tashkiloti  rahbarining  buyrug‗i  asosida  bosh  buxgalter  muhrlarni 

ro‗yxatga olish kitobini yuritadi. Mazkur kitobda muhrlar va burchak muhrlarining 

hisobi ularni saqlayotgan buxgalter hamda kassirlar familiyasi va lavozimi  hamda 

biriktirilgan  burchak  muhrlarning  izi  ko‗rsatilgan  holda  imzo  orqali 

rasmiylashtiriladi.  

Mikrokredit  tashkilotlarida  buxgalteriya  hisobini  yuritish  uchun  Bosh  va 

Yordamchi kitoblardan (sintetik va analitik hisob) foydalaniladi.  

Bosh  kitob  bu  hisobvaraqlar  rejasi  nomenklaturasiga  mos  hisobvaraqlar 

guruhi  bo‗lib,  moliya  hisobotlarni  (balans  hisoboti,  daromad  va  xarajatlar 

to‗g‗risida hisoboti va boshqalar) tayyorlashda ishlatiladigan yig‗ma ma‘lumotlarni 

aks ettiradi.  

Mikrokredit  tashkilotlarida  bosh  kitob  kunlik  balans  shaklida  yuritiladi. 

Bundan  tashqari  bosh  kitob  balans  hisobvaraqlari  bo‗yicha  mablag‗lar  aylanmasi 

va  qoldiqlari  ma‘lumotidan  tashkil  topishi  mumkin.  Bosh  kitob  ma‘lumotlari 

quyidagi yordamchi kitoblar ma‘lumotlari asosida shakllantiriladi: 

- pul mablag‗larini hisobga olish kitobi; 

-  berilgan  mikrokredit,  mikrolizing,  mikroqarz  va  boshqa  mikromoliyalash 

operatsiyalarni hisobga olish kitobi; 

- hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblarni hisobga olish kitobi; 

- kam baholi va tez eskiruvchi buyumlarni hisobga olish kitobi; 

- mehnatga haq to‗lashni hisobga olish kitobi; 

- hisobot davri xarajatlarini hisobga olish kitobi; 

---

48 

 

- asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni hisobga olish kitobi; 

- kirim va chiqim kassa kitoblari. 

Barcha  kunlik  operatsiyalar  Yordamchi  kitobda  xronologik  tartibda  aks 

ettiriladi.  Yordamchi  kitob  uchun  manba  bo‗lib  quyidagi  birlamchi  buxgalteriya 

hujjatlari hisoblanadi: 

- kirim kassa orderi; 

- chiqim kassa orderi; 

- memorial orderi;  

- to‗lov topshiriqnomasi;  

- kirim va chiqim bo‗yicha kassa kitoblari;  

- boshqa birlamchi hujjatlar. 

Yordamchi  kitobni  yuritishni  soddalashtirish  va  qo‗shimcha  nazorat  uchun 

kassa  operatsiyalari  hisobi  kirim  va  chiqim  bo‗yicha  kassa  kitoblarida  yuritiladi. 

Kun oxirida kirim va chiqim kassa kitoblaridagi qoldiqlar kassa bilan solishtiriladi. 

Mazkur  daftarlardagi  ma‘lumotlar  har  bir  hisobvaraq  bo‗yicha  alohida  yig‗ilib, 

yordamchi  kitobiga  o‗tkaziladi.  Kassa  hujjatlari  alohida  tikib  boriladi  va  ular 

kassada saqlanadi. 

Mikrokredit  tashkiloti  kassa  kitoblarining  barcha  varaqlari  raqamlangan,  ip 

o‗tkazib  tikilgan  va  mikrokredit  tashkiloti  ijro  etuvchi  organ  rahbari  va  bosh 

buxgalterining imzosi, shuningdek mikrokredit tashkiloti muhri bilan tasdiqlanadi. 

Hisobga  olish  davri  moliyaviy  operatsiyalar  tahlilidan  boshlanib,  moliyaviy 

hisobotlarni  tuzish  va  hisobvaraqlarni  yopishgacha  bo‗lgan  hisob  jarayonining 

ketma-ket bosqichini o‗z ichiga oladi. 

Hisobga olish davri quyidagi bosqichlardan iborat: 

a)  birlamchi  hujjatlarni  rasmiylashtirish  (kirim  kassa  orderi,  chiqim  kassa 

orderi, memorial orderi va boshqa hujjatlar); 

b) yordamchi kitoblarda operatsiyalarni ro‗yxatga olish; 

v)  oyning  oxirida  yordamchi  kitoblardagi  jami  summani  Bosh  kitobga 

o‗tkazish; 

g) oy oxirida buxgalteriya balansini tayyorlash; 

d) buxgalteriya balansi asosida moliyaviy hisobotni tayyorlash; 

e)  hisobot  yili  oxirida  mikrokredit  tashkilotining  foyda  va  zararlar 

hisobvaraqlarini yopish; 

j) yillik moliyaviy hisobotlarni tuzish. 

Bosh  va  Yordamchi  buxgalteriya  kitoblarida  hech  qanday  tuzatishlar 

qilinishiga  ruxsat  etilmaydi.  O‗chiruvchi  suyuqliklar  yordamida,  shuningdek 

summalarni o‗chirib yozish va tuzatish yo‗li bilan tuzatishlar kiritish taqiqlanadi. 

Aniqlangan  xato  yozuvlar  ushbu  xato  yozuvlar  kiritilgan  hisobvaraqlarga 

teskari  yozuvlar  kiritish  yo‗li  bilan  (storno  usulida)  tuzatish  orderlarini  tuzish 

asosida tuzatilishi lozim.  

Tuzatish orderi ikki nusxada tuziladi: 

a) birinchi nusxasi o‗tkazmani tasdiqlovchi birlamchi hujjat hisoblanadi; 

v) ikkinchi nusxasi tuzatish orderlarini ro‗yxatga olish kitobiga tikiladi. 

Tuzatish  orderi  matnida  qachon  va  qaysi  hujjatda  xatoga  yo‗l  qo‗yilgani 

ko‗rsatilishi  kerak,  agarda  qarzdorning  tashabbusi  bilan  berilgan  arizaga  asosan 

---

49 

 

bo‗lsa,  unda  arizaga  eslatma  beriladi.  Ushbu  ariza  birlamchi  hujjatlar  bilan  birga 

saqlanadi. 

Tuzatish orderi ikkinchi nusxasining teskari tomonida, shuningdek ro‗yxatga 

olish  kitobida  xatoga  yo‗l  qo‗ygan  shaxsning  F.I.SH.  va  lavozimi  ko‗rsatiladi. 

Ro‗yxatga olish kitobi bosh buxgalterda saqlanadi. 

Summasi  keyinchalik  storno  bilan  tuzatilgan  kredit  kartochkasida  yoki 

shaxsiy  hisobvaraqdagi  xato  yozuv  qarshisiga  albatta  "Stornolangan"  belgisi 

qo‗yilishi, tuzatish kiritilgan sana va tuzatish orderining raqami ko‗rsatilishi shart. 

Bu  qayd  tuzatish  orderini  imzolagan  bosh  buxgalter  yoki  uning  muovini  imzosi 

bilan tasdiqlanadi.  

Mikrokredit  tashkilotlari,  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda,  banklarda 

depozit hisobvaraqlari va boshqa bank hisobvaraqlari ochish huquqiga ega. 

Mikrokredit tashkiloti bilan mijoz o‗rtasida mikrokredit berish bo‗yicha kredit 

shartnomasi  kuchga  kirgandan  so‗ng,  keyingi  ish  kunidan  kechiktirmasdan 

mikrokredit tashkiloti ijrochi direktori mikrokreditning muddati va foiz stavkasini 

ko‗rsatgan  holda,  mijoz  uchun  shaxsiy  ssuda  hisobvarag‗i  ochish  to‗g‗risida 

buxgalteriyaga  farmoyish  beradi.  Farmoyishga  asosan  keyingi  ish  kunidan 

kechiktirmasdan  mijozga shaxsiy  ssuda  hisobvarag‗i  ochiladi. Bunda  mikrokredit 

tashkiloti tomonidan har bir qarzdorga alohida kredit kartochkasi ochiladi. 

Mikrokredit  tashkilotlari  tomonidan  yakka  tartibdagi  tadbirkorlar  va  yuridik 

shaxslarga  tadbirkorlik  faoliyatini  amalga  oshirish  uchun  ajratiladigan 

mikrokreditlar hamda jismoniy shaxslarga mikroqarzlar miqdori qonunchilik bilan 

belgilanadi.  

Mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  yakka  tartibdagi  tadbirkor  va  yuridik 

shaxslarga mikrokredit hamda jismoniy shaxslarga mikroqarzlar berilganda har bir 

qarz oluvchiga kredit kartochkasi rasmiylashtiriladi. Kredit kartochkasida berilgan 

barcha mikrokredit va mikroqarzlar bo‗yicha operatsiyalar hisobi olib boriladi.  

Mikrokredit  va  mikroqarz  berish  bo‗yicha  operatsiyalar  o‗tkazilganda  bosh 

buxgalter: 

•  har  bir  qarzdor  uchun  mikrokredit  (mikroqarz)  shartnomasi  va  ijrochi 

direktor farmoyishiga asosan alohida shaxsiy ssuda hisobvarag‗ini ochadi; 

•  mikrokredit 

va 

mikroqarzlar 

berish 

bo‗yicha 

farmoyishdagi 

operatsiyalarni va tegishli o‗tkazmalarni amalga oshirishni tasdiqlaydi; 

•  farmoyishni  ushbu  qarzdor  hisobvarag‗ini  yurituvchi  buxgalteriya 

xodimiga beradi, mikrokredit va mikroqarz shartnomasini kredit bo‗limi xodimiga 

jo‗natadi. 

Bunda  mikrokredit  va  mikroqarz  bo‗yicha  naqd  pul  mablag‗lari  berilganda 

quyidagi buxgalteriya o‗tkazmasi amalga oshiriladi: 

Debet Mikrokredit va mikroqarz bo‗yicha tegishli shaxsiy ssuda hisobvarag‗i; 

Kredit 10101 - "Kassadagi pul mablag‗lari" hisobvarag‗i. 

Mikrokredit  va  mikroqarz  mijozga  naqd  pulsiz  tarzda  berilganda  quyidagi 

buxgalteriya o‗tkazmasi amalga oshiriladi: 

Debet Mikrokredit va mikroqarz bo‗yicha tegishli shaxsiy ssuda hisobvarag‗i; 

Kredit  10503  -  "Banklarga  qo‗yilgan  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan 

depozitlar" hisobvarag‗i. 

---

50 

 

Mikrokredit  va  mikroqarz  bo‗yicha  asosiy  qarz  va  hisoblangan  foizlar  naqd 

pulda so‗ndirilganda quyidagi o‗tkazma amalga oshiriladi: 

Debet 10101 - "Kassadagi pul mablag‗lari" hisobvarag‗i; 

Kredit  Mikrokredit  yoki  mikroqarz  bo‗yicha  tegishli  shaxsiy  ssuda 

hisobvarag‗i; 

Kredit  163**  -  Mikrokredit  yoki  mikroqarz  bo‗yicha  olinishi  lozim  bo‗lgan 

hisoblangan foizlar bo‗yicha tegishli hisobvaraq. 

Xuddi  shuningdek  mikrokredit  va  mikroqarz  bo‗yicha  asosiy  qarz  va 

hisoblangan foizlar naqd pulsiz shaklda so‗ndirilganda quyidagi o‗tkazma amalga 

oshiriladi: 

Debet  10503  -  "Banklarga  qo‗yilgan  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan 

depozitlar" hisobvarag‗i; 

Kredit  Mikrokredit  yoki  mikroqarz  bo‗yicha  tegishli  shaxsiy  ssuda 

hisobvarag‗i; 

Kredit  163**  -  Mikrokredit  yoki  mikroqarz  bo‗yicha  olinishi  lozim  bo‗lgan 

hisoblangan foizlar bo‗yicha tegishli hisobvaraq. 

Hisoblangan  foizlar  summasi  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  har  xil 

mikrokredit  yoki  mikroqarz  turlari  bo‗yicha  belgilangan  yillik  foiz  stavkasidan 

kelib  chiqqan  holda  hisoblanadi.  Foizlar  hisoblashda  bir  yil  deb  365  (366)  kun 

qabo‗l  qilinadi.  Foizlar  mikrokredit  yoki  mikroqarz  berilgan  sanadan  boshlab 

haqiqiy  kunlar  miqdoridan  (mikrokredit  yoki  mikroqarz  berilgan  kun  hisobga 

olingan  holda)  yoki  foizlarni  qaytarishni  oxirgi  kunidan  kelib  chiqqan  holda 

hisoblanadi. 

 

Kredit yoki qarz summasi x foiz stavkasi x kunlar soni 

_______________________________________________________ 

365 (366) 

 

Olinishi  lozim  bo‗lgan  foizlar  har  kuni  hisoblanadi va  quyidagi  buxgalteriya 

o‗tkazmasi bilan aks ettiriladi: 

Debet  163**  -  Mikrokredit  yoki  mikroqarz  bo‗yicha  olinishi  lozim  bo‗lgan 

hisoblangan foizlar bo‗yicha tegishli hisobvaraq; 

Kredit  42000  -  44500  -  Mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha  foizli 

daromadlar tegishli hisobvarag‗i. 

Mikrokredit  yoki  mikroqarzning  asosiy  summasi  yoki  foizlar  qaytarilishi  60 

va undan ortiq kunga kechiktirilgan holda va bunday mikrokredit va mikroqarzlar 

bo‗yicha  foizlarni  balans  hisobvaraqlarida  hisoblash  to‗xtatilganda,  hisoblangan, 

lekin  olinmagan  barcha  foizlar  quyidagi  buxgalteriya  o‗tkazmasi  bilan  hisobdan 

chiqarilishi lozim: 

Debet  42000  -  44500  -  Mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha  foizli 

daromadlar tegishli hisobvarag‗i;  

Kredit  163**  -  Mikrokredit  yoki  mikroqarz  bo‗yicha  olinishi  lozim  bo‗lgan 

hisoblangan foizlar bo‗yicha tegishli hisobvaraq.  

SHuningdek,  ushbu  foizlar  summasini  ko‗zda  tutilmagan  holatlar 

hisobvaraqlarida  aks  ettirish  uchun  quyidagi  buxgalteriya  o‗tkazmasi  amalga 

oshiriladi: 

---

51 

 

Debet  91501  -  "Berilgan  mikroqarzlar,  mikrokreditlar  va  mikrolizinglar 

bo‗yicha hisoblangan foizlar" hisobvarag‗i; 

Kredit  96335  -  "Aktivlar  bo‗yicha  foizlar  va  vositachilik  haqlari  bo‗yicha 

kontr-hisobvaraq". 

Foizlar balansdan hisobdan chiqarilganidan so‗ng, foizlarni keyingi hisoblash 

faqat  balansdan  tashqari  91501  -  "Berilgan  mikroqarzlar,  mikrokreditlar  va 

mikrolizinglar bo‗yicha hisoblangan foizlar" va 91505 - "Boshqa aktivlar bo‗yicha 

foizlar va vositachilik haqlari" hisobvaraqlarida qoida bo‗yicha 3 yildan oshmagan 

vaqtgacha  amalga  oshirilishi  mumkin.  Bunda  barcha  muddati  o‗tgan  foizlar 

kreditning asosiy summasi to‗liq qoplanganidan va to‗langanidan keyin daromadga 

kiritilishi mumkin.  

Avval  hisobdan  chiqarilgan  va  balansdan  tashqari  hisoblanadigan  foizlarni 

qaytarishda: 

Debet  96335  -  "Aktivlar  bo‗yicha  foizlar  va  vositachilik  haqlari  bo‗yicha 

kontr-hisobvaraq" hisobvarag‗i; 

Kredit  91501  -  "Berilgan  mikroqarzlar,  mikrokreditlar  va  mikrolizinglar 

bo‗yicha hisoblangan foizlar" hisobvarag‗i. 

Mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan  zararlarni 

qoplash  zaxirasiga  o‗tkazmalar  mikrokredit  tashkilotining  xarajatiga  56802  - 

"Mikroqarz  va  mikrokreditlar  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan  zararlarni 

baholash" hisobvarag‗i orqali olib borilishi va joriy davr uchun "Foyda va zararlar 

to‗g‗risida hisobot"da aks ettirilishi shart: 

Debet  56802  -  "Mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin 

bo‗lgan zararlarni baholash" hisobvarag‗i; 

Kredit  Mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan 

zararlarni qoplash zaxirasining tegishli hisobvarag‗i (kontr-aktiv). 

Tegishli zaxiralar hisobidan mikrokredit va mikroqarzlarni hisobdan chiqarish 

quyidagi o‗tkazma bilan amalga oshiriladi: 

Debet  Mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan 

zararlarni qoplash zaxirasining tegishli hisobvarag‗i (kontr-aktiv); 

Kredit Mikrokredit va mikroqarz bo‗yicha tegishli shaxsiy ssuda hisobvarag‗i. 

Oldin  balansdan  hisobdan  chiqarilgan  mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha 

asosiy qarz va foizlar naqd pulda undirilganda quyidagi buxgalteriya o‗tkazmalari 

amalga oshiriladi: 

Debet 10101 - "Kassadagi pul mablag‗lari" hisobvarag‗i; 

Kredit  45921  -  "Hisobdan  chiqarilgan  mablag‗larning  qaytarilishi" 

hisobvarag‗i; 

Kredit  42000  -  44500  -  Mikrokredit  va  mikroqarzlar  bo‗yicha  foizli 

daromadlar tegishli hisobvarag‗i. 

Ko‗zda  tutilmagan  holatlar  hisobvaraqlarida  oldin  hisobdan  chiqarilgan 

mikrokredit va mikroqarz summasi (asosiy qarz)ga: 

Debet  96397  -  "Boshqa  ko‗zda  tutilmagan  holatlar  hisobvaraqlari  bo‗yicha 

kontr-hisobvaraq"; 

Kredit  95413  -  "Hisobdan  chiqarilgan  mikroqarzlar,  mikrokreditlar  va 

mikrolizinglar". 

---

52 

 

Mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  mikrolizingga  berilgan  aktivlarning  hisobi 

15600 - "Mikrolizing (moliyaviy ijara)" hisobvaraqlarida yuritiladi. 

Mikrokredit tashkilotida mikrolizing obyektini dastlabki tan olish mikrolizing 

shartnomasining  amal  qilish  muddati  boshlanishida  amalga  oshiriladi.  Bunda, 

mikrokredit  tashkiloti  o‗z  balansida  lizingga  berilgan  mikrolizing  obyektini  sotib 

olish,  uni  lizing  oluvchiga  yetkazib  berish  va  foydalanishga  shay  holga  keltirish 

bilan  bog‗liq  xarajatlar  yig‗indisi  yoki  uning  haqqoniy  qiymatida,  ularning  qaysi 

biri kichik bo‗lsa o‗sha summada aktiv sifatida tan oladi. 

Mikrokredit  tashkiloti  mikrolizing  obyekti  uchun  to‗lovlarni  sotuvchiga 

oldindan  to‗lab  bergan  holda  mikrolizing  obyekti  to‗g‗ridan  to‗g‗ri  lizing 

oluvchiga  yetkazib  berilsa,  mikrokredit  tashkiloti  foydalanishga  qabo‗l  qilish 

dalolatnomasiga asosan memorial order to‗ldirib, quyidagi buxgalteriya amallarini 

bajaradi: 

a)  Debet  19909  -  "Tovar-moddiy  qimmatliklar  va  ko‗rsatilgan  xizmatlar 

uchun to‗langan mablag‗lar hisobvarag‗i"; 

Kredit  10503  -  "Banklarga  qo‗yilgan  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan 

depozitlar"; 

b) Debet 15607 - "Mikrolizing"; 

Kredit 19909  - "Tovar-moddiy qimmatliklar va ko‗rsatilgan xizmatlar uchun 

to‗langan mablag‗lar hisobvarag‗i". 

Mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  amalga  oshirilgan  va  mikrolizing 

shartnomasiga muvofiq lizing oluvchi tomonidan qoplanadigan dastlabki bevosita 

xarajatlar mikrolizing obyektining qiymatiga qo‗shiladi. 

Mikrolizing  shartnomasiga  muvofiq  yuqoridagi  xarajatlar  lizing  oluvchi 

tomonidan  qoplanmagan  taqdirda,  mazkur  xarajatlar  yuzaga  kelgan  paytdagi 

tegishli hisobot davri xarajatlari sifatida tan olinadi. 

Mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  mikrolizing  obyekti  dastlabki  tan 

olinganidan  so‗ng,  keyingi  hisob  lizing  oluvchi  tomonidan  to‗lanadigan 

mikrolizing bo‗yicha asosiy qarz summasini (dastlabki tan olingan summani) va u 

bo‗yicha  foizlarning  hisobini  yuritishdan  iborat.  Keyingi  hisob  mikrolizing 

obyektini baholab borishni ham o‗z ichiga oladi. 

Mikrokredit  tashkilotining  daromadi  lizing  oluvchi  tomonidan  lizing 

to‗lovlarining amalga oshirilishidan qat‘iy nazar, tegishli hisobot davrlarida lizing 

to‗lovlari jadvaliga muvofiq hisoblanadi. 

Mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  mikrolizing  bo‗yicha  foizli  daromadlar 

hisoblanganda quyidagi buxgalteriya o‗tkazmalari beriladi: 

Debet  16323  -  "Mikrolizing  (moliyaviy  ijara)  bo‗yicha  olish  uchun 

hisoblangan foizlar"; 

Kredit 45105 - "Mikrolizing bo‗yicha foizli daromadlar". 

Lizing to‗lovlari kelib tushgan hollarda, xususan asosiy qarzning qaytarilgan 

summasiga hamda  foizli daromad  summasiga quyidagi  buxgalteriya  o‗tkazmalari 

beriladi: 

Debet  10503  -  "Banklarga  qo‗yilgan  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan 

depozitlar"; 

Kredit 15607 - "Berilgan mikrolizing"; 

---

53 

 

Kredit  16323  -  "Mikrolizing  (Moliyaviy  ijara)  bo‗yicha  olish  uchun 

hisoblangan foizlar". 

Mikrolizing shartnomasi muddati tugaganidan so‗ng lizing to‗lovlarini to‗lash 

shartlari  to‗liq  bajarilgan  taqdirda  15607  -  "Berilgan  mikrolizing";  va  16323  - 

"Mikrolizing  (Moliyaviy  ijara)"  bo‗yicha  olish  uchun  hisoblangan  foizlar 

hisobvaraqlari qoldig‗i nolga teng bo‗ladi. 

Lizing  oluvchi  tomonidan  mikrolizing  obyekti  mikrolizing  shartnomasi 

muddati  tugamasidan  oldin  sotib  olingan  hollarda  ham  ushbu  hisobvaraqlardagi 

qoldiq nolga teng bo‗ladi. 

Mikrolizing  obyekti  lizing  oluvchi  tomonidan  mikrolizing  shartnomasi 

shartlari  buzilganligi  sababli  qaytarib  olinganida,  lizing  beruvchi  mikrokredit 

tashkiloti  ushbu  aktivning taqdirini  hal  etgunga  qadar  uni  o‗z  balansiga quyidagi 

buxgalteriya o‗tkazmalari orqali qabo‗l qiladi: 

Debet 16701 - "Ko‗chmas mulk va boshqa xususiy mulklar"; 

Kredit 15607 - "Berilgan mikrolizing". 

Mikrolizing  operatsiyalari  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan  zararlarni 

qoplash  zaxirasiga  o‗tkazmalar  mikrokredit  tashkilotining  xarajatiga  56838  - 

"Mikrolizing  (moliyaviy  ijara)  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan  zararlarni 

baholash" hisobvarag‗i orqali olib borilishi va joriy davr uchun "Foyda va zararlar 

to‗g‗risida hisobot"da aks ettirilishi shart: 

Debet  56838  -  "Mikrolizing  (moliyaviy  ijara)  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin 

bo‗lgan zararlarni baholash" hisobvarag‗i; 

Kredit  15699  -  "Mikrolizing  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan  zararlarni 

qoplash zaxirasi (kontr-aktiv)". 

Tegishli  zaxiralar  hisobidan  mikrolizingni  hisobdan  chiqarish  quyidagi 

o‗tkazma bilan amalga oshiriladi: 

Debet  15699  -  "Mikrolizing  bo‗yicha  ko‗rilishi  mumkin  bo‗lgan  zararlarni 

qoplash zaxirasi (kontr-aktiv)"; 

Kredit Tegishli mikrolizing hisobvarag‗i. 

Oldin  balansdan  hisobdan  chiqarilgan  mikrolizing  bo‗yicha  asosiy  qarz  va 

foizlar  naqd  pulda  undirilganda  quyidagi  buxgalteriya  o‗tkazmasi  amalga 

oshiriladi: 

Debet 10101 - "Kassadagi pul mablag‗lari"; 

Kredit 45921 - "Hisobdan chiqarilgan mablag‗larning qaytarilishi"; 

Kredit 45100 - "Mikrolizing (moliyaviy ijara) bo‗yicha foizli daromadlar". 

Xuddi  shuningdek  balansdan  hisobdan  chiqarilgan  mikrolizing  bo‗yicha 

asosiy  qarz  va  foizlar  naqd  pulsiz  undirilganda  quyidagi  buxgalteriya  o‗tkazmasi 

amalga oshiriladi: 

Debet  10503  -  "Banklarga  qo‗yilgan  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan 

depozitlar"; 

Kredit 45921 - "Hisobdan chiqarilgan mablag‗larning qaytarilishi"; 

Kredit 45100 - "Mikrolizing (moliyaviy ijara) bo‗yicha foizli daromadlar". 

Oldin hisobdan chiqarilgan mikrolizing summasi (asosiy qarz)ga: 

Debet  96397  -  "Boshqa  ko‗zda  tutilmagan  holatlar  hisobvaraqlari  bo‗yicha 

kontr-hisobvaraq"; 

---

54 

 

Kredit  95413  -  "Hisobdan  chiqarilgan  mikroqarzlar,  mikrokreditlar  va 

mikrolizinglar". 

Mikrokredit  tashkilotlari  mikrolizing  shartnomasi  bo‗yicha  lizing  oluvchi 

sifatida  ishtirok  etgan  taqdirda  lizingga  olingan  aktivlar  hisobi  16515  - 

"Obyektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi", lizing bo‗yicha yuzaga 

kelgan  majburiyatlar  esa  22100  -  "Lizing  (moliyaviy  ijara)  bo‗yicha 

majburiyatlar"ning tegishli mos hisobvaraqlarida yuritiladi. 

Mikrolizing lizing oluvchi mikrokredit tashkilotining moliyaviy hisobotlarida 

ham  aktiv,  ham  majburiyat  sifatida  tan  olinadi.  Ushbu  dastlabki  tan  olish 

mikrolizing  shartnomasi  muddati  boshlanishida  amalga  oshiriladi.  Bunda,  lizing 

oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  lizing  obyektini  o‗z  balansida  sof  investitsiya 

qiymati yoki uning haqqoniy qiymatining qaysi biri kichik bo‗lsa o‗sha summada 

aks ettiradi. 

Mikrolizingni  dastlabki  tan  olishda  quyidagi  buxgalteriya  o‗tkazmasi 

bajariladi: 

Debet 16515 - "Obyektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi"; 

Kredit 22100 - "Lizing (moliyaviy ijara) bo‗yicha majburiyatlar"ning tegishli 

hisobvarag‗i. 

Mikrolizing  oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  amalga  oshirilgan 

mikrolizing  obyektini  sotib  olish,  etkazib  berish  yoki  belgilangan  maqsadda 

foydalanish  uchun  yaroqli  holga  keltirish  bilan  bog‗liq  xarajatlar  mikrolizing 

obyektining qiymatiga qo‗shiladi. 

Mikrolizing  obyekti  lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  balansida  aktiv  va 

majburiyatlarning  alohida  moddalari  sifatida  aks  ettirilishi  lozim.  Mikrolizing 

bo‗yicha  majburiyatni  aktiv  summasidan  chegirib  tashlagan  holda  (kontr-aktiv 

hisobvaraq sifatida) ko‗rsatishga ruxsat etilmaydi. 

Lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  mikrolizing  dastlabki  tan 

olingandan  so‗ng  keyingi  hisob  majburiyat  bo‗yicha  asosiy  qarz  summasini 

(dastlabki  tan  olingan  summani)  va  mikrolizing  bo‗yicha  foizlar  to‗lash  hisobini 

yuritishdan iborat. 

Keyingi hisob, mikrolizing bilan bog‗liq barcha xavf-xatarlar lizing oluvchiga 

o‗tganligi  sababli  lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  mikrolizing 

obyektini  baholab  borish,  amortizatsiya  ajratmalarini  va  shartnomada  ko‗zda 

tutilgan boshqa xarajatlarni amalga oshirish ishlarini ham o‗z ichiga oladi. 

Dastlabki  tan  olishda  yoki  obyektni  lizingga  olish  vaqtida  lizing  oluvchi 

mikrokredit  tashkilotining  mikrolizing  foizi  bo‗yicha  xarajatlari  buxgalteriya 

hisobida aks ettirilmaydi. 

Lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  lizing  to‗lovlari  jadvaliga 

muvofiq  mikrolizing  bo‗yicha  foizli  xarajatlar  hisoblanganda  quyidagi 

buxgalteriya o‗tkazmalari beriladi: 

Debet 54902 - "Boshqa foizli xarajatlar"; 

Kredit 22408 - "Lizing (moliyaviy ijara) bo‗yicha hisoblangan foizlar". 

Lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  lizing  to‗lovlari  quyidagi 

buxgalteriya o‗tkazmalari orqali amalga oshiriladi: 

Debet 22408 - "Lizing (moliyaviy ijara) bo‗yicha hisoblangan foizlar"; 

Debet 22100 - "Lizing (moliyaviy ijara) bo‗yicha majburiyatlar"; 

---

55 

 

Kredit  10503  -  "Banklarga  qo‗yilgan  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan 

depozitlar" (yoki 10101 "Kassadagi pul mablag‗lari"). 

Lizing oluvchi mikrokredit tashkiloti tomonidan mikrolizing obyekti bo‗yicha 

amortizatsiya ajratmalari ushbu Yo‗riqnomaning 99-bandi talablari asosida amalga 

oshiriladi va quyidagi buxgalteriya o‗tkazmasi amalga oshiriladi: 

Debet  56626  -  "Obyektlarni  ijaraga  olish  va  uni  takomillashtirish  huquqi 

bo‗yicha eskirish summasi"; 

Kredit  16519  -  "Obyektlarni  ijaraga  olish  va  uni  takomillashtirish  huquqi 

bo‗yicha yig‗ilgan eskirish summasi (kontr-aktiv)". 

Aniq  bir  davrdagi  lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkilotining  mikrolizing 

obyekti  bo‗yicha  amortizatsiya  ajratmasi  va  moliyaviy  xarajatlari  (mikrolizing 

bo‗yicha foizlari) summasi mazkur davrda to‗lanishi kerak bo‗lgan lizing to‗lovlari 

summasiga teng bo‗lmasligi mumkin. 

Mikrolizing  obyektini  yillik  qayta  baholash  lizing  oluvchi  mikrokredit 

tashkiloti tomonidan qonunchilikda o‗rnatilgan tartibda amalga oshiriladi. 

Lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkiloti  tomonidan  oxirgi  to‗lovlar  amalga 

oshirilganidan  keyin  16515,  16519,  22100  va  22408  balans  hisobvaraqlarida 

mazkur  lizing  operatsiyalari  bo‗yicha  ochilgan  shaxsiy  hisobvaraqlar  (analitik 

hisob) qoldig‗i nolga teng bo‗ladi va mulkka egalik huquqi lizing oluvchiga o‗tadi. 

Mikrolizing  obyektining  lizing  oluvchi  mikrokredit  tashkilotiga  o‗tkazish 

quyidagi buxgalteriya o‗tkazmalari orqali amalga oshiriladi: 

a)  Debet  16519  -  "Obyektlarni  ijaraga  olish  va  uni  takomillashtirish  huquqi 

bo‗yicha yig‗ilgan eskirish summasi (kontr-aktiv)"; 

Kredit 16515 - "Obyektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi"; 

b) Debet 16500 - "Asosiy vositalar"ning tegishli hisobvarag‗i; 

Kredit  165**  -  Asosiy  vositalarning  yig‗ilgan  eskirish  summasi  tegishli 

hisobvarag‗i (kontr-aktiv). 

Mikrolizing  shartnomasi  muddati  oxirida  lizing  oluvchi  mikrokredit 

tashkilotiga  mikrolizing  obyektining  sotish  sanasidagi  haqqoniy  qiymatidan  past 

narxda  sotib  olish  huquqi  berilgan  bo‗lsa,  sotib  olish  quyidagi  buxgalteriya 

o‗tkazmasi orqali amalga oshiriladi: 

Debet 22100 - "Lizing (moliyaviy ijara) bo‗yicha majburiyatlar"; 

Kredit  10503  -  "Banklarga  qo‗yilgan  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan 

depozitlar" (yoki 10101 "Kassadagi pul mablag‗lari"). 

Mikrolizing shartnomasi uning amal qilish muddatidan oldin to‗xtatilib lizing 

beruvchi tomonidan mikrolizing obyekti shartnoma shartlarida belgilangan tartibda 

olib  qo‗yilgan  taqdirda,  mikrolizing  obyektini  lizing  beruvchiga  qaytarish 

mikrolizing shartnomasining amal qilish muddati to‗xtatilgan sanadagi mikrolizing 

obyektining qoplanmagan qiymati summasida amalga oshiriladi va bunda quyidagi 

buxgalteriya o‗tkazmalari amalga oshiriladi: 

Debet  16519  -  "Obyektlarni  ijaraga  olish  va  uni  takomillashtirish  huquqi 

bo‗yicha yig‗ilgan eskirish summasi (kontr-aktiv)"; 

Kredit 16515 - "Obyektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi". 

Mikrolizing obyektining hisobdan chiqarish bo‗yicha moliyaviy natija (foyda 

yoki  zarar)  mikrolizing  obyektining  qoldiq  (balans)  qiymati  va  lizing  to‗lovlari 

jadvali  bo‗yicha  qolgan  qarz  o‗rtasidagi  farq  sifatida  mikrolizing  obyektining 

---

56 

 

hisobdan chiqarish bilan bog‗liq bo‗lgan xarajatlar summasini hisobga olgan holda 

aniqlanadi. 

Mikrolizing obyektining hisobdan chiqarish bo‗yicha moliyaviy natija (foyda 

yoki  zarar)  aniqlanganida,  oldingi  qayta  baholashlardagi  mikrolizing  obyekti 

qiymatining  ko‗paygan  summasi,  ya‘ni  oldingi  baholashlar  natijasida  30908  - 

"Boshlang‗ich  qiymatga  nisbatan  baholash  qiymatining  oshgan  summasi" 

hisobvarag‗ining  kredit  qoldig‗i  mikrolizing  obyektining  chiqib  ketishidan 

ko‗rilgan  daromad  tarkibiga  qo‗shiladi  va  bir  vaqtning  o‗zida  ushbu  hisobvaraq 

bo‗yicha rezerv kapitalini kamaytiradi.