― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

 

12.1-jadval 

Rivojlangan  va  rivojlanayotgan  mamlakatlarda  Markaziy  bank 

mustaqilligi va    inflyatsiya darajasi 

Aspektlar/                      

Davlatlar 

MSM 

PM 

MM 

MBM 

MBM 

renkengi 

Yillik 

Inflatsiy

a 

darajasi 

Buyuk Britaniya  8,5 

2 

12 

22,5 

15 

1,8 

Yangi 

Zenlyandiya 

9 

5 

12 

26 

9 

2,7 

Kanada 

10 

5 

8 

23 

14 

2,6 

Shvetsiya 

11 

6,5 

8,5 

26 

9 

2,4 

Janubiy Korea 

10,5 

4,5 

7,5 

22,5 

15 

4 

AQSH 

10,5 

10,5 

11 

32 

2 

2,8 

Avstraliya 

7,5 

4 

12 

23,5 

13 

4,4 

Italiya 

7,5 

7,5 

10,5 

25,5 

10 

2,7 

Ispaniya 

10,5 

5 

12 

27,5 

6 

3,6 

Finlyandiya 

9,5 

5,5 

10,5 

26,5 

8 

2,5 

Shvetsariya 

10 

7,5 

11,5 

29 

4 

0,96 

Fransiya 

9,5 

8 

11 

28,5 

5 

1,6 

Germaniya 

12 

10 

11,5 

33,5 

1 

2,3 

Braziliya 

8,5 

7 

11,5 

27 

7 

6,8 

Tailand 

11 

3 

11,5 

25,5 

10 

1,7 

Chexiya 

10 

4 

10,5 

24,5 

11 

4,7 

Chili 

12 

11 

8 

31 

3 

3,6 

Polsha 

11 

5 

8 

24 

12 

5,5 

Indoneziya 

5 

8 

7 

20 

17 

11,5 

Isroil 

9,5 

5 

11,5 

26 

9 

1,2 

Janubiy Afrika 

9,5 

6,5 

7 

23 

14 

5,6 

Malayziya 

8,5 

4 

11 

23,5 

13 

1,4 

Meksika 

10,5 

5 

6 

21,5 

16 

6,3 

Hindiston 

6,5 

2,5 

8,5 

17,5 

18 

3,6 

Peru 

10 

10 

9 

29 

4 

2 

   

  Keltirilgan jadvallar asosida tahlil olib borildi. Jadval ma‘lumotlari asosida 

tahlil  natijalari  shuni  ko‗rsatadiki,  Germaniya  (33,5  ball)  eng  mustaqil  Markaziy 

bankka  ega  va  AQSH  32  ball  bilan  keyingi  o‗rinni  egallaydi,  shuninngdek  Chili 

(31  ball)  va  Peru,  Shvetsariya  (29  ball)  shular  jumlasidandir.  Buyuk  Britaniya  va 

Janubiy  Koreya  (22,5  ball),  Meksika  (21,5  ball)  o‗rtacha  mustaqillikka  ega 

Markaziy bankka ega. Hindiston Markaziy banki (17,5 ball) Indoneziya Markaziy 

bankidan keyingi o‗rinda turadi. 

---

3 

 

12.4.Xorijiy  davlatlarda  markaziy  bankning  mustaqilligini  belgilovchi 

xususiyatlar. 

 

  Markaziy  banklar  tuzilmasi  va  mustaqilligi  borasidagi  bizning  kuzatuvlar 

shuni  ko‗rsatmoqdaki,  ohirgi  yillarda  mustaqillik  o‗sishiga  nisbatan  ahamiyatli 

moyillik kuzatilmoqda. FRT deyarli barcha qolgan markaziy banklarga qaraganda, 

etarli  darajada  mustaqil  hisoblanardi.  Faqatgina  Germaniya  va  Shveysariya 

banklari bundan istisno. Bugungi kunda Yevropa markaziy banki FRTga nisbatan 

ancha mustaqil. Angliya va Yaponiya banklari ko‗proq mustaqilikka ega bo‗ldilar, 

bu  holat  ularni  FRT  va  Yangi  Zelandiya,  Shvetsiya  va  boshqa  Yevropa 

davlatlarning markaziy banklari bilan bir qatorga joylashtirdi. Ham nazariya, ham 

tajriba  tasdiqlagandek,  ko‗proq  darajada  mustaqil  bo‗lgan  banklar  samaraliroq 

monetar siyosatni amalga oshiradi.                                                                                       

Markaziy bankning o‗zini tutish sabablari 

Byurokratiya  o‗zini  tutishini  baholashga  bo‗lgan  yondashuvlarning  biriga 

asosan,  byurokratik  apparat  jamiyatning  manfaatlari  uchun  ishlaydi.  Biroq,  ayrim 

iqtisodchilar,  byurokratik  hulq-atvor  nazariyasini  ishlab  chiqqan  bo‗lib,  bu 

nazariya  byurokratiya  faoliyatiga  ta‘sir  etuvchi  boshqa  omillarning  mavjudligini 

nazarda  tutadi.  Byurokratiya  boyligi  hokimiyat  darajasi  va  avtoritetga  bog‗liq 

bo‗ladi. Bunday qilib, ushbu nazariyaga binoan, markaziy bankning hulq-atvorini 

belgilaydigan  eng  muhim  omil  –  bu  hokimiyatni  kuchaytirish  va  avtoritetni 

ko‗tarishga intilish. Bu borada markaziy bankning o‗zini tutishi haqida nima desa 

bo‗ladi?  Bir  tomondan,  Federal  zahira,  bankirlar  va  biznesmenlarning  kuchli 

qo‗llab-quvvatlashiga asoslangan holda, o‗z avtonomiyasi uchun kurashadi, bunda 

Kongressning FRT byudjetini nazorat ostiga olishning yangi va yangi urinishlarini 

aks ettiradi. 

Boshqa  tarafdan,  FRT,  uning  avtonomiyasini  buzishi  mumkin  bo‗lgan, 

nufuzli  kuchlar  bilan  ortiqcha  nizolashishdan  yiroqda  bo‗ladi.  Ma‘lum 

bo‗lganidek, FRT etarli darajada sekin ravishda foiz stavkalarini ko‗taradi va iloji 

boricha  muvaffaqiyatli  tarzda  ularning  o‗zgarishini  bildirmaslikka  xarakat  qiladi. 

Bunday  hulq-atvorning  sabablaridan  biri  shundaki  –  FRT  prezident  va  Kongress 

bilan  foiz  stavkalarining  o‗sishi  borasida  nizo  kelib  chiqishidan  qo‗rqadi.  SHu 

sababli ham, FRT faoliyati to‗liq tarzda oshkor qilinmagan. 

 FRT ning iloji boricha ko‗prok hokimiyatga ega bo‗lish hohishi, shuningdek 

uning  iloji  boricha  ko‗proq  banklarni  o‗z  nazorati  ostiga  olishga  intilish  bilan 

tushuntiriladi. Ushbu jarayonning kulminatsiyasi – 1987 yilgacha barcha banklarni 

(nafaqat  ularning  a‘zolarini)  FRT  zahiraviy  talablariga  bo‗ysuntirgan 

qonunchilikning qabul qilinishi.  

Byurokratik  hulq-atvor  nazariyasi  FRT  xarakatlariga  nisbatan  qo‗llanilishi 

mumkin, ammo uni e‘tibori faqat o‗z manfaatlariga qaratilgan tizim sifatida ko‗rib 

chiqish ham noto‗g‗ri. O‗z boyligining maksimizatsiyasi altruizmni inkor etmaydi. 

Albatta, FRT monetar siyosatini jamiyat manfaatlariga javob berish uchun amalga 

oshiriladi.