― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

+ 

Bir birini 

qoplaydigan  

to‘lovlar 

summasi. 

— 

Pulning muomala  va to‘lov   vositasi  sifatida  o‘rtacha  aylanish  tezligi. 

---

miqdori   tovarlar   va  xizmatlar  baxosiga   to‘g‘ri  proporsional, ya‘ni   tovarlar  

va      xizmatlar      baxosining  oshishi    muomalaga    ko‘p    pul    chiqarishni      talab   

qiladi.                                                     Bu   omil  pul  miqdoriga   teskari   ta‘sir  

ko‘rsatadi.    Odatda,    pul      qanchalik      tez    aylansa,      muomala    uchun      zarur   

bo‘lgan      pul    miqdori      shuncha    kam      talab  qilinadi    va    aksincha.  Bu    holda  

muomalaga   chiqarilgan  pul  miqdori  muomaladagi  tovarlar baxosidan   oshib  

ketishi,    ya‘ni      inflyatsiya      bo‘lishiga      yoki      pul      tanqisligiga      olib    kelishi  

mumkin.   Pulning  sotib  olish qobiliyati  shu  pul   birligiga   to‘g‘ri  keluvchi   

tovar  va xizmatlar   miqdori  bilan  ifodalanadi.  Binobarin, pulning   sotib  olish   

qobilyatini   ifodalovchi  ko‘rsatkich   tovarlar  va  xizmatlar    baxosi  hisoblanadi.   

Agar      tovar    va    xizmatlar      baxosi      barqaror      bo‘lsa,      pulning    sotib    olish  

qobiliyati  ham  barqaror   bo‘ladi.  Agar  pul  o‘zgarmagan   sharoitda   tovarlar  

baxosi  oshadigan  bo‘lsa,  bu hol  pulning   sotib  olish   qobiliyati  tushganini   

ko‘rsatadi    va  aksincha,  tovar      va    xizmatlar      baxosining      tushishini    pulning   

sotib  olish   qobiliyati  oshganligidan  dalolat  beradi. Inflyatsiya  yuqori  sur‘atli  

sharoitda  har  bir  ishlab  chiqaruvchi  resurslarni    narxning    oshib    ketishidan  

cho‘chib, o‘z  tovari narxini  yuqori qilib  belgilaydi.  Keragidan   ortiqcha  tovar 

olish    natijasida  jamg‘arma    o‘z    navbatida    kamayadi,  kredit    resurslarining 

kamayishi,  investitsiyaning  o‘sishiga to‘sqinlik  qiladi, u  o‘z navbatida tovar  va  

xizmatlar taklifining  qisqarishiga  olib  keladi. 

Inflyatsiyani  uzoq  muddat  uchun  izohlashda  ko‘plab  iqtisodchilar  bilan 

Fridman pul massasi va narxlar darajasidan foydalanishgan. Ular ―Inflyatsiya 

bu  puldan  paydo  bo‘ladigan  holatdir‖.  Agar  televidinie  orqali  o‘tgan  oydagi 

inflyatsiya  darajasini  e‘lon  qilinsa,  bu  ko‘rsatkich  inflyatsiyani  ifodalamaydi, 

balki  narxlar  darajasi  qanchaga  oshganligini  ko‘rsatadi  deb  tushuntirishadi. 

Masalan,    siz  oxirgi  yilda  inflyatsiya  darajasi  1%(yil  uchin  12%) 

bo‘lganligini eshitsangiz, unda narxlar darajasi 1%ga o‘sganligi ni 

bildiradi.  Balki  bu  bir  martalik  va  vaqtinchalik  xususiyatga  ega 

bo‘lgan  holatdir.    Agarda  inflyatsiya  darajasi  uzoq  muddat  (oxirgi 

yillarda  oyiga  1%dan  yuqoribo‘lgan  holat)  davom  etsa,  unda 

iqtisodchilar uzoq muddati inflyatsiya haqida garirishadi.   

Milton  Fridmanning  qarashini  quyidagicha  tushunish  kerak:‖Narx 

darajalarining  o‘sishi  uzoq  muddat  davom  etsagina  monetar  holat 

hisoblanadi‖.  Inflatsiyaning mohiyatini anglagan holda, davom etayotgan tez 

narxlar o‘sishini ko‘plab iqtisodchilar (monetaristlar, keynslar ham) Fridman  

pul  massasining  doimiy  o‘sishi  holatidagina  narx  darajalarining 

o‘sishini kuzatish mumkinligini ta‘kidlashadi.  

Monetaristlar  nuqtai  nazaridan  pul  taklifining  doimiy  o‘sishi 

oqibatlarini  1-rasm  orqali  tahlil  qilib  chiqsak.  Tasavvur   qilaylik, 

iqtisodiyotdagi holat boshlang‘ich 1 nuqtada bo‘lsa, yalpi talab(AD) 

va  taklif  (AS)ning  kesishish  nuqtasi,  tabiiy  emissiya  F  va  narxlar  P 

darajada,  agar  pul  massasi  yil  davomida  barqaror  o‘ssa,    yalpi 

talab  o‘ng  tarafga  AD  taklif  tomonga  suriladi,  qisqa  muddatda 

iqtisodiyotning  barqarorlik  1´  holatga  suriladi,  yalpi  emissiya 

K´(tabiiy  darajaga  oshadi.  Ammo,  ishsizlik  darajasining  tabiiy 

---

darajadan  pastga  tushishi  ish  haqining  oshishiga  olib  kelib,  egri 

yalpi  talab  chap  tarafga  suriladi.  U  AS2    holatga  emissiya  uzoq 

muddatli egri yalpi taklifning tabiiy holatini egallaydi. Muvozanat nuqtasi 2 

holatga suriladi, narxlar darajasi Р1 dan Р2 nuqtaga suriladi.  

Agar  kelgusi  yilda  pul  massasi  yana  o‘ssa,  yalpi  talab  o‘ng  tarafga 

surilib, AD3 nuqtasini egallaydi, egri yalpi talab esa, ASy   o'rinni egallaydi. 

Iqtisodiy  muvozanat  nuqtasi  avval  2'  holatga  keyin  3nuqtaga  suriladi.  Bu 

holatda  narxlar  darajasi  Р3  holatga  suriladi.  Agar  kelgusi  yillarda  ham 

o‘sib  borsa,  iqtisodiyotdagi  narxlar  darajasi  oshib  boraveradi  va 

inflyatsiyani yuzaga keltiradi.

88