― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

 Fond bozori 

 Oddiy  aktsiya  (yoki  aktsiya)-korxonaning  aktivlari  va  daromadlariga 

da‘vogarlik  munosabatini  bildiruvchi  qimmatli  qog‘oz  -  korxona  mulkining  bir 

qismini  o‘zida  mujassamlashtiradi.  Aktsiyalarni  chiqarish  va sotish  –  korxonalar 

faoliyatini moliyalashtirish uchun mablag‘larni jalb etish usulidir.  

 Fond  bozori-  korxona  aktivlari  va  daromadlari  (aktsiyalar  paketi)ga 

da‘vogarlikni  sotishga  mo‘ljallangan  bozor  bo‘lib,  AQShda  keng  tarqalgan  va 

rivojlangan.(Ko‘pincha 

―bozor‖ 

deb 

yuritiladi) 

AQShda 

aktsiyalar 

kotirovkalarining  (narxlarining)  keskin  tebranishi  kechki  yangiliklarda  albatta 

sharxlanib  boriladi.  Bu  davlatda  ko‘pchilik  aktsiyalar  narxining  tebranishida 

spekulyatsiya  (chayqovchilik)  qiladilar.  Bu  kabi  operatsiyalarni  muvaffaqiyatli 

amalga  oshirilganligidan  ba‘zilar  cheksiz  quvonchga,  ayrim  hollarda  bunday 

operatsiyalar  boshqalar  uchun  mumkin  bo‘lgan  yo‘qatishlardan  qayg‘uga  ham 

aylanishi  mumkin.  Frederik  S.  Mishkin  Fond  bozoriga  nisbatan  ulkan  e‘tiborni 

oddiygina  tushuntirishda  ifodalaydi,  ya‘ni,  uning  fikricha,  bu  shunday  joyki  bu 

erda odamlar juda tez boy ( yoki qashshoq) bo‘lishlari mumkin.  

 2000  yildagi  qator  yuqori  texnologik  katta  korporatsiyalar  faoliyatining 

sinishi fond bozori uchun qattiq silkinish bo‘ldi va 2002 yilga kelib aktsiyalarning 

narxi  30  %  ga  kamaydi. 2007  yilda  esa narxlar barcha  davrlardagidanda yuqori 

bo‘lgan va 14000 darajadan yuqoriga o‘sdi, faqatgina 2009 yilda 8000 dan pastga 

tushdi, ammo 2011 yilgacha 12000 dan oshib tiklandi. Aktsiyalar narxining keskin 

---

tebranishi  odamlarning  boylik  darajasiga  ta‘sir  ko‘rsatadi  va  oqibatda  ularning 

iste‘molga moyilligiga ta‘sir ko‘rsatadi.  

Bundan  tashqari,  fond  bozorining  ko‘rsatkichlari  investitsion  qarorlarni 

qabul  qilishga  xam  ta‘sir  ko‘rsatadi,  sababi  chiqarilgan  aktsiyalar  paketini 

sotishdan  kelib  tushishi  mumkin  bo‘lgan  tushum  summasi  so‘ngilarining  narxi 

bilan  aniqlanadi.  Korxona  aktsiyalari  narxining  yuqoriligi  katta  hajmdagi  pul 

mablag‘larini  ishlab-chiqarish  kuchlari  va  asbob  –  uskunalarni  sotib  olishga 

sarflashi mumkin.  

 O‘zbekiston  Respublikasida  aktsiya  —  o‘z  egasining  aktsiyadorlik  jamiyati 

foydasining  bir  qismini  dividendlar  tarzida  olishga,  aktsiyadorlik  jamiyatini 

boshqarishda  ishtirok  etishga  va  u  tugatilganidan  keyin  qoladigan  mol-mulkning 

bir  qismiga  bo‘lgan  huquqini  tasdiqlovchi,  amal  qilish  muddati  belgilanmagan, 

egasining 

nomi 

yozilgan 

emissiyaviy 

qimmatli 

qog‘oz 

hisoblanadi. 

Mamlakatimizda  fond  birjasi  ham  faoliyat  yuritib  fond  birjasi  —  ommaviy  va 

oshkora  birja  savdolarini  oldindan  belgilangan  joyda  va  belgilangan  vaqtda 

o‘rnatilgan  qoidalar  asosida  tashkil  etish  hamda  o‘tkazish  orqali  faqat  qimmatli 

qog‘ozlar  savdosi  uchun  sharoitlar  yaratib  beruvchi  yuridik  shaxs  bo‘lib  unda 

fond  birjasi  ishtirokchilari  o‘z  faoliyatini  olib  boradi  va  savdolarda  faol  ishtirok 

etishadi.  

Shuningdek,  ushbu  kursda  fond  bozorining  moliyaviy  tizimdagi  roli  tahlil 

qilinadi, aktsiyalar narxining tebranishini belgilovchi omillar ko‘rib chiqiladi.