― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan


Obligatsiyalar bozori va foiz stavkalari



Download 4,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/339
Sana31.12.2021
Hajmi4,72 Mb.
#258318
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   339
Bog'liq
pul va banklar

Obligatsiyalar bozori va foiz stavkalari.  

 Frederik S. Mishkinning ―Pul, bank ishi va moliyaviy bozorlarning iqtisodiy 

nazariyasi‖ kitobida u tomondan xalqaro amaliyotda qimmatli qog‘ozlar, aktsiya, 

obligatsiya,  foiz,  fond  bozori  kabi  tushunchalarning  talqini  kelitirilib  o‘tilgan. 

Masalan,  mazkur  asarda  qimmatli  qog‘oz  (moliyaviy  instrument)  bu  kelajakdagi 

daromadlarga yoki aktivlarga (har qanday moliyaviy talab yoki egalik qilinadigan 

mol  mulk)  talab  hisoblanadi.  Obligatsiya  egasi  tomonidan  ma‘lum  bir  pul 

mablag‘ini kiritganligi va unda ko‘rsatilgan muddatda nominal qiymatini hamda 




qo‘shimcha  foiz  to‘lab  berish  majburiyatini  guvohlovchi  qimmatli  qog‘ozdir 

deyiladi. Obligatsiyalar korxonalar va xukumatga o‘z faoliyatini moliyalashtirish 

maqsadida  pul  mablag‘larini  jalb  etishga  imkon  yaratganligi  sababli  iqtisodiyot 

uchun  o‘ta  muxim  axamiyatga  ega.  Aynan  mana  shu  bozorda  foiz  stavkalari 

belgilanadi. Foiz stavka- ssuda taqdim etilganligi uchun xaq, pul mablag‘larining 

―ijara‖  haqi  (odatda  100  dollar  yillik  ijara  narxi  sifatida  aks  ettiriladi). 

Iqtisodiyotda  turli  xildagi  foiz  stavkalari  mavjud:  avtomobil  sotib  olish  uchun 

ssuda  foizi,  turar  joyni  sotib  olish  uchun  ipoteka  kreditlari  bo‘yicha  foiz  stavka, 

turli xildagi obligatsiyalar bo‘yicha foiz stavkalar va boshqalar.  

Foiz  stavkalari  barcha  soha  va  darajalarda  muhim  hisoblanadi.  Foiz 

stavkalari nafaqat jismoniy shaxslar uchun, balki korxona tashkilotlar va umuman 

iqtisodiyot  uchun  ham  muximdir.  Yakka  tartibda  foiz  stavkalarining  oshishi  siz 

olmoqchi  bo‘lgan  uy  yoki  avtomobil  kreditlarining  foiz  stavkasining  oshishiga, 

oqibatda  esa  ushbu  kredit  turlaridan  vaqtincha  foydalanmaslikka  olib  kelishi 

mumkin. Aksincha, foiz stavkalarining oshirilishi jamg‘arishni rag‘batlantiradi va 

ba‘zi  daromadingizni  jamg‘arma  sifatida  shakllantirishingiz  ko‘proq  foizli 

daromad  olishingizga  sabab  bo‘ladi.Umumiy  darajada  foiz  stavkalar  nafaqat 

ist‘emolchilarning  xarajat  qilish  yoki  jamg‘arish  xoxishiga,  balki  investitsion 

qarorlarga  ta‘sir  ko‘rsatish  orqali  iqtisodiyotning  umumiy  holatini  belgilaydi. 

Yuqori  foiz  stavkalar,  misol  uchun,  ko‘plab  yangi  ish  o‘rinlari  yaratishi  mumkin 

bo‘lgan yangi korxonalar qurilishining to‘xtab qolishiga olib keladi. 

 Foiz  stavkalar  har  bir  inson  hayotida,  moliya  muassasalari  faoliyatida, 

firmalar  va  umuman  iqtisodiyotda  muxum  o‘rin  egallagani  sababli  foiz 

stavkalarini  tabranishi so‘nggi  30  yilligi muhim  ahamiyatga  ega.  Masalan, 1981 

yilda 3 yilga xazina veksellari foiz stavkalari o‘zining maksimal nuqtasi (16 % dan 

yuqori)  ga  etdi.  1992-1993  yillarda  u  3%  gacha  tushgan,  1990  yillarning 

o‘rtalarida 5% ga oshdi, 2004 yilda 1% dan pastga tushgan bo‘lsa, 2007 yilgacha 

5%dan ko‘tarilgan va faqatgina 2008 yildan 2011 yilgacha 0% gacha tushdi. Turli 

foiz stavkalarning bir-biriga bog‘liq ravishda va birgalikda o‘zgarish tendentsiyasi 

mavjudligi sababli, tez-tez foiz stavkalar iqtisodchilar tomonidan yagona abstrakt 

foiz  stavka  sifatida  ko‘riladi.  1-rasmda  ko‘rsatilganidek,  turli  xil 

obligatsiyalarning  foiz  stavkalari  xar  xil  turlari  bo‘yicha  farqlanadi.  Masalan,  3 

oylik  xazina  veksellari  bo‘yicha  foiz  stavkalari,  barchasidan  past  (o‘rtacha) 

bo‘lgani,  shu orqali ularning tebranish amplitudasini  ham  eng  yuqori  darajasini 

ko‘rsatadi.  Va  reytingli  korporativ  obligatsiyalarining  o‘rtacha  foiz  stavkalari 

boshqa  foiz  stavkalarga  nisbatan  o‘sgan  bo‘lib,  boshqa  foiz  stavkalar  va 

korporativ obligatsiyalar foiz stavkasi spredi 1970 yilda yuqoriroq bo‘lgan bo‘lsa, 

1990 yillarda qisqargan, 2000 yillarda qisqa ko‘rinishda o‘sgan, keyinchalik yana 

qisqargan  va  2007  yilning  yozida  keskin  o‘sgan  va  2009  yilning  oxirida  yana 

pasayish boshlangan.  

 O‘zbekiston  Respublikasining  3  iyun  2015  yilda  yangi  tahrirda  qabul 

qilingan  ―Qimmatli  qog‘ozlar  bozori  to‘g‘risida‖  gi  qonuniga  asosan  bizni  ng 

amaliyotimizda  qimmatli  qog‟ozlar  —  hujjatlar  bo‘lib,  ular  mazkur  hujjatlarni 

chiqargan  yuridik  shaxs  bilan  ularning  egasi  o‘rtasidagi  mulkiy  huquqlarni  yoki 

qarz  munosabatlarini  tasdiqlaydi,  dividendlar  yoki  foizlar  tarzida  daromad 


to‘lashni  hamda  ushbu  hujjatlardan  kelib  chiqadigan  huquqlarni  boshqa 

shaxslarga  o‘tkazish  imkoniyatini  nazarda  tutadi.  Obligatsiya  esa—  emissiyaviy 

qimmatli  qog‘oz  bo‘lib,  u  obligatsiyani  saqlovchining  obligatsiyaning  nominal 

qiymatini  yoki  boshqa  mulkiy  ekvivalentini  obligatsiyani  chiqargan  shaxsdan 

obligatsiyada  nazarda  tutilgan  muddatda  olishga,  obligatsiyaning  nominal 

qiymatidan  qat‘iy  belgilangan  foizni  olishga  bo‘lgan  huquqini  yoxud  boshqa 

mulkiy  huquqlarini  tasdiqlaydi.  Veksel  bu  —  veksel  beruvchining  yoxud  vekselda 

ko‘rsatilgan  boshqa  to‘lovchining  vekselda  nazarda  tutilgan  muddat  kelganda 

veksel egasiga muayyan summani to‘lashga doir qat‘iy majburiyatini tasdiqlovchi 

noemissiyaviy  qimmatli  qog‘oz;  Qimmatli  qog‘ozlar  qimmatli  qog‘ozlar  bozorini 

tashkil etishning asosiy dastaklari hisoblanadi. O‘zbekistonda Qimmatli qog‟ozlar 

bozori  —  yuridik  va  jismoniy  shaxslarning  qimmatli  qog‘ozlarni  chiqarish, 

joylashtirish  va  ularning  muomalasi  bilan  bog‘liq  munosabatlari  tizimi  sifatida 

shakllanadi. Qimmatli qog‘ozlarning emitentlari, qimmatli qog‘ozlarning egalari, 

investorlar, qimmatli qog‘ozlar bozorining professional ishtirokchilari, shuningdek 

birjalar  va  Qimmatli  qog‘ozlar  markaziy  depozitariysi  qimmatli  qog‟ozlar 


Download 4,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   339




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish