“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

Пьер 
Лепезан де Буагильбер
дворян норманд оиласидан чиққан, у яхши маълумот олгач, 
адабиѐт билан шуғулланди, кейинчалик Руан округида оилавий касб-ҳунар судья (ҳакам) 
лавозимини эгаллади; деҳқонлар ишини олиб борди; ўз кўзи билан уларнинг ночор 
аҳволига гувох бўлди; у бу лавозимни умри охиригача сақлаб қолди ва катта углига 
топширди; ўзини «
қишлоқ хўжалигининг адвокати - ҳимоячиси
» деб атади. 
Олимнинг тадқиқот предметини қисқача қилиб жамоат бойлиги концепциясидан 
иборат дейиш мумкин. Бу бойлик пулнинг физик массаси билан эмас, балки турли -туман 
фойдали бойлик ва буюмлардан, масалан, нон, вино, гўшт, кийим-кечак ва бошқалардан 
иборатдир. Ҳатто ерга ва пулга эгаликнинг ўзи бойликни таъминлайди. Агар ер 
ишланмаса, пул эса ҳаѐт учун зарур ашѐлар (масалан, озиқ-овқат ва кийим-кечак)га 
алмаштирилмаса бундай «бойлик» эгаси қашшоқликка маҳкум этилади. 
Шу сабабли жамиятда пулни кўпайтириш эмас, балки ишлаб чиқаришни ўстириш 
масаласи иқтисодий фаннинг асосий вазифаси ҳисобланиши керак. 
Олимнинг тадқиқот услубига қуйидагилар хос: 
эркин рақобат шароитида иқтисодиѐтда автоматик мўътадиллик мавжуд бўлади; 
товарлар ва хизматлар қиймати (қиммати) ни белгилашда ҳаражатлар қоидасига амал 
қилинади; 
миллий иқтисодиѐт манфаатлари учун шахсий манфаатнинг жамоат манфаатларидан 
устунлиги тан олинади; 
хўжалик ҳаѐтида пулнинг мустақил ва аҳамиятли ролига етарли баҳо берилмайди ва 
бошқалар. 
Буагильбер саноат ва савдони камситиш йўли билан қишлоқ хўжалигининг роли 
атайлаб мутлақлаштирган. 
Адам Смитдан анча олдин шахсий манфаат (эгоизм)нинг жамият учун аҳамиятини 
кўра билди. 
1691 йилда у Францияни оғир иқтисодий аҳволдан чиқариш тизимини таклиф 
этди. Дастлабки фикрлари буйича турли ислоҳотлар ўтказиб (улар буржуа-демократик 
ҳарактерга эга бўлиши керак эди), 1707 йилда эса унинг ғоялари етилиб, қуйидаги уч 
қисмдан таркиб топди: 
1. Солиқ тизимини ўтказиш. Солиқ тизимининг деҳқонлар меҳнатидан 
манфаатдорлик тамойилига асосланиши, ундан ташқари солиқ барчага тегишли бўлиши 
керак эди. 
2. Ички савдони ҳар ҳил чеклашлардан озод қилиш (ички савдо эркинлиги); бу 
чора ички бозорни кенгайтириш, меҳнат тақсимотининг ўсишини таъминлаш, товар-пул 
муомаласини кучайтириши керак эди; 

---

50 
3. Доннинг эркин сотилишига йўл бериш, донга табиий баҳо таъсирини 
чекламаслик. Гап шундаки, мамлакатда донга сунъий равишда баҳо белгиланган бўлиб, 
ишлаб чиқариш ҳаражатлари қопланмас эди, дон етиштириш ўсмай қўйган эди. 
Буагильбернинг фикрича, иқтисодиѐт эркин ракобат шароитида ривожланиши ва 
товарлар бозорида «ҳақиқий қиймат»га эга бўлиши керак эди. У давлат бу соҳада 
деҳқонларга хомийлик қилиши зарур, деб ҳисоблади. 
Бу ислоҳотлар мамлакат ва халқ фаровонлигини ошириш ва хўжаликни 
ривожлантиришнинг бошланғич шартлари бўлиши керак эди. Буагильбер ўз ғоясини 
реклама қилиш мақсадида бу ислоҳот бир ойда қиролга керак бўлган суммани етказиб 
беради, деган фикрни тарқатди. Вазирлар эса икки соат давомида керакли қатор 
қонунларни тайѐрлаши мумкин ва хўжалик «
худди ҳамиртурушдаги каби
» тез ўсади, 
дейди у. У ўз таклифлари билан бир неча бор мурожаат қилди. Аммо унинг бу 
ҳаракатлари зое кетди. У ўз ғояларини китобларда баѐн этди ва бу китобларни нашр 
эттирди. Унинг асосий иқтисодий асарлари «