“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

Томас Мор
(1478-1535) ва 
Томмазо 
Кампанелла
(1568-1639) амалга оширди. 
Идеал (фозил) жамият тўғрисидаги аввалги ғоялар дастлабки социалистик 
концепциялар билан давом эттирилади. 
Т. Мор «
Утопия
» (лот. йўқ жой) (1516) асарида Англияда дастлабки капиталнинг 
жамғарилиши жараѐнида деҳқонларнинг оммавий қашшоқланиши жараѐнини акс 
эттирган. Т.Мор гуманист, давлат арбоби ва ѐзувчи бўлган (
1529-32 йилларда Англия 
канцлери
). У Уйғониш даврининг атоқли арбоби 
Эразм Роттердамский
нинг дўсти эди. 
Католик бўлган. Қиролни инглиз черковининг Олий бошлиғи деб қасамѐд қилмаганлиги 
учун Т.Мор давлат хоини сифатида ҳисобланиб, қатл этилган. Католик черкови 
томонидан муқаддаслаштирилган (1535). У «
қўйлар одамларни еб қуйди
» иборасининг 
муаллифидир. Шу даврда деҳқонларни чеклаш, яъни ердан сиқиб чиқариш сиѐсати 
амалга оширилди. Бу жараѐн мануфактура, кейинроқ эса фабрика ривожи билан боғлиқ 
эди. Мато тўқиш, жун, айниқса қўй жунига бўлган эҳтиѐжни ошириб юборди. Дастлаб 
ботқоқ, чакалакзор ерлар ўраб олинди ва қўй боқиш учун яйловга айлантирилди, 
кейинчалик деҳқончилик қилинаѐтган ерлар ҳам тортиб олиниб, деҳқонлар - 
йомен
лар 
синф сифатида тугатилди. Улар ердан маҳрум қилинди ва кўчага ҳайдалди. Бу ўзига хос 
аграр инқилоб - саноат тўнтарилиши учун сабаб бўлди, лекин миллионлаб аҳоли 
қашшоқликка маҳкум этилди. Шу воқеаларни ўз кўзи билан кўрган Т.Мор қаердаки 
хусусий мулк ҳукмрон бўлса, асосий бойлик бир қучоқ одамлар қўлига тўпланади, деган 

---

28 
хулосага келди. Яна социал офатнинг асоси пулдир, деган эди у. Хаѐлий «утопия» 
мамлакатида ижтимоий мулкчилик (хусусий мулк бўлмаган), умумий меҳнат бўлган, 
қишлоқ ва шаҳар ўртасидаги тафовўт йўқ эди, ишлаб чиқариш тартибга солинган, иш 
куни олти соат билан чекланган, пул йўқ қилинган, тақсимот текис ва босқинчилик 
урушлари йўқ эди. Т.Мор шундай жамиятни қуриш мумкин деб ўйлаган.