“ фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қЎллаб-қувватлаш йили”

Хулосалар: 1.Илк бор маҳаллий хомашёлардан гидроксиапатит олишнинг янги усули ишлаб 
чиқилди. Маҳсулотнинг унумига ва хоссаларига таъсир кўрсатадиган омиллар (рН ва 
ҳарорат) оптимал қийматлари аниқланди.  
2. Унинг чинлиги ИҚ-спектроскопик усул ёрдамида исботланди. Ундаги чўққилар ГАП нинг
таркибидаги функционал гуруҳларига тўла мос келиши аниқланди.
 
TOZA OZUQAVIY FOSFAT TUZLARINI OLINISH
Dedaxanov E.M.-Boitexnologiya 2/1 guruhi I-kurstalabasi, Hamidova N.U.-Farmasiya 
(Kasbta’limi) 2/1guruhi I-kurstalabasi, Sultonov B.E.-Noorganik, analitik, 
fizikvakolloidkimyokafedrasidotsenti 
 
Ma’lumki, biogen elementlar –organizmlar tarkibida doim bo’ladigan va ularning hayot faoliyatida 
muhim rol o’ynaydigan kimyoviy elementlar.Ularga avvalo kislorod, vodorod, kalsiy, azot, kaliy, 
fosfor, magniy, oltigugurt, xlor, natriy, temirkiradi. 
Tabiiy tanlanish natijasida tirik organizmlarning asosini 6 ta element tashkilqiladi: uglerod, 
kislorod, vodorod, azot, fosforvaoltingugurt. Bu elementlarorganogenlar deb ataladi. 
Ularning organizmdagi massa ulushi 97,4% ni tashkil etadi. 

---

Tirik organism uchun zarur bo’lgan 10 ta metall“ hayot metallari” deb nom olgan. Massasi 70 kg 
bo’lgan odamda hayot metallarining miqdori quyidagicha: 1700g-Ca, 250 g-K, 70 g-Na, 42 g-Mg, 5 
g-Fe, 3 g-Zn, 0,2 g-Cu, 0,1 g yaqinMn, Mo va Co bo’ladi. Katta odam tanasida 3 kg yaqin mineral 
tuzlar bo’lib uning 2,5 kg suyak to’qimalariga to’g’rikeladi. 
Ba’zi makroelementlar (Mg,Ca) va ko’pchilik mikroelementlar organizmdagi bioligandlar- 
aminokislotalar, oqsillar, nuklein kislotalar, gormonlar, vitaminlar bilan kompleks birikmalar hosil 
qiladi.Yuqoridagi keltirilgan ma’lumotlarga ko’ra kalsiy va fosfor organism uchun muhim 
elementlar bo’lib hisoblanadi. 
Ca – odam organizmida muhim ahamyatga ega bo’lgan biogen element bo’lib, organizmdagi 
barcha kalsiyning 99% suyakda, taxminan 1% esa qon va limfada uchraydi. Kalsiy 
yetishmasligi bir qator kasalliklarni keltrib chiqaradi, ayniqsa raxit kasalligi. Tabobatda kalsiy 
glukonat asosida tayorlangan dorivor moddalar keng qo’llaniladi. ‘’Askalsiy’’ oziq-ovqat 
qo’shilmasidan suyak, qon, o’sma va boshqa xastaliklar bilan og’rigan bemorlar organizmining 
himoya quvatini oshirishda samarali foydalanilmoqda. 
P –tirik organism uchun kerakli element: qon, miya, nerv sistemasi to’qimalarida bo’ladi. Ko’p 
miqdorda fosfor Ca
3
(PO
4
)
2 
holida hayvonlar suyagida bo’ladi. Suyak yoqilsa uning tarkibidagi 
hamma organic moddalar yonadi, qolgan modda Ca
3
(PO
4
)
2 
bo’ladi. Odam organizmida fosforning 
umumiy miqdori 0,95 % gaboradi. Fosfor organic birikmalar juda muhim biokimyoviy jarayonlarda 
ishtirok etadi. Fosforsiz miya to’qimalarida moddalar almashinuvi sodir bo’lmas edi.Miyadagi 
fosforilaza fermenti polisaxaridlarning gidrolizlanish jarayoni va sintezini boshqarib turadi. 
Uglevodlarning miya to’qimalarida oksidlanishida fosforopirid nukleotidlar noorganik fosfatlar juda 
muhim 
o’rin 
tutishi 
aniqlangan. RNK va DNK mononukleotidlari 
o’zaro 
fosfat 
kislotaqoldiqlaribilanbog’langanliginiesgaolsak, 
bufosforbirikmalariniahamiyatiniyanabirbornamoyishetadi. 
Natriy digidrofosfat tibbiyotda oshqozonning kislotaliligi ortib ketganda ishlatiladi.U urodan 
prep
аratining tarkibiga kiradi. 
Organizmda fosforning almashinuvi kalsiyga bogliq. Agar qonda kalsiy miqdori ortsa organism 
anoorganik fosforning miqdori kamayadi. 
Bir kun dakerakli fosfornig miqdori 1,3 g. Oziq moddalar tarkibida fosforning miqdoriy etarlidir 
[1]. 
Hozirda biz oz uqaviy fosfatlar bo’lgan – kalsiy fosfat, kalsiy gidrofosfat va kalsiy digidrofosfat, 
yani toza fosfatli tuzlar olish uchun laboratoriya tajribalari o’tkazdik. Buning uchun 85%-li toza 
termik fosfat kislota olib, uni kalsiy gidroksid (k.t.) suspenziyasi bilan turli pHlargacha 
neytralladik.Ma’lumki pH 2,5-2,8 da kalsiy digidrofosfat, pH 3,0-6,0 da kalsiy gidrofosfat va 6,0-
6,5 da esakalsiyfosfathosilbo’ladi. 
Ca(
Н
2
РО
4
)
2 
olish uchun 85%-li toza termik fosfat kislota olib, unikalsiygidroksid (k.t.) 
suspenziyasibilan pH 2,5 dan 2,8 gachabo’lganoraliqdaneytralladik, bunda asosan quyidagi reaksiya 
ketadi: 
2Н
3
РО
4
+ Ca(O
Н)
2 
= Ca
(Н
2
РО
4
)
2
+ 2H
2
O (1) 
Hosil bo’lgan aralashma va kuumnasos yordamida qattiq va suyuq qismga ajratildi. Qattiq qism esa 
2 martai ssiq suv bilan yuvildi. Suvning miqdori hosil bo’layotgan Ca(
Н
2
РО
4
)
2 
ga nisbatan 2 marta 

---

ko’p olindi. Ajratib olingan nam Ca(
Н
2
РО
4
)
2 
tuzi 100-105
o
Cda quritildi va tegishli uslublar 
yordamida kimyoviy tahlil qilindi. Olingan natijalar quyidagi jadvalda keltirilgan.