• Coreldraw • pho to s h o p

15 S.Q.Tursunov va boshqalar. Kompyuter grafikasi va web-diza'
darslik. T. Choipon. 2013 y. 377-bet.
J Q
1 * 1 M
i
17
"n~Pedag6flk!i OTMLwi LiluLulu^i uchun
Nizortiiv nomfi
T D P U
knf.^xonasi

---

uehburchakli shisha prizmaga y o ‘naltirildi. Prizmadan o ‘tgan nur sinib, 
ekranga y o ‘naltirilganda ranglar sohasi-spektmi hosil qildi. Spektrda 
asta-sekinlik bilan biridan ikkinchisiga o‘tuvchi kamalakdagi barcha 
ranglar mavjud edi. Bu ranglar boshqa qismlarga ajralmaydi. Nyuton 
spektmi yaqqol namoyon bo‘ladigan har xil ranglarga mos keluvchi yetti 
qismga ajratdi. U ushbu yetti rangni y a’ni qizil, zarg‘aldoq, sariq, yashil, 
havorang, ko‘k va binafsha ranglami asosiy ranglar deb hisobladi. 
Ranglar nega yetti xil? Ba’zi kishilar buni Nyutonning yetti sonining 
sirli xususiyatiga ishonganligi bilan tushuntiradilar.
Nyuton tajribalarining ikkinchi qismi shunday bo id i. Prizmadan 
o'tgan nur ikkinchi prizmaga yo ‘naltirildi. Bu ikkinchi prizma yor­
damida yana oq nur olish imkoni b o id i. Shunday qilib, oq nur ko‘plab 
boshqa nurlaming ko‘rishidan iborat ekanligi isbotlandi. Yetti xil asosiy 
nurlami Nyuton halqa b o ‘ylab joylashtirdi (1.2 - rasm )16.
Nyuton ba’zi nurlar asosiy nurlaming m a’lum nisbatdagi ara- 
lashmasi sifati hosil bo‘ladi, deb faraz qildi. Agar ranglar halqasi asosiy 
ranglar chegarasidagi nuqtalarga aralashmadagi o ‘sha rang miqdoriga 
teng yuk ossak, unda yig‘indi nur og'irlik markaziga mos keladi. Oq nur 
rang halqasining markaziga to‘g ‘ri keladi. Ranglar tadqiqotini keyin- 
chalik Tomas Yung, Djems Maksvell va boshqa olimlar davom ettir- 
dilar. Insonning nurlami idrok etishini o‘rganishi anchagina muhim 
masala b o id i, ammo asosiy e’tibor numing obyektiv xususiyatlarini 
tadqiq etishga qaratiladi. Hozirgi paytda fiziklar yo ru g iik nuri ikki xil 
xususiyatga ega, deb hisoblaydilar. Bir tomondan, yorugiikning Xris- 
tian Gyuygens tomonidan 1678 yilda olg‘a surilgan to iq in nazariyasi 
yordamida yorugiik nurining ko‘pgina xususiyatlari, shu jumladan 
qaytish va sinish qonunlari, tushuntirib beradi.