“ budjet hisobi ” fanidan O’quv–uslubiy majmua

Asosiy vositalarning eskirishi bo‘yicha sintetik hisobi 02 “Asosiy vositalarning 
eskirishi” 
schyotida quyidagi subschyotlarga bo‘lingan holda aks ettiriladi: 
020 “Turar-joy imoratlarning eskirishi”; 
021 “Noturar joy imoratlarning eskirishi”; 

---

86 
022 “Inshootlarning eskirishi”; 
023 “Mashina va jihozlarning eskirishi”; 
025 “Transport vositalarining eskirishi”; 
029 “Boshqa asosiy vositalarning eskirishi”. 
Mazkur subschyotlarning kredit tomonida asosiy vositalarga eskirish hisoblanishi, debet 
tomonida esa, isoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi.
Budjet tashkiloti ishchi schyotlar rejasini tasdiqlayotganda “Asosiy vositalarning eskirishi” 
schyotining tegishli subschyotlarini tashkilotga kirim qilingan asosiy vositalar manbaalari 
bo‘yicha eskirish hisoblanishini alohida shakllantirib olishi mumkin. Masalan 023/1 “Mashina 
va jihozlarning eskirishi (budjet mablag‘i hisobidan)”, 023/2 “Mashina va jihozlarning 
eskirishi (rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘i hisobidan)” va xokazo. 
5.Asosiy vositalarni balansdan chiqarilishi hisobi.
Budjet tashkilotlarida asosiy vositalarni hisobdan chiqarilishi “Asosiy vositalarni 
balansdan chiqarish tartibi to‘g‘risida Nizom” (O‘zR Moliya vazirining 2004 yil 16 
avgustdagi 101-son Buyrug‘i bilan tasdiqlangan) ga va boshqa qonuniy xujjatlarga tartibga 
solinadi. 
Asosiy vositalar quyidagilar natijasida tashkilot balansidan chiqariladi: 
- tugatish; 
- sotish; 
- beg‘araz berish; 
- kamomad yoki yo‘qotishning aniqlanishi; 
- qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollar. 
Asosiy vositalar qisman tugatilgan holda uning dastlabki (tiklash) qiymati va jamlangan 
eskirish summasi tegishligicha ob’ektning tugatilgan qismining dastlabki (tiklash) qiymati va 
jamlangan eskirish summasiga kamaytiriladi. 
Asosiy vositalar quyidagi hollarda ularni tugatish munosabati bilan balansdan hisobdan 
chiqarilishi 
mumkin: 
a) belgilangan xizmat muddati tugaganidan (to‘liq eskirish hisoblab yozilganidan) keyin; 
b) jismoniy eskirish, halokatlar, tabiiy ofatlar, foydalanishning risoladagi shart-
sharoitlarini buzish oqibatida yaroqsiz holga kelganlari; 
v) ma’nan eskirganlari; 
g) tegishli davlat organlarining qarorlari bo‘yicha chiqib ketadiganlari; 
d) korxona va tashkilotlarning qurilishi, kengaytirilishi, rekonstruksiya qilinishi, 
zamonaviylashtirilishi va texnik qayta jihozlanishi munosabati bilan chiqib ketadiganlari. 
Tiklanishi mumkin bo‘lmagan yoki iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lmagan 
asosiy vositalar tugatilishi kerak. 
Asosiy vositalarni tugatilishi munosabati bilan hisobdan chiqarilishida belgilangan 
tartibda mutaxassislar tomonidan nuqsonlar dalolatnomasi tuziladi. Ushbu dalolatnomada 
asosiy vositani xolati aks ettiriladi. Qonunchilikda belgilangan tartibda budjet tashkiloti 
yuqori tashkilotga asosiy vositani tugatilishi munosabati bilan hisobdan chiqarilishi bo‘yicha 
yozma murojat qiladi va ijobiy javob olingandan so‘ng tashkilot raxbari tomonidan 
tasdiqlangan doimiy faoliyat qiluvchi komissiya tomonida tegishli dalolatnomalar tuzilib 
hisobdan 
chiqariladi. 
Budjet tashkilotlarida asosiy vositalarni sotish “Budjet tashkilotlari va davlat unitar 
korxonalarining asosiy vositalarini hamda qurilishi tugallanmagan b’ektlarini sotish, 
shuningdek ularni sotishdan tushgan pul mablag‘larini taqsimlash tartibi to‘g‘risida Nizom” 
(Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 31 dekabrdagi 343-son qarori bilan tasdiqlangan)ga asosan 
tartibga 
solinadi.
Budjet tashkilotlarining asosiy vositalarini hamda qurilishi tugallanmagan ob’ektlarini sotish 
quyidagi shartlardan biri qoniqtirilgan taqdirda amalga oshiriladi: 
- belgilangan xizmat qilish muddatining tamom bo‘lishi (to‘liq eskirish hisobga 
o‘tkazilishi); 

---

87 
- ularning jismoniy eskirishi, avariyalar, tabiiy ofatlar, foydalanishning normal sharoitlari 
buzilishi oqibatida yaroqsiz holga kelishi; 
- ma’naviy eskirishi; 
- 
budjet 
tashkilotlarining 
qurilishi, 
kengaytirilishi, 
rekonstruksiya 
qilinishi, 
modernizatsiya qilinishi va qayta tashkil etilishi munosabati bilan bo‘shab qolishi. 
Budjet tashkilotlarining binolari va inshootlari (shu jumladan, qurilishi tugallanmagan 
binolari va inshootlari) O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo‘mitasi yoki uning hududiy 
boshqarmalari tomonidan xususiylashtirish tartibida sotiladi. 
Budjet tashkilotlarining qolgan asosiy vositalari budjet tashkilotlari tomonidan yuqori 
tashkilot bilan kelishgan holda, yuqori tashkilot bo‘lmagan taqdirda - qonun hujjatlariga 
muvofiq mustaqil ravishda sotiladi. Bunda: 
- bir inventar ob’ektning qoldiq qiymati O‘zbekiston Respublikasida belgilangan eng 
kam oylik ish haqining (budjet tashkiloti tomonidan sotish to‘g‘risida qaror qabul qilingan 
paytda) yuz baravari miqdoridan ortiqni tashkil etadigan avtomototransport vositalari, 
shuningdek boshqa asosiy vositalar asosiy vositalar qiymatini baholash tashkilotlari 
tomonidan baholangandan keyin ommaviy savdolarda sotilishi kerak; 
- bir inventar ob’ektning qoldiq qiymati O‘zbekiston Respublikasida belgilangan eng 
kam oylik ish haqining (budjet tashkiloti tomonidan sotish to‘g‘risida qaror qabul qilingan 
paytda) yuz baravari miqdoridan ortiq bo‘lmagan asosiy vositalar budjet tashkilotlari 
tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar tuzish orqali sotiladi. 
Yuqori tashkilotning (mavjud bo‘lganda) talabiga ko‘ra yoki budjet tashkilotlarining o‘z 
tashabbusi bilan ushbu asosiy vositalar asosiy vositalar qiymati baholash tashkilotlari 
tomonidan baholangandan keyin ommaviy savdolarda sotilishi mumkin. 
O‘zbekiston Respublikasining chet eldagi budjet tashkilotlari hisoblanadigan 
vakolatxonalarining asosiy vositalari va qurilishi tugallanmagan ob’ektlari quyidagi tartibda 
sotiladi: 
- binolar va inshootlar (qurilishi tugallanmagan binolar va inshootlar ham shu jumlaga 
kiradi) - O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari asosida; 
- qolgan asosiy vositalar - O‘zbekiston Respublikasining chet eldagi vakolatxonalari 
tomonidan yuqori tashkilot bilan (mavjud bo‘lganda) kelishgan holda vakolatxona joylashgan 
mamlakatning qonun hujjatlariga muvofiq to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar tuzish orqali 
mustaqil 
ravishda 
sotiladi. 
Binolar va inshootlarni (shu jumladan, qurilishi tugallanmagan binolar va inshootlarni) 
sotishdan tushgan mablag‘lar Davlat mulki qo‘mitasining maxsus g‘aznachilik hisob 
raqamida jamlanadi va ular, sotib olish manbalaridan qat’i nazar, Davlat mulki qo‘mitasi 
tomonidan xususiylashtirishdan tushgan mablag‘lar sifatida taqsimlanadi. 
Budjet tashkilotlarining asosiy vositalarini sotishdan tushgan mablag‘lar O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi G‘aznachiligining tegishli bo‘linmalarida ochilgan shaxsiy 
hisob raqamlarida jamlanadi. Ko‘rsatib o‘tilgan mablag‘lar budjet tashkilotlari tomonidan 
quyidagi tartibda taqsimlanadi: 
50 foizi - tegishli budjet daromadiga o‘tkaziladi; 
50 foizi - budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha budjet tashkilotlarining O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi G‘aznachiligining tegishli bo‘linmalarida ochilgan shaxsiy 
hisob 
raqamlarida 
qoladi. 
Budjet tashkilotlari tomonidan asosiy vositalar ommaviy savdolarda sotilgan taqdirda 
mablag‘larni taqsimlash ularni baholash va sotish xarajatlari chiqarib tashlangandan keyin 
amalga oshiriladi. Budjet tashkilotlari tasarrufida qoldiriladigan budjet tashkilotlari tomonidan 
faoliyat ixtisosligiga muvofiq moddiy-texnik bazani mustahkamlashga (shu jumladan, 
avtomototransport vositalarini sotib olishga), shuningdek kreditorlik qarzni (mavjud 
bo‘lganda) to‘lashga yo‘naltiriladi. O‘zbekiston Respublikasining chet eldagi budjet 
tashkilotlari hisoblanadigan vakolatxonalarining asosiy vositalari va qurilishi tugallanmagan 
ob’ektlarini 
sotishdan 
tushgan 
mablag‘lar: 

---

88 
- binolar va inshootlar bo‘yicha (qurilishi tugallanmagan binolar va inshootlar ham shu 
jumlaga kiradi) - ularni sotish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
alohida qarorlarida belgilangan tartibda; 
- qolgan asosiy vositalar bo‘yicha - xarajatlar smetasida nazarda tutilgan asosiy 
vositalarni 
sotib 
olishga, 
faoliyat 
ixtisosligiga 
muvofiq 
moddiy-texnik 
bazani 
mustahkamlashga, shuningdek kreditorlik qarzni (mavjud bo‘lganda) to‘lashga taqsimlanadi. 
Asosiy vositalarni beg‘araz berish yuqori tashkilot bilan kelishilgan xolda 
qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 
Inventarizatsiya natijasida asosiy vositalar bo‘yicha kamomad yoki yo‘qotishning 
aniqlanishi ulan undirilishi “Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va 
ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi to‘g‘risidagi Nizom” (Moliya 
vazirligi, Davlat Soliq qo‘mitasi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining 
2004 yil 10 martdagi 37, 2004-26, 20/1-sonli qarori bilan tasdiqlangan) ga asosan tartibga 
solinadi. Ushbu nizomga asosan ish beruvchining mulkiga yetkazilgan zarar hajmi, zarar 
uchun xodimning moddiy javobgarlik chegaralari va tartibini aniqlash O‘zbekiston 
Respublikasi 
Mehnat 
kodeksi 
bilan 
tartibga 
solinishi 
ko‘rsatilgan. 
Bir oylik o‘rtacha ish xaqidan oshmaydigan yetkazilgan zarar summasini aybdor xodimdan 
undirish ish beruvchining farmoyishiga muvofiq amalga oshiriladi. Farmoyish yetkazilgan 
zarar aniqlangan kundan boshlab bir oydan kechikmasdan chiqarilishi mumkin. Bunda zarar 
hajmi inventarizatsiya o‘tkazish davrida mazkur joyda amal qilayotgan bozor baholari 
bo‘yicha hisoblanadi. Agar xodimdan undirilishi lozim bo‘lgan yetkazilgan zarar summasi 
uning o‘rtacha oylik ish xaqidan yuqori yoki zarar aniqlangan kundan boshlab bir oylik 
muddat o‘tgan bo‘lsa, undirish sud orqali amalga oshiriladi. Ish beruvchining mulki 
o‘g‘irlanganda, kam chiqqanda, qasddan yo‘qotish yoki qasddan buzish natijasida hamda 
boshqa hollarda yetkazilgan zarar hajmi bozor qiymati bo‘yicha hisoblanadi. 
Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulkning bozor qiymatini aniqlash uchun 
quyidagilardan foydalanish mumkin: 
a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va ularning rasmiy dilerlaridan, tovar xom ashyo 
birjalaridan, ko‘chmas mulk birjalaridan yozma shaklda olingan xuddi shunday mahsulotga 
doir narxlar to‘ѓrisidagi ma’lumotlar; 
b) Markaziy bankning kamomad (ortiqcha) aniqlangan sanadagi va tegishli mulkni sotib 
olish sanasidagi kurslarning nisbati shaklida aniqlangan hisob-kitob koeffitsiyentini qo‘llagan 
holda sotib olish sanasidagi (tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lganda) mol-mulklarning erkin 
konvertatsiyalanadigan valyuta (EKV) dagi qiymati to‘g‘risidagi 
ma’lumotlar; 
v) tegishli davlat idoralarida mavjud bo‘lgan narxlar darajasi to‘g‘risidagi ma’lumotlar; 
g) inventarizatsiya o‘tkazilayotgan davrda ommaviy axborot vositalari va maxsus 
adabiyotlarda e’lon qilingan narx darajalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
d) tegishli mol-mulkning qiymati to‘g‘risida baholovchining ekspert xulosasi. 
Asosiy vositalarni ularning tugatilishi sababli hisobdan chiqarish to‘g‘risida komissiya 
tomonidan qabul qilingan qaror natijalari budjet tashkilotlarida asosiy vositalarni hisobdan 
chiqarish to‘g‘risidagi dalolatnoma bilan (AV-4-son shakl, byudj.), shu jumladan, transport 
vositalari bo‘yicha budjet tashkilotlarida transport vositalarini hisobdan chiqarish to‘g‘risidagi 
dalolatnoma (AV-4a-son shakl, byudj.) bilan, kutubxonadagi mavjud adabiyotlarni hisobdan 
chiqarish budjet tashkilotlari kutubxonasida mavjud bo‘lgan adabiyotlarni hisobdan chiqarish 
bo‘yicha dalolatnoma (444-son shakl) bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu dalolatnomalar 
komissiya tomonidan ikki nusxada tuziladi va barcha komissiya a’zolari tomonidan 
imzolanadi. Birinchi nusxasi buxgalteriyaga beriladi, ikkinchi nusxasi asosiy vositalar 
ob’ektlarining saqlanishi uchun javobgar bo‘lgan shaxsda qolib, hisobdan chiqarish natijasida 
qolgan moddiy qimmatliklar yoki temir-tersakni omborga topshirish yoki sotish uchun asos 
bo‘ladi. Transport vositasini hisobdan chiqarishda buxgalteriyaga dalolatnoma bilan 
birgalikda O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining Yo‘l harakati xavfsizligi davlat 
xizmati organlarida hisobdan chiqarilganligini tasdiqlaydigan hujjat ham taqdim qilinadi. 

---

89 
Ushbu dalolatnomalar tashkilot rahbari (yoki uning o‘rinbosari) tomonidan tasdiqlanguniga 
qadar asosiy vositalarni qismlarga bo‘lish va demontaj qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. Asosiy 
vositalarni hisobdan chiqarish va joydan-joyga ko‘chirish operatsiyalarining hisobi 438-son 
shakldagi jamlanma qaydnomada (9-memorial orderda) olib boriladi. Jamlanma qaydnomaga 
yozuvlar har bir hujjat bo‘yicha yoziladi. Bunda, “Jami” ustunida (tikqatorida) yoziladigan 
hisobdan chiqarilgan va joydan-joyga ko‘chirilgan moddiy ashyolar summasi subschyotning 
debet bo‘yicha summasiga teng bo‘lishi kerak.