Ðàõèìîâ Ìатназар

Kmtl=PM+QMMQ/QMM

Bunda;
PM-pul mablag’lari;
QMMQ-qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalar;
QMM-qisqa muddatli (to’lov muddati kelgan) majburiyatlar.
Ushbu ko’rsatkich qisqa muddatli majburiyatning har bir so’miga to’g’ri keladigan pul mablag’lari va qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalarni xarakterlaydi.

2. 
   Oraliq to’lov layoqati(Kotl). Ushbu ko’rsatkich mutlaq to’lov layoqati ko’rsatkichidan Sof debitorlik summasiga farq etadi. Ya’ni;
   

Kotl=PM+QMMQ+SDM/QMM

Bunda;
SDM-sof debitorlik majburiyati.
Sof debitorlik majburiyati, jami debitorlik qarzidan muddati o’tgan debitorlik qarzlarini chegirish asosida topiladi. Chunki muddati o’tgan debitorlik qarzlari kreditorlik qarzini qoplay oladigan haqiqiy manba bo’la olmaydi.
O’tish muddati bo’lib huquqiy va jismoniy shaxslar uchun ham bitta mezon bir yilga belgilangan. (mol etkazib beruvchi va xaridor, buyurtmachilar bilan bo’ladigan munosabatlardagi 3-oylik muddat bundan mustasno).

3. 
   Joriy to’lov layoqati(Kjtl). Ushbu ko’rsatkich muddati kelgan to’lov majburiyatlari yoki qisqa muddatli majburiyatlarni to’lashga barcha oborot, aylanma aktivlarni etarligi yoki etishmovchiligini xarakterlaydi.
   

Ya’ni;

Kjtl=PM+QMMQ+SDM+TZ

Bunda;
TZ- tovarlar va zahiralar qiymati.
Prof. E.Akramov tomonidan tavsiya etilgan umumiy to’lovga qobillik ko’rsatkichi quyidagicha aniqlanadi. Ya’ni;
Kutl=Uzoq muddatli aktivlar+Oborot aktivlar/M Bunda;
M-majburiyatlar (buxgalteriya balansi passivining 2-bo’lim jamisi)


⁷² Akramov E. Analiz finansovogo sostoyaniya predpriyatiya T.; TGEU,2000 g.,53-str.
Firma va kompaniyalar to’lov layoqatini baholashda mablag’lar likvidligi ko’rsatkichi ham o’rganiladi. Mablag’lar likvidligi (aylanuvchanligi)ni baholashda aktivlar, kapital va majburiyatlar harakatchanligi va to’lov muddatli bo’yicha qayta tarkiblanadi.
Aktivlarni likvidligi bo’yicha quyidagi tarkibda guruxlash mumkin;
1.Likvid mablag’lar (Pul mablag’lari va qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalar); 2.Tez sotiladigan aktivlar (Debitorlik majburiyatlari);
3.Sekin sotiladigan aktivlar (tovarlar, zaxiralar); 4.Qiyin sotiluvchi aktivlar (Uzoq muddatli aktivlar);
Yuqoridagi tarkiblashga mos ravishda, firma va kompaniyalarga tegishli kapital va majburiyatlarni ham quyidagi tarkibda guruhlash mumkin;
1.To’lov muddati kelgan majburiyatlar; 2.Qisqa muddatli passivlar (majburiyatlar); 3.Uzoq muddali passivlar (majburiyatlar); 4.Doimiy passivlar.
Aktivlar, kapital va majburiyatlarni o’zaro taqqoslash asosida firma, kompaniyaning buxgalteriya balansining likvidlilik darajasiga baho berish mumkin.
Bunda quyidagi mezonga tayaniladi;
A1>P1, A2>P2, A3>P3, A4
P2, A3>P3, A4
P3, A4

4.