Ðàõèìîâ Ìатназар

Mavzu bo’yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar

(1, 2, 3, 4, 7, 8, 10, 13, 15, 16, 18, 27, 29, 31, 35, 37, 39, 45, 47, 48, 50, 51, 52, 54, 55,
56, 58, 59, 61, 62, 64, 65, 68, 69, 70, 71, 72, 73)

1. 
   Firma va kompaniyalarni kreditga layoqatligini baholashni mezonlari va moliyaviy tahlil vazifalari
   

Firma va kompaniyalar iqtisodiy harakatda ,albatta, qarz kapitaliga zaruriyat sezadilar. Negaki, biznesni dastlabki qadamiga etarli mablag’ tadbirkorlarda doimo etarli darajada bo’lavermaydi yoki umuman bo’lmaydi. Iqtisodi rivojlangan davlatlar biznes hayotini kuzatish shuni ko’rsatadiki faoliyatni, biznesni 90 foizi qarz kapitali hisobiga yo’lga qo’yiladi.

Bundan ko’rinib turibdiki, firma va kompaniyalar doimo aniq biznes loyihalari, rejalari asosida qarz kapitali jalb qiladilar va uni ishlatishdan foyda olishga harakat qiladilar.
Firma va kompaniyalarni kreditga layoqatligini baholashni tasdiq topgan me’yoriy aktlari va Nizomiga ta’yangan holda har bitta biznes subektini kreditni, qarzni qaytarib berish layoqatiga egaligi o’rganilmog’i lozim. Bu mezonlar O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki, Iqtisodiyot Vazirligi, Iqtisodiy nochor korxonalar bilan ishlash Ko’mitasi va tegishli Vazirliklar tomonidan tuzib chiqilgan.

68F
Firma va kompaniyalarni kreditga layoqatligiga i.f.d. prof. M.Q.Pardaev tomonidan quyidagicha izoh beriladi. “Korxonaning kreditga layoqatligi deganda-uning kredit olish va o’z vaqtida olingan kreditni to’liq qaytarish qobilyati tushuniladi”.⁶⁸

69F
Muallif tomonidan, korxonalarning, firma va kompaniyalarning kreditga layoqatligini o’rganish maqsadida quyidagi ko’rsatkichlarni baholash lozimligi ta’kidlanadi;⁶⁹
-kreditni to’lashga qodirlik darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlarni baholash, tahlil

etish;

-mablag’larni likvidligi (aylanuvchanligini) baholash, tahlil etish;

-firma va kompaniyalar foydaligi bilan bog’liq ko’rsatkichlarni tahlil etish;
-moliyaviy barqarorlik bilan bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlarni baholash, tahlil etish. Firma va kompaniyalarda kreditga layoqatligini baholashda olinadigan kreditni

turiga,albatta,qarash lozim. Kredit mablag’larini uzoq (bir yildan ortiq muddatga), qisqa muddatga jalb etish hollarini e’tiborga olish lozim. Uzoq muddatli kreditlar odatda uzoq muddatli aktivlarni shakllantirishga, qisqa muddatli kreditlar esa oborot mablag’larni manbalashga yoki shakllantirishga jalb qilinadi.
Firma va kompaniyalarning kreditga qodirlik darajasini uning to’lovga qobilligi, moliyaviy barqarorligi, kapitalning foydaliligi kabi ko’rsatkichlar asosida bayon etish mumkin. Ushbu ko’rsatkichlarning mezoniga tayangan holda firma va kompaniyalarning kreditga layoqatligini tavsiflovchi “sinf” shkalasi tuzib chiqiladi. Ushbu shkala bo’yicha firma va kompaniyalarni kreditga layoqatligini xarakterlovchi ko’rsatkichlar darajasi birinchi va ikkinchi sinfga tushsa, firma va kompaniya kreditni olishga layoqatli, 3 va 4- sinflarga tushadigan bo’lsa kreditni olishga noloyiq deb topiladi.
Tahlil etishda, kredit tashkilotlarining inspektorlari tomonidan, kredit olish haqida ariza bergan har bitta firma yoki kompaniyaning auditorlik xulosasi olingan moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida moliyaviy holati baholanadi. Baholash natijasi bo’yicha


⁶⁸ Pardaev M.Q., Isroilov B. Moliyaviy taxlil T,; Iqtisodiyot va xuquq dunyosi. 1999 y.219-bet
⁶⁹ Pardaev M.Q., Isroilov B. Moliyaviy taxlil T,; Iqtisodiyot va xuquq dunyosi. 1999 y.220-bet

bayonnoma tuziladi va bu bayonnoma kredit oluvchi bilan tuziladigan kredit shartnomasiga asos bo’lib xizmat qiladi.
Firma va kompaniyalarning kreditga layoqatligini baholashda tahlil oldiga quyidagi vazifalar qo’yiladi;

• 
  firma va kompaniyalarning kreditga layoqatligini davriy oraliqlar bo’yicha o’rganish;
  
• 
  firma va kompaniyalarning moliyaviy barqarorligi, aktivlar va kapital foydaliligini baholash;
  
• 
  mablag’larni joylashinuvidagi holat, ularning aylanuvchanligini baholash;
  
• 
  muddati o’tgan majburiyatlarning holati, firma va kompaniyalarning moliyaviy mustaqillik darajasidagi o’zgarishlar, sotish hajmidagi o’sish, likvid mablag’larning xolati kabi qo’shimcha ko’rsatkichlarga baho berish;
  

Firma va kompaniyalarni kreditga layoqatligini tahlil etishda moliyaviy hisobotni barcha shakllaridan foydalanish, ularning muvofiqligiga va davriy o’zgarishlariga ahamiyat berish talab etiladi.

2.