Ðàõèìîâ Ìатназар

Lizing hisobiga olingan mablag’lar tahlili

Lizing operatsiyalarini yo’lga qo’yilishi albatta, puxta ishlangan investitsion loyihalar asosida tashkil etiladi. Investitsion loyihalar esa o’z-o’zidan iqtisodiy va moliyaviy tahlil asosidagina aniq echimiga ega bo’ladi.

Investitsion loyihalarning moliyaviy va iqtisodiy tahlilini bevosita shu asnoda o’tkazilishi ham bejiz emas.
Kompaniya va firmalar erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida turli kredit institutlari bilan shartnomaviy asosda qarz munosabatlarini yo’lga qo’yishni talab etadi. Ana shunday institutlardan biri bu lizing kompaniyalari hisoblanadi. Lizing kompaniyalarini imkoniyatli tomoni shundaki bunda, ulkan moliyaviy resurslar talab qilinadigan texnika va texnologiyalarni olib kelinishi, xo’jalik yuritish sub’ektlari yoki tadbirkorlarga qimmatga tushadi.
Birinchidan: kompaniya yoki firma uning moliyaviy imkoniyatiga ega emas. Ega bo’lingan hollarda ham uning birdaniga jalb qilinishi mablag’larning oqlanuvchanlik davrini oshirib yuboradi. Ana shunday hollarda kompaniya albatta lizing asosida mablag’larni joylashtirishdan manfaat ko’radi.
Mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarishini yo’lga qo’yish va uning aylanmasi asosida ega bo’lingan mablag’lar hisobiga davriy to’lovlarni amalga oshirilishi, kelishilgan muddat tugashi bilan texnika va texnologiyalarni o’z egaligiga o’tishi, lizing to’lovlarini asosiy qismini ishlab chiqarish xarajatlariga olib borilishi va boshqa yutuqli jihatlar lizing operatsiyalarini ham imkoniyatligini xarakterlaydi.
Albatta, narxlar o’zgaruvchanligi sharoitida investitsion loyihalarning uzoq davriylikdagi prognozining aniq echimini berish qiyin masala. Shu sababli, turli risklarni hisobga olish, inflyatsion jarayon, to’lovlarni amalga oshirish shakllariga ahamiyat berish talab etiladi. Xuddi shu holat Respublikamizda investitsion kompaniyalarning aktiv ishtirokchisi sifatida lizing kompaniyalarini ish faoliyatiga sezilarli ta’sir etmoqda. Lizing kompaniyalari lizing shartlarida aktivlarni joylashtirishda turli qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar.
Tahlil etishda lizing asosida korxona tasarrufiga va foydalanishiga berilgan asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va boshqa aktivlar yuzasidan to’lovlarni davriy amalga oshirilishi, ularning oqlanuvchanligi va samaradorligi, foydalilik darajasiga muhim ahamiyat beriladi. Afsuski, lizing operatsiyalari bo’yicha olingan mulk va uning samaradorligi tahlilini uslubiy asoslari olimlar tomonidan endigina tadqiq qilinmoqda. Bu bir jihatdan o’rinli ham. Negaki rejali iqtisodiyot, ko’char va ko’chmas mulkni joylashtirishni markazlashgan ta’minotini, tartibini va qoidalarini belgilab bergan edi. Erkin bozor munosabatlari sharoitida esa bu mexanizmni saqlanishi o’rinsizligi kompaniya va firmalar oldiga ulkan ma’suliyat qo’yadi. Ya’ni: mulk va uni joylashtirishni, egalik va tasarruf etishni yangi shakllarini hayotga joriy etish zaruriyatga aylanadi.

8.