Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

бу ерда: Q_йиғ - тупроқнинг йиғинди қуёш радиациясидан олган иссиқлиги, Q_a – тупроқнинг атмосфера учрашувчи нурланишидан олган иссиқлиги, Q_қ - қисқа тўлқинли қайтган радиация иссиқлиги, Q_ер – Ернинг узун тўлқинли нурланиши иссиқлиги.
Фаол юзага тушувчи нурланиш оқимларига мусбат, фаол юзадан кетувчи нурланиш оқимларига манфий ишора қуйиб (4.2) ни турлича хусусий ҳолларга тадбиқ этишимиз мумкин. Масалан, сутканинг кундузги даври учун (4.2) ни қуйидагича ёзамиз:
Q_йиғ  Q_а – Q_қ - Q_ер - Q_м - Q_т - Q_тр 0 (4.3)
Кечаси фаол юзага йиғинди қуёш радиацияси тушмайди, шунинг учун қисқа тўлқинли қайтган радиация ҳам бўлмайди.
У ҳолда (4.3) тенглама яна ҳам соддалашади:
Q_а – Q_ер  Q_м + Q_т + Q_тр 0 (4.4).
Юқоридаги (4.4) тенгламасини ерга яқин ҳаво қатламининг ҳарорати, ер сиртининг ҳароратидан юқори бўлган ҳолга нисбатан ёзилди.
Радиацион баланс ва демак, иссиқлик баланснинг ҳар бир ташкил этувчисига об-ҳаво ва иқлим шароитлари, агротехник ва мелиоратив тадбирлар кучли таъсир кўрсатади.
Бундай омиллар таъсирида иссиқлик баланс ва унинг ташкил этувчиларининг боришидаги даврийлик ўзгаради. Айниқса Ернинг шимолий ҳудудларида иссиқлик баланс ташкил этувчилари об-ҳаво ва иқлим шароитларига кескин боғланган. Жанубдаги анча барқарор об-ҳаво шароитларида иссиқлик баланс ташкил этувчилари ҳам анча турғун бўлади.
Суғориш иссиқлик баланс ташкил этувчиларига кучли ва қисқа муддатли таъсир кўрсатади. Иссиқлик баланснинг айрим ташкил этувчилар бўйича тақсимотининг ўзгаришига тупроқни мулъчалаш, экинларни эгатлар пуштасига экиш, тупроқни ғоваклаштириш ва зичлаштириш каби агротехник тадбирлар бирмунча таъсир кўрсатади. Бу тадбирларнинг моҳиятини тупроқнинг иссиқлик режимини бошқаришни қаралганда муфассал муҳокама қиламиз.