# 4, 2020 pedagogik mahorat*педагогическое мастерство*pedagogical skill

# 4, 2020 PEDAGOGIK MAHORAT*ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО*PEDAGOGICAL SKILL
102 
ҳам ўрганувчи муайян тестни стандартлаштириш ва ушбу қобилиятнинг ўсмирларда ўрганилиши 
зарур ҳисобланади.
Визуаллаштириш
– бирон нарса ёки уни қисмининг турли томонга бурилиши ёки жойини 
ўзгартиришидан кейин қандай кўринишда бўлишини тасаввур қилиш қобилияти [3, Б. 33].
Визуаллаштириш – бу маълумотни сиз кўрадиган расмларга айлантириш демакдир. Баъзида 
тарқоқ фикрларни ёрқин ақлий тасвирларни яратишга қодир бўлган ҳикояга йиғиш ҳамдир. Иккала 
ҳолатда ҳам, мижозлар ва уларнинг тажрибаларини визуал тарзда тасвирлаш уларни инсоний ва 
ҳақиқий қилади [4, Б.49]. 
Визуаллаштириш қобилияти дастлаб “омил” сифатида АҚШ психолог олимлари томонидан 
қайд этилган. Адабиётларни ўрганар эканмиз, унинг 1963 йилда унинг “визуаллаштириш” деб 
номланиши асосида қуйидаги таърифи келтирилганлигига гувоҳ бўлдик: “визуаллаштириш – фазовий 
намуналар расмини манипуляция қилиш ёки бошқа визуал тартибга солиш қобилиятидир” [5]. 
Визуаллаштириш қобилияти алоҳида омил бўлиб ажралиб чиқиши билан уни ўрганишга 
қаратилган психометрик тестлар турли ёш даврлари ва миллат популяциялари учун мослаштирилиши 
ва стандартлаштирилиши амалга оширила бошланган. Биз олдинги мақолаларимизда 
визуаллаштириш қобилиятининг ўрганилишига хизмат қилувчи бир нечта тестларнинг ўзига хос 
томонларига тўхталиб ўтган эдик. Шу билан бирга визуаллаштириш қобилияти ўта муҳим бўлган 
турли касб-ҳунар мутахассисликлари рўйхати ҳақида ҳам етарли маълумот бериб ўтган эдик [6]. 
Э.А.Флейшманнинг “Инсон қобилиятлари таксономияси” рўйхатида когнитив қобилиятлар 
қаторига яна “Фазовий мўлжал олиш” қобилияти ҳам киритилган. Бу қобилиятдан визуаллаштириш 
қобилиятини фарқлай олиш муҳимдир. Чунки, иккисининг аҳамияти, таърифи ва ўрганиш усуллари 
ҳар хилдир.
Фазовий мўлжал олиш – атрофдаги муҳитга ёки унинг ўзига нисбатан нарсанинг қаердалигини 
билиш қобилиятидир. Бу компаснинг нуқталарига нисбатан подшипникларда йўналтирилган 
йўналишни сақлашни ўз ичига олади [3, Б.31]. 
Олимлар визуаллаштириш қобилиятинининг намоён бўлишида гендер фарқлар кузатилиши 
мумкинлигини аниқлашган. Масалан, “Букланган қоғоз” тести орқали визуаллаштириш қобилияти 
ўрганилганда, ўсмир ёшидаги ўғил болаларнинг қиз болаларга нисбатан юқори балл олиши d=0.63 ва 
d=0.77 гача қайд этилган [7]. Лекин когнитив қобилиятлардаги бундай гендер фарқлар ҳамма 
мамлакатда ҳам кузатилавермаслиги мумкинлиги ҳам аён бўлган. Шундай экан Ўзбекистонда 
ёшларда мазкур қобилият қандай намоён бўлиши ўрганилмаган. 
Бугунги кунга келиб Ўзбекистон шароитида визуаллаштириш қобилиятини 9 синф 
ўқувчиларида ўрганишга қаратилган методикани стандартлаштириш долзарб бўлиб, бу орқали 
нафақат психодиагностика ва касбга йўналтириш соҳаларининг ривожланишига, балки мазкур 
методика орқали ёшларнинг визуаллаштириш қобилиятининг намоён бўлиш даражасини ўрганишга 
ҳам эришиш мумкин. Биз тадқиқотимизда визуаллаштириш қобилиятини турли фанларга қизиқиш 
билан алоқадорлигини ҳам ўрганишни ўз олдимизга мақсад қилиб қўйдик, зеро ушбу масаланинг 
ёритилиши ўсмирлардаги қобилият ва қизиқишлар ўртасидаги ҳамоҳангликнинг қай даражада акс 
этишини кўрсатиб беради ва келгусида касбга йўналтириш ишларини янада такомиллаштириш учун 
илмий база яратиб беради. Мақоламиз мана шу вазифани амалий жиҳатдан ёритиб беришга 
қаратилади.