• 1917 yilgacha bo'lgan davrda O'zbekiston hududidagi sudlar va boshqa sud organlari

• 1917 yilgacha bo'lgan davrda O'zbekiston hududidagi sudlar va boshqa sud organlari.

• sud va kvazi-sud organlari sobiq tizimdagi repressiya apparati sifatida.

• Mustaqillik davrida sud tizimidagi o'zgarishlar.

• O'zbekistonda sud-huquq islohoti va uning asosiy bosqichlari.

Sud hozirgi O'zbekiston hududida davlatchilikning atributi sifatida uzoq tarixga ega.

O'zbekiston hududida deyarli 13 asr davomida shariat qonun-qoidalarini boshqargan Qozi sudlari va xalq urf-odatlari va an'analari me'yorlariga muvofiq qarorlar qabul qiladigan Biysk sudlari faoliyat ko'rsatgan.

19-asrning ikkinchi yarmida (O'rta Osiyo Rossiyaga qo'shib olingandan keyin) podsho mustamlakachilari bu erda Rossiya imperiyasi qonunlari asosida ish olib boradigan o'zlarining sud organlarini tashkil etishdi. Dastlab ular fuqarolik nizolarini hal qildilar va Rossiya fuqarolarining manfaatlari bilan bog'liq jinoyatlar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqdilar, keyinchalik ular jiddiy tortishuvlarning barcha ishlari uchun javobgar bo'lishdi, shuningdek qonunda qamoq jazosi nazarda tutilgan jinoyatlar.

Sovet hukumati davrida sudlar va boshqa jazo organlari beg'ubor, sof repressiv, shubhasiz deb o'ylangan.

Ularni boshqarish nafaqat umumiy ko'rsatmalar yordamida, balki aniq ishlarga aralashish orqali ham amalga oshirildi.

SSSR prokurorining 1935 yil 23-yanvardagi yo'riqnomasida "sudlarda ko'rib chiqish uchun etarli hujjatli dalillar bo'lmagan taqdirda, qoida tariqasida, SSSR NKVD huzuridagi maxsus yig'ilishda ko'rib chiqishga yuborilishi kerak, ammo bu ishlarni maxsus hay'at ko'rib chiqish uchun o'tkazishni istisno etmaydi. agar mahalliy sharoit sabab bo'lsa. " Boshqacha qilib aytganda, nafaqat maxsus yig'ilish, balki maxsus kengash ham dalilsiz hukm qilish uchun mos edi.

Maxsus sudlar tizimiga harbiy, safiy va lager sudlari kirgan. Ularning barchasi va maxsus taxtalar maxsus yig'ilishga o'xshaydi. Ularning barchasi yopiq va hech qanday qiyinchiliklarga duch kelmaydilar. Ularning ishi aniqlik, ya'ni oldindan belgilangan jumlalar bilan ajralib turadi. O'ylashning hojati yo'q, barcha hukmlar aybdor va o'ta qat'iydir

Respublika Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2020 yil 31 avgustda Shohidlar Xotirasi yodgorligiga yig'ilganlarga murojaat qilib ta'kidlaganidek: «Ma'lumki, totalitar tuzum davrida minglab begunoh vatandoshlarimiz qatag'onlarga uchragan. 1937-1953 yillarda O'zbekistonda 100 ming kishi qatag'on qilindi, 13 ming kishi shafqatsiz otib tashlandi. Ko'plab oilalar vayron bo'ldi va bolalar etim qoldi. Birgina 1937-1938 yillarda, qatag'on keng ko'lamga ega bo'lganida, 7 mingga yaqin vatandoshimiz otib tashlandi ... Bu odamlar haqiqiy rahbarlar, ziyolilarning ilg'or vakillari, eng yaxshi yozuvchi va madaniyat arboblari - bir so'z bilan aytganda, bizning millat rangimiz edi. Tasavvur qiling, ular Vatan, ilm-fan, iqtisodiyot, madaniyat va adabiyotni rivojlantirish yo'lida qanday buyuk ishlarni amalga oshirgan bo'lar edilar, agar xalqimiz qatag'on qilinmasa, qanday yutuqlarga erishgan bo'lar edi! Bugun biz bu yo'qotishni qayg'u bilan eslaymiz. "

Darhaqiqat, sudlarga deklaratsiya vazifasi topshirilgan, ular partiyaning mansabdor shaxslari va repressiv "xavfsizlik idoralari" rahbarlari tomonidan qabul qilingan qarorlarning "qonuniyligini" passiv ravishda aniqlaydi va tasdiqlaydi. Bu, ayniqsa, "aksilinqilobiy elementlar" deb nomlangan ishlarga (o'sha paytdagi partiya rahbarlarining "xalq dushmanlari" deb nomlangan taklifiga binoan) tegishli edi.

"Turg'unlik davri" deb nomlangan davrda (respublikamiz mustaqillikni qo'lga kiritganidan oldin) sudlar qonuniylikdan maqsadga muvofiqligi ustuvorligi printsipi asosida harakat qilib, hali ham partiya amaldorlarining ko'r-ko'rona vositasi bo'lib kelgan.

Bu holat faqatgina Respublikamiz Mustaqillikni qo'lga kiritishi bilan, respublikada huquqiy davlat barpo etilishi, fuqarolarning manfaatlari birinchi o'ringa chiqqandan keyingina yo'q qilindi.

O'zbekistonda amalga oshirilayotgan sud-huquqiy islohotlarning asosiy maqsadlari sud-huquq tizimining mohiyatini o'zgartirish, uni inson huquqlarini samarali himoya qilishning asosiy kafiliga aylantirish, shuningdek sudlarning haqiqiy mustaqilligini ta'minlashdan iborat.

Mustaqillik yillarida mamlakat ushbu yo'nalishda aniq chora-tadbirlarni amalga oshirdi va amalga oshirmoqda.

Jinoyat-protsessual qonunchiligiga sudning vakolatlaridan jinoyat ishini qo'zg'atish, ayblov xulosasini e'lon qilish huquqini chiqarib tashlashni nazarda tutuvchi o'zgarishlar kiritildi, bu sudning xolisligini, xolisligini ta'minlashga, jinoyat protsessida tortishuv tamoyilini mustahkamlashga yordam berdi.