درس اول Birinchi dars Fors tili

Takrorlash uchun savollar

1. Qanday gaplarga ot kesimli sodda yig’iq gap deyiladi?

2. Kesimlik bog’lamasi nima?

3. Ot kesimli gaplar qanday o’qiladi?

4. Ot kesimli gaplarning inkor shakli qanday o’qiladi?
درس بیست و سوم

Yigirma uchinchi dars
واژگان

Lug‘at

تگرگ	tagarg	do’l
شکل ... را دارد	šekl -e … rā dārad	…shakliga ega
گرم میکند	garm mikonad	isitadi, qizdiradi
یواش یواش	yavāš - yavāš	sekin-sekin
بخار	boxār	bug’, par
تبدیل میشود	tabdil mišavad	aylanadi
بلند میشود	boland mišavad	ko’tariladi
ﺁنها	ānhā	ular
ابر	abr	bulut
شکل ...را میگیرد	šekl-e…rā migirad	…shaklini oladi
بیشتر	bištar	ko’pincha
ریز	riz	mayda
در تاثیر	dar ta’sir-e	ta’sirida
خطرناک	xatarnāk	xatarli
بارها	bārhā	mevalar
خراب میکند	xarāb mikonad	xarob bo’ladi
میدانید	midānid	bilasiz

است [ast] bog’lamasining o’qilish qoidalari
Ot kesimli sodda yig’iq gaplarda kesimlik bog’lamasi است [ast] ot kesimning qanday tovush bilan tugashiga qarab turlicha o’qiladi.

1. Agar ot kesim undosh tovush bilan tugasa kesimlik bog’lamasi hech qanday o’zgarishga uchramaydi. Masalan:

احمد شاگرد است [ Ahmad šāgerdast ] – “Ahmad o’quvchidir”.

2. Agar ot kesim “ā” uzun unlisi bilan tugasa, است [ast] ning “a” tovushi tushib qoladi va ot kesim “ā” bilan birga “āst” deb ataladi. Masalan:

این مرد دانا است [ in mard dānāst ] – “Bu kishi donodir”

این کاکا است [ in kākāst]- “Bu akadir”

3. Agar ot kesim “i” uzun unlisi bilan tugasa, است [ast] bog’lamasi “ist” shaklida o’zgaradi. Masalan:

این مرغ طوطی است [ in morγ tutist ] – “Bu qush to’tidir”

این دختر لیلی است [ in doxtar leylist ] – “Bu qiz Laylidir”

4. Agar ot kesim “u” cho’ziq unlisi bilan tugasa, است [ast] bog’lamasi “ust” tarzida o’qiladi. Masalan

این پسر دانشجو است [ in pesar dānešjust ] – “Bu bola talabadir”

این پالتو است [ in pāltust ] – “Bu paltodir”

Yuqoridagi har uchala holatda ham yozuvda است [ast] ning alifini yozsa ham, yozmasa ham bo’ladi:

این پا است = این پاست

این مو است = این موست

این رو است = این روست
5. Agar ot kesim “ou” diftongi bilan tugasa , است [ast] bog’lamasi qo’shilgach “ou” diftongi “ov”ga aylanadi. Masalan:

این کیف نو است [ in kif novast] – “Bu portfel yangidir”

این شهر مسکو است [ in šahr moskovast] – “Bu Moskva shahridir”

6. Agar ot kesim “e” qisqa unlisi bilan tugasa است [ast] bog’lamasi qo’shilganda hech qanday fonetik o’zgarish yuz bermaydi. Masalan:

این مجله است [ in majalle ast] – “Bu jurnaldir”

متن

برف‘ باران و تگرگ
روز های گرم و خشک ﺁفتاب روی زمین و رودخانه ها ‘ دریاچه و دریاهارا گرم میکند. در نتیجه این ﺁب یواش یواش به بخار تبدیل میشود. این بخارها رفته رفته جمع میشود و به ﺁسمان بلند میشود. شکل ابر هارا میگیرد. در فصل های بهار و پائیز بخار در این ابرها به ﺁب تبدیل میشود و در این فصل ها بیشتر باران میبارد. در فصل زمستان هوا سرد است و بخار ها در ابر ها یخ میبندد و شکل برف را میگیرد. تگرگ شکل دانه های ریزرا دارد. بخار های یخ بسته در ابرها در تاثیر هوای گرم شکل تگرگرا میگیرد و تگرگ میبارد. تگرگ بارندگی خطرناک است. چونکه دانه های یخ برگها و بار های درختان و کشتزار هارا خراب میکند.

Barf, bārān va tagark
Ruzhāye garm va xošk āftāb ruye zamin va rudxānehā, daryāčehā va daryāhārā garm mikonad. Dar natije in āb yavāš-yavāš be boxār tabdil mišavad. In boxārhā rafte-rafte jam’ mišavad va be āsmān boland mišavad. Šakl-e abdrhārā migirad. Dar faslhā-ye bahār va pāiz boxār-e dar in abrhā be āb tabdil mišavad va dar in faslhā bištar bārān mibarad. Tagarg shekl-e dānehāye rizrā dārad. Boxārhāye yaxbaste-ye dar abrhā dar tasir-e havā-ye garm šekl-e tagargrā migirad va tagarg mibārad. Tagarg bārandegi xatarnāk ast. Čunke dānehāye yax b arghā va bārhāye deraxtān va keshtezārrā xarāb mikonad.
1-mashq. Quyidagi gaplarni qoidaga muvofiq ravishda o’qing va tarjima qiling.

این دختر دانشجو است. ﺁن مرد نانوا ست. این طوطی است. این شیرینی است. این پوشاک است. این پالتو است. این مجله نو است. احمد دانا است. این شاپوست. ﺁن سینی است. ﺁن سینی قشنگ است. اکبر دانا نیست. این رادیو است. این پنجره است. پنجره باز است.

2-mashq. Quyidagi gaplarni fors tiliga tarjima qiling.
Bu qalpoqdir. U esa shlyapadir. Bu ko’ylak chiroylidir. Bu qiz talabadir. U bola ham talabadir. Bu til shirindir. Doska tozadir. U uy toza emas. U qo’rqoqdir. Kitob yaxshi va oson. Bu mashq qiyin. U kishi nonvoy emas, bu bog’ katta va chiroyli. Saodat shu yerda. Bu kishi asl Eronlikdir.
3-mashq. Quyidagi so’zlar ishtirokida bo’lishli-bo’lishsiz ot kesimli sodda gaplar tuzing.

دانشیار	این کتاب
دختر	این
ﺁسان	ﺁن
بد	ﺁن مرد
بزرگ	ﺁن باغ

4- mashq. Xattotlik mashqlari. O’qituvchi yordamida matnni o’qing, tarjima qiling va yozishni mashq qiling.
Xattotlik mashqlari
Matnni o’qituvchi yordamida o’qing.





Takrorlash uchun savollar

1. Ismiy kesim undosh tovush bilan tugasa است [ast] qanday o’qiladi?

2. Ismiy kesim “ā” uzun unlisi bilan tugasa است [ast] qanday o’qiladi?

3. Ismiy kesim “ i” unlisi bilan tugasa است [ast] qanday o’qiladi?

4. Ismiy kesim “ou” diftongi bilan tugasa است [ast] qanday o’qiladi

درس بیست و چهارم

Yigirma to’rtinchi dars

واژگان

Lug‘at

روباه	rubāh	tulki
خروس	xorus	xo’roz
گردش	gardeš	aylanish, sayr
زندگی میکرد	zendegi mikard	yashardi
دید	did	ko’rdi
دوید	david	yugurdi
پرید	parid	uchib chiqdi
روی درخت	ruy-e deraxt	daraxt ustiga
مکار	makkār	makkor
میترسی	mitarsi	qo’rqasan
بیا	beyā	kel
نشنیدی	našenidi	eshitmading
ده	deh	qishloq
سگ	sag	kuchuk
فرار کرد	farār kard	qochib qoldi
نگفتی	nagofti	aytmading
میترسم که	mitarsam ke	qo’rqamanki
مثل تو	mesl-e to	senga o’xshab
خبر نداشته باشد	xabar nadāšte bāšad	xabari bo’lmasa

So’roq gaplarning yasalishi
So’roq gaplar ma’lum voqea – hodisa, narsa va shaxs haqida ma’lumot olish uchun beriladigan savollardan iborat. O’zbek tilida so’roq gaplar ikki xil usul bilan yasaladi:

1. Darak gapning oxiriga –mi? so’roq yuklamasini qo’yish orqali yasaladi. Masalan: Ahmad o’quvchimi?

2. Gap tarkibida kim?, nima?, qanday?, qanaqa?, necha?, qancha?, qachon?, qayerda?, nega? kabi so’roq olmoshlarini ishlatish orqali yasaladi.

Fors tilida ot kesimli gaplar uchun savol tuzishning bir necha turi mavjud. Ular quyidagilar:

1. Ohang orqali

2. چه (če) (چی) (či) -“nima”, که (ke) (کی) (ki) – “kim” so’roq olmoshlari orqali

3. So’roq yuklamalar orqali

4. So’roq olmoshlari va so’roq so’zlar orqali

1. So’roq gaplarning ohang orqali yasalishi intonatsiya orqali so’roq gap yasalishi deyiladi. Darak gapning ohangi o’zgartirilib, so’roq gap hosil qilish mumkin. Buning uchun gapning bosh qismi past tovushda boshlanib, oxiri baland tovushda talaffuz qilinadi. Masalan:

این مرد است؟ [ in mard ast?] – “ Bu erkakmi”