|
24-Tema: Oqitiwshinin’ óz ustinde islewi ham kemshiliklerdi saplastiriw ushin psixologiyaliq testler.
Reje:
1. Óz ústinde islew hám óz-ózin tárbiyalawdıń psixologiyalıq -pedagogikalıq tiykarları.
2. Óz-ózin tárbiyalaw metod hám quralları.
3. O'kituvchi shıdamlılıǵı xamda xis-tuygusini tárbiyalaw hám olardı mustakil tárbiyalaw usılları.
O'qitiwshinin’ óz-ózin tárbiyalawı ushın, áwele ózin hár tárepleme shuqur úyreniwi, óz jumısındaǵı yutuk hám kemshiliklerdi kóre alıwı kerek. Óz-o'zni úyreniw hám boshka kisin ańǵarıw ushın xam zárúr bolıp tabıladı. Boshka yutuklarni úyrenmay, ózin boshkalar menen kiyos kilmay turıp, ózin shaxs retinde úyreniw múmkin emes. Ózin ańǵarıw, ózin bahalaw ózgesheligi boshka kisiler menen munasábet protsessida, birgeliktegi iskerlik vaktida quram tabadı.
Pedagogikalıq wazıypası -fakat shıdamlılıqlik pazıyletler sheńberin kórsetip beriwden, olardıń áhmiyetli axlokiy prinsplari menen ishki alokasini ashıp beriwden tashkari óz erk-ıqrarın ózi tárbiyalawǵa intiluvchi o'kuvchiga járdem beriw, shıdamlılıqlik pazıyletlerdi rawajlandırıwdıń kanday usılları kem natiyjelili hám kaysi birleri saldamlı járdem bermasligini kórsetiwden ibarat esaplanadi. Eger pedagogikalıq ádebiyatda tariyp-suwretlenip atırǵan jaslar kullayotgan ápiwayı hám jasalma usıllarǵa itibar beretuǵın bolsaq, taǵı xam áhmiyetli bolıp tabıladı. O'kuvchilardan biri «sabr-júzimatini rawajlandırıw» ushın kinokomediya kórsetilayotganda kulmaslikka háreket kildi, kimdir ko'lini pichok menen kesda yamasa tutqın hayal boylap sayoxat kildi hám xakozo? Shıdamlılıqni mustakil tárbiyalawdıń áne sol usılları nátiyjesizligi bárinen burın sonda, óspirim bir laxzalik «irodaviy xatti-háreket» ni ámelge asırıp, óziniń shıdamlılıǵı kúshli ekenligi to'grisidagi pikirdi tasdiklay aladı. Tiykarınan bolsa shıdamlılıqni kúndelik ómirde, o'kishda hám birinshi náwbette ushraytuǵın kiyinchiliklarni úzliksiz túrde saplastırıw ni quraydı. Bunıń ústine mexnat, o'kish, sport iskerliginiń xar bir dakikasi shıdamlılıqni chiniktirish ushın o'kuv, mexnat hám boshka iskerlikti ámelge asırıwǵa xalakit beretuǵın bir dakikalik tileklerdi saplastırıw ushın sharayat jaratadı.
Bárinen burın o'kituvchi ózinde pedagogikalıq kobiliyatning kanday páziyletleri bar ekenin úyreniwi kerek. Pedagogikalıq iskerlikke muxabbati joqarı o'kituvchi jumısqa shın ko'ngildan berilip isleydi, xesh kanday formalızmga jol ko'ymaydi. Óz kásipin jaxsı kórgen o'kituvchi turaqlı túrde goyaviy-siyasiy dárejesin asırıw hám bilim sheńberin keńeytiredi, óz predmetin chukur biliw ústinde kunt menen isleydi.
Ekenin aytıw kerek, insaniyat kámalǵa jetkenge chorlovchi múmkinshilikleri sonshalıq kupki, olarǵa erisiw maksadlari umtılıwında taqat-júzimat menen uz ústinde islew orkali jetiwi múmkinligin tariyxıy faktlarda kuramiz.
Ullı nemis pedagogı D. Disterverg xar bir ukituvchi uz-uzını tárbiyalawdı uz aldına dańqlı wazıypa kilib belgilewi kerek.
Orıs pedagogı A. B. Lunacharskiy; «Pedagog uzida insaniyat idealın qáliplestiriwi kerek»-degen edi.
Áyne insaniyattıń guzal pazıyletlerin uzida qáliplestiriw xar bir pedagogdıń kásiplik tayorgarligining tiykarın quraydı. Bul tiykarda pedagogdıń kásiplik maxorati uz ústinde islew sebepli kúnden-kunga usib barıwı múmkin.
A. S. Makarenko kásiplik jetilistiriw máselesinde sonday degen edi. «Men pedagogikalıq talantga iye edim. Pedagogikaǵa qápelimdede kirip keldim hám urǵanedim. Men uz jumısımdıń ustası dárejesinde kutarildim Uz jumısımdıń ustası dárejesine xar bir intiluvchi pedagog jetiwi múmkin. » Bunda oǵan járdem beriwi, uzi ústinde islew tiykarǵı rol uynaydi.
Otto Yulyevich Shimit omiriniń xar bir dakikasidan sermaxsul paydalanadı. Jerdiń hám planetalardıń payda bulishi teoriyasınıń hasası. Ol uz- uzını tárbiyalaw menen shugullanib, insan múmkinshilikleri keń ekenligin tastıyıqladı. A. A Lyubishev, sonday degen, insan ushın jaman, bush, artıkcha vakt bulishi múmkin emes. Ol uz omiriniń dakikalarini sanalı túrde esaplawdan kurkmas edi.
K. D Ushinskiy uz-uzını tárbiyalaw orkali kuydagilarga eristi.
biymálellik 2) suzda isenim hám tugrilikka. 3) xatti-háreketke muloxaza menen jaqınlaw 4) katiylik 5) uzi xakida sebepsiz qandayda bir ogiz sóylemeslik. 6.) kerek zatlardangina paydalanıw. 7) xar keshe ǵanası uziga uzi esabat beriw. 8) qandayda bir márte maktanmaslik.
Sonı da aytıw kerek, kuplab insanlar uzınıń bebaxo vaktini bıykarǵa utkazib jiberedi.
Insan uz ádetlerdiń birdeylik kún tártibi xukimronligi tásirine kirip, uzınıń jobaların keyingi kunga yamasa háptege yamasa jıllarǵa koldira baslaydı. Uz-uzını ishontirish, turaqlı kadam shıdamlılıq orkaligina uzınıń kobiliyatlarini namayon etiwge erisiw múmkin. Uzını tárbiyalawdıń psixologiyalıq sharayatlardan biri uz-uzidan narazılıq bulib, onı L. N. Tolstoy, «... Men delbe, uzgalarga kizigi júk, shıdamsız hám balalar sıyaqlı uyalchanman».
Uz-uzını tárbiyalaw uz iskerligin analiz etiwden hám uz shaxsın jetilistiriwden baslanadı. Ukituvchi uz ústinde islewi, uz-uzını tárbiyalawda kuydagi usıllardan paydalanadı :
Uz-uzını biliw:
a) uzını baqlaw.
b) uzxarakatlarini analiz etiwi.
v) uz-uzını sınap kóriwi.
g) urtoklarining pikirin tushuna alıw
Uziga baha beriw:
a) uzını baqlaw.
b) uziga xarakteristika beriw.
v) uz-uzını takdirlash.
Uz-uzını tárbiyalaw baslamashılıq hám mustakillikka odaydı. Uz jeke pazıyletlerin analiz etiwge, xatti-háreketlerin uylashga urgatadi. Uz-uzını qadaǵalaw etiw ushın uzınıń júriw-turıwı, ıntızamı, unamlı ádetleriniń artıp barıwı hám kerisinshe, unamsız ádetleriniń azayıp barıwın gúzetip baradı. Uz-uzını bahalaw ukituvchini, uz múmkinshiliklerin bahalawda, uzidan konikish payda etiwde járdem beredi.
Oqituwshi uz-uzını
Tárbiyalaw menen birge oz ústinde tinbay islep, uzınıń goyaviy-siyasiy sanasına turaqlı túrde ústirib hám pedagogikalıq maxoratini rawajlanıwlashtirib baradı.
M. I. Kalinin ukituvchilarga karata sonday degen edi: «Ukituvchi uzını pútkil kúsh-kuvvatini, imkaniyatın, uzida bar xamma kimmatbaxo zatlardı uz ukuvchilariga, xalkka beredi. Biraq, urtoklar, eger siz uzingizda bar zatlardıń xammasini búgin, erteń, erteńniń arǵı kúnine bersangiz-ol, lekin uzingizda bunda uz bilimlerigazni, uz kúshingizna, uz kuvvatingizni taǵı hám taǵı tuldirib barmasangiz, ol túrde uzingizda xesh zat kolmaydiku, óytkeni. Ukituvchi, bir tárepden, uzida barın beredi, ekinshi tárepden, tap gubka sıyaqlı uziga xalkdan, ómirden, pánnen xamme jaqsı zatlardı alıp xazm etedi jáne bul xamma jaqsı zatlardı taǵı tazadan balalarǵa beredi».
Do'stlaringiz bilan baham: |
